Brian Khan & Molly Taft
The Day After Tomorrow* [Yarından Sonraki Gün], iklimle ilgili konuşmalarda sıkça anılan bir sinema; bununla birlikte, daha sonraki yıllarda sineması taklit eden çok iklim olayları yaşamaya devam ettik. Bunun en son örneği, geçtiğimiz perşembe günü Nature Climate Change mecmuasında yayınlanan ve Atlantik Meridyonel Bölüm Dolaşımı’nın çökebileceğini belirterek ‘erken ihtar işaretleri’ hakkında ikazda bulunan yeni bir çalışma oldu.
Bilim insanlarının ‘AMOC’ kısaltmasıyla andığı bu sistem, bilim insanlarının yıllardan beri korku duydukları, hayati ehemmiyete sahip bir global su akıntısı. Yayınlanan yeni bir araştırma, iklim değişikliğinin temelde AMOC’un istikrarını tehdit ettiğini ve sistemin şu anda ‘kritik bir değişime yakın bir noktaya’ gelmiş olduğunu öne sürüyor. İklim değişikliği kelam konusu olduğunda, -son günlerde pencerenizden dışarı baktıysanız- mevcut olan tek telaş bu değil lakin bu çöküşün dünya için önemli sonuçları olabilir.
GLOBAL İKLİM İÇİN BELİRLEYİCİ BİR AKINTI
Birinci bakışta, bir okyanus akıntısının suratında yaşanacak bir değişim pek de korku verici görünmeyebilir. Sonuçta, tüm dünyada geniş bölgeleri kasıp kavuran yangınlar, seller, çok sıcaklıklar ve yükselen deniz düzeyleriyle yüz yüzeyiz; pekala okyanus akıntıları, bizler yarattığımız bu pisliğin geri kalan kısmını anlamaya çalışırken bir mühlet etrafta takılıp bekleyemez miydi? Aslında, AMOC, dünya genelindeki hava şartları kelam konusu olduğunda büyük kıymet taşır. Sıcak suların tropik bölgelerden Kuzey Atlantik’e taşınmasına yardımcı olur; bu durum, Avrupa kıtasını bulunduğu enleme oranla daha ılıman meblağ ve dünya genelinde iklimin olağan kalmasını sağlar.
AMOC öylesine değerlidir ki, sağlıklı bir halde işlemesi, hayati kıymete sahip bir iklimsel ‘kritik eşik’ olarak kabul edilir. Bilim insanları AMOC’u yakın takip altında tutuyorlar çünkü dert verici bir biçimde, iklim değişikliğinin istenmeyen bir tesirine maruz kaldığı görülüyor. Grönland buz katmanı eriyor, bu ise Kuzey Atlantik’te esasen akıntı karşısında bir barikat misyonu gören büyük bir soğuk ve tatlı su havuzunun oluşmasına neden oluyor.
Yeni araştırmayı bu kadar rahatsız edici kılan öge da işte bu. AMOC üzerinde yapılan daha evvelki çalışmalar, büyük oranda son birkaç on yıllık datalara dayanıyordu. Yeni araştırma, 19’uncu yüzyıla dek uzanan tarihi sıcaklık ve tuzluluk bilgileriyle birlikte daha yeni bilgileri ve iklim modellerini inceliyor. Hepsi birlikte, AMOC’un gücünü yitirdiğini ve rotasını bozabilecek büyük değişimler karşısında daha kırılgan olduğunu gösteriyor.
YAKIN VAKİTTE ÇÖKMESİ BEKLENMİYOR
Hâl böyleyken, sıradan beşerler için bu durumu nasıl anlaşılır bir hale getirebiliriz? Okyanusun taşıma bandının birdenbire durması ve tüm hayatımız boyunca bildiğimiz haliyle hava durumunun değişmesine karşı hazırlanmamız mı gerekiyor? Dennis Quaid, hepimizi New York Halk Kütüphanesi’ne götürerek bizi devasa bir fırtına dalgasından mı kurtaracak?
Araştırma makalesi, işlerin ne vakit karşıt gidebileceğine dair kıymetli bir varsayım içermiyor olsa da akıntının rastgele bir büyük değişime direnmek noktasında güç yitirdiğini ortaya koyuyor. Hazırlanan en son iklim modellerine nazaran, 2100 yılına dek AMOC’da bir çöküş yaşanması pek de muhtemel değil; bu imkânsız değil fakat büyük ihtimalle olmayacak.
Southampton Üniversitesi’nden bir oşinografi [okyanusbilim] uzmanı olan ve AMOC’u gözlemleyen Hollanda Kraliyet Meteoroloji Enstitüsü’nde misyon yapan Sybren Drijfhout, “Evet, ömür süremiz içinde bir çöküş gerçekleşebilir lakin bir mümkünlük oranı lisana getirmek mümkün değil zira elimizdeki modeller gelecekle ilgili projeksiyonlara niceliksel bağlamda güvenecek kadar iyi durumda değil” diyor. Bununla birlikte, hem daha evvel basında çıkan haberlerin hem de daha düşük bir düzeyde araştırma makalesinin çok güçlü tezlerde bulunma eğiliminde olduğunu ve sunulması gereken bir ekip çekinceleri göz gerisi etme eğilimi taşıdığını belirtiyor.
