Arap dünyası bu hafta, gazeteci Cemal Kaşıkçı cinayetinden, Suriye’ye yapılan üst seviye Rus heyetinin ziyaretine, Amerika Birleşik Devletleri’nin Irak ve Afganistan’da mevcut asker sayısını düşürme kararından Doğu Akdeniz’deki tansiyona, Bahreyn’in Birleşik Arap Emirlikleri’nden sonra İsrail ile olağanlaşma kararına kadar birçok mevzuyla çalkalandı.
Fakat 4 Eylül 2020 tarihinde Sudan hükümetinin uzun müddettir çekişme halinde olduğu Sudan Halk Kurtuluş Hareketi kuzey fraksiyonu (SPLM-N) ile yaptığı “prensip anlaşmasında” din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını öngören unsurun yer almasının yankıları bu hafta da geniş bir formda devam etti.
Hükümet ve SPLM-N örgütü ortasındaki prensipler ve unsurlar uzlaşmasında din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının anayasa ile teminat alınması aksi takdirde buna alternatif olarak “toplumların mukadderatını tayin hakkının” tanınması üzerinde “prensipte” uzlaşıldı.
Sudanlı muharrir Züheyr El Serrac, El Taghyeer gazetesinde mevzuyu ele aldığı yazısında değerli bir noktaya değindi ve birçok kesitin bu “ilkeler beyanı uzlaşmasını” en son bir muahede zannettiğini lisana getirdi ve bunun yalnızca diyaloğun hangi tabanda devam edeceği üzerinde bir “prensipler” uzlaşması olduğuna vurgu yaptı.
Başbakan Abdullah Hamduk da kelam konusu “ilkeler beyanı deklarasyonundan” sonra yaptığı açıklamada, bunun en son bir mutabakat olmadığını ve bu bahisteki son kararın yetkili mercilerin onayından sonra verileceğini belirtti.
Sudan hükümetinin bu adımı ülke içinde birçok kesim tarafından desteklenirken İslamcı çizgideki hareketler “din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması” karşı çıkıyor. İslamcı çizgideki siyasi partiler, bunun ülkede barışı tesis etmek yerine yeni bir fitne yaratabileceğini savunuyor.
‘SUDAN’DA DİN VE DEVLET İŞLERİ AYRILACAK MI?’
“Birçok kesim başbakan Abdullah Hamduk ile Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey örgütü başkanı Abdülaziz El Halo ortasındaki “ilkeler beyanı sözleşmesini” güya kesin bir anlaşmaymış üzere yanlış anladı. Ve din işlerinin devlet işlerinden ayrılması hususu üzerinden çok gürültü kopardılar. Esasen bu yalnızca kelam konusu örgüt ve hükümet ortasında devam edecek olan görüşmelerin hangi prensipler üzerinde devam edeceğinin beyanıdır.
Hamduk ve El Halo ortasındaki uzlaşmada dikkat çeken bir detay da, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasının anayasada teminat altına alınmaması durumunda, kendi mukadderatını tayin hakkının buna alternatif seçenek olarak belirlenmesi oldu.
Bunun yanı sıra, ulusal problemler mutabakatı, dini kurumlar ile devlet kurumlarının birbirinden ayrılmasını öngörse de, muahedenin 9. bendi, din ve devlet münasebeti tartışmasının anayasa kongresine ertelenmesini öngörmektedir. (Züheyr El Serrac/Sudan El Taghyeer gazetesi)
SUDAN’DA LAİKLİK UĞRAŞININ TARİHİ
“Sudan’da alışılagelmişin tersine hükümetin Sudan Halk Kurtuluş Cephesi kuzey kanadı ile imzaladığı mutabakatta, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması unsurunun garanti altına alınacağı belirtildi. Bu adım Sudan’ın mevcut gerçekliğinde radikal bir adım niteliğinde. Ayrıyeten bu adım demokratik bir devlete ulaşmanın da yolu. Tekrar iç savaşın sona erdirilmesi, kaynaklarının izole edilmesi ve nedenlerinin ortadan kaldırılması için bir gereklilik. Bu adım, Sudan’da istikrarın ve kalkınmanın sağlanabilmesi için temel kural niteliğinde.
Sudan’da din, lisan, ırk ayırımı gözetilmeyecek çağdaş bir devletin kurulması için verilen çaba birinci bağımsızlık periyoduna kadar uzanmaktadır. 1958 yılında bağımsızlıktan sonra Sudan Devlet Lideri, güney bölümünü ortadaki farklılıkları hesaba katmadan ülke içinde eritmek istedi. Bu da güney bölümdeki halkın bağımsızlık talep etmesine ve bunun için silahlı çabaya başlamasına neden oldu. Bunun sonucunda da buraya özerklik verildi. Fakat 1983 yılında Devlet Lideri Cafer El Numeyri muahedeyi feshedince çekişmenin tekrar başlamadı ve Sudan’da laik bir sistemi hedefleyen Sudan Halk Kurtuluş Hareketi kuruldu. 1985 yılında Numeyri’nin düşürülmesinden sonra Sudan idaresi, Halk Kurtuluş Hareketi’yle tekrar muahedenin yürürlüğe girmesi ve şeriat kanunlarının yürürlüğünün durdurulması konusunda uzlaştı.
Lakin 1989 yılında Ömer El Beşir darbesi geldi ve bu bütün mutabakatlara da bir darbe indirdi. Şeriat kanunlarını tekrar yürürlüğe soktu. İslami Kurtuluş Ihtilali ismini verdiği idaresinin din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasını kabul etmediğini ve bu bahsin tartışmaya açık olmadığını belirtti. El Beşir vaktinde silahlı çekişmeler daha da arttı ve iç savaş başladı. Milletlerarası alandaki arabuluculuk teşebbüsleri sonucu 2005 yılında yapılan mutabakat sonucunda güneye 2011 yılında kendi mukadderatını tayin hakkı verildi. Bu da Sudan’ın ikiye bölünmesiyle neticelendi.” (Malik Vennus/Lübnan Daraj haber sitesi)
‘LAİKLİK ADIMI SUDAN’DA FİKİRSEL BİR DÖNÜŞÜMÜN SONUCU MU?’
“Bugün Sudan’da laiklik tartışmalarının tekrar başlamasının nedeni, bunun toplumu birleştirmenin ve birbirine bağlamanın yolu olmasından kaynaklanmaktadır. Sudan bugün hâlâ çağdaş çağa geçmek için çekilen sancılarla boğuşmaktadır.
Sudan özelinde bakıldığında Müslüman olmayan topluluklar Ömer El Beşir periyodunda birçok mevzuda eşitsizliğe maruz kalıyordu. Bu yüzden Sudan toplumundaki tarafların birbirine karşı mütevazı olması gerekir.
Başbakan Abdullah Hamdok ve Abdülaziz El Halo’nun barışın sağlanabilmesi için laiklik konusundaki olumlu adımlarına karşın, laiklik kavramının anlatılması konusunda hazırlıklar yapılmalıydı. Çünkü kelam konusu toplumun büyük bir kısmı hala laikliği din aksiliği olarak görmektedir. Artık ise asıl sorun verilen bu odunların sonunun ne olacağıyla ilgili. Bunlar taktiksel ve süreksiz mi? Ve bu ödünler mevcut durumun dayatmasından kaynaklı olarak mı verildi? Yoksa fikirsel dönüşümün bir sonucu mu? (Usame Ahmed El Mustafa/BAE Elaph internet gazetesi)
‘ÖMER EL BEŞİR PERIYODUNUN EN BÜYÜK TABULARINDAN BİRİ’
“Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sıkıntısı uzun müddet boyunca kıymetli bir tartışma konusu. Sudan üzere dini ve ulusal olarak farklı toplulukların bir ortada yaşadığı ülkede daima gündemde olması da aslında çok doğal. Lakin gelişmelere bağlı olarak bazen soğudu bazen de yeniden farklı gelişmelerle ısınıp tekrar gündeme geldi.
Geçtiğimiz günlerde laiklik konusu, Abdullah Hamduk ile Sudan Halk Kurtuluş Hareketi başkanının uzlaşmasındaki din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması hususuyla tekrar gündeme geldi. Evvel bu bahis gizlice tartışılmaya başlandı fakat daha sonra duyuru edildi.
Bu prensip, El Halo liderliğindeki Sudan Halk Kurutuluş Hareketi-kuzey kanadının en değerli unsurlarından biri. Örgüt bu prensipten vazgeçmemesi hasebiyle daha evvelki hükümetlerle bir türlü uzlaşamadı. Ayrıyeten öbür örgütlere de uzaklıklı yaklaşmasının en kıymetli nedeni de bu prensiptir.
El Halo, taleplerinin pek de kolay olmadığının farkında. Ve bunun kıymetli ölçüde yürek gerektirdiğini biliyor.
Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması sorunu önemli ölçüde tartışmalara neden olan-olacak bahislerden biri. Birçok Sudanlı siyasi yapı bu prensibe yaklaşmaktan ve siyasi yankılarından çekinmekte ve uzak durmaya çalışmaktadır. Çünkü eski devlet lideri Ömer El Beşir periyodunda bu, ülkedeki tabulardan birisi haline gelmişti. (Muhammed Ebu Remman/El Arab gazetesi)
Gazete Duvar