Drijfhout’un dikkat çektiği bahisler ortasında, makalenin, sirkülasyonun kendisinden çok AMOC’un ve Kuzey Atlantik Salınımı üzere iklim sisteminin öbür kısımlarındaki değişimleri yansıtabilecek parmak izlerine bakıyor olması da vardı. Makalenin gözden geçirdiği işaretler AMOC’da yaşanan bir çöküşle tıpkı çizgide üzere görünse de, mutlak manada ‘bu çeşit bir çöküş öngöremediklerini’ kelamlarına ekliyor.
DAHA KORKUTUCU İHTİMALLERLE YÜZ YÜZEYİZ
Bunun da ötesinde, AMOC’un ‘çöküş noktası’ eşiğinin geçilmesi ihtimali, öteki çöküş noktalarına ulaşma ihtimalleri kadar korkutucu değil zira okyanusun dolanım sisteminin yavaşlaması yıllar içinde değil, on binlerce yıl içinde gerçekleşir. Farklı biçimde söylersek, geri dönüşü olmayan birinci noktayı geçsek dahi, sistem büsbütün çökmeden evvel teorik olarak sıcaklıkları denetim altına alarak durumu düzeltmek için gereğince vakte sahibiz. Başka yeni araştırmalar, AMOC’un çöküş noktası eşiğini geçmesi için gezegenimizin [bugüne oranla] yaklaşık dört santigrat derece daha ısınması gerektiğini ortaya koyuyor; yeniden de teorik olarak sistem geri döndürülebilir.
Exeter Üniversitesi’nde çöküş noktalarını inceleyen ve başka araştırmalara öncülük eden bir doktora sonrası araştırmacı olan Paul Ritchie, “Eğer AMOC çöküş noktası eşiğini aşacak olsaydık, o durumda hızlı bir iklimsel denetim ile tam bir çöküşün hâlâ önlenebilmesi ihtimali var” diyor. Bu hususu akılda tutarak, dertli zihinlerimizi meşgul edebilecek daha acil iklim sıkıntıları var. Ritchie, ‘çok daha süratli vakit ölçeklerinde işleyen’ öteki sistemlerde kimi kriz noktalarına ulaşma bağlamında çok daha fazla telaş duyduğunu tabir ediyor. Geçtiğimiz yıl yayınlanan farklı bir makale, Amazon üzere güvendiğimiz kimi hayati ehemmiyete sahip ekosistemlerin, şayet iklim krizi ve ormansızlaştırma aracılığıyla onları çok fazla zorlamayı sürdürürsek, önümüzdeki yıllarda apansızın çökebileceğini ortaya koyuyor.
BİRTAKIM KIRILGAN SİSTEMLER ÇÖKÜŞÜN EŞİĞİNDE
Ritchie, “Kimi çöküş ögeleri, Musonlar ve Amazon yağmur ormanları üzere sistemlerde sırf on yıllar ya da yıllar üzere çok daha süratli vakit ölçeklerinde işler ve bunun üzere daha süratli çöküş ögeleri kelam konusu olduğunda, eşiğin aşıldığı durumda geri dönüşü olmayan bir değişimi önlemek için çok daha az bahta sahibiz” diyor: “Dolayısıyla, Amazon yağmur ormanları üzere süratli başlayan bir çöküş eşiğini geçme noktasında daha fazla telaş duyuyorum zira şayet bu eşiği geçersek, (küresel ısınmayı daha da artıracak) büyük ölçekli bir yansımayı engellemek için çok daha az talihimiz olacak.”
Yeniden de bu durum, en azından AMOC çökerse neler olabileceğini düşünmememiz gerektiği manasına gelmiyor. Drijfhout, yeni araştırma hakkında, “Bu, şimdi ön sonuçlarının doğrulanması için daha fazla araştırmaya gereksinim duyan ve değerli bir bildiri taşıyan çok ilgi cazip ve toplumsal açıdan rahatsız edici bir makale” diyor.
Ritchie, şu sözleri kullanıyor: “Yaşanacak bir çöküşün kıymetli sonuçları olurdu ve bu yüzden, ihtimal düşük olsa bile endişelenmeye devam etmeliyiz. Bunu, bir konutta yaşanabilecek yangın ihtimaline benzetiyorum: İhtimal çok düşük lakin tekrar de kendimizi inançta tutmak gayesiyle duman algılayıcıları kuruyoruz.”
Açıkçası, şu anki iklimimiz kelam konusu olduğunda, alarmlar aslında ziyadesiyle yüksek bir sesle çalıyor. Fosil yakıt kullanımının git gide azaltılması gerektiğini anlamak için daha fazla ikaza muhtaçlığımız yok.
*The Day After Tomorrow, 2004 yılında çekilmiş Hollywood imali bir sinema sinemasıdır. Global ısınma ve doğurabileceği sonuçlara değinir. İklim bilimci Jack Hall (Dennis Quaid), kutuplarda araştırma yaparken buz katmanının kırıldığına şahit olur. Bunun nedeninin global ısınma olduğunu düşünmektedir. Dünya, bir buzul çağına girmek ve bunun sonucunda esaslı bir değişikliğe uğramak üzeredir.
Yazının özgünü Gizmodo sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar