Jacques Ranciere
Kongre binasına yapılan atağa tanıklık etmiş olmanın yanında, Trump destekçilerinin çok şiddete kapılma noktasında gerçekleri zalimce inkar ettiğini görmek şaşırtan gelebilir. Kimileri onları uydurma haberlerle aldatılmış saf ruhlar olarak görüyor. Lakin haberlerin ve açıklamaların ‘deşifre’ edildiği yorumların ziyadesiyle bol olduğu bir dünyada yaşarken bu masala nasıl hala inanabiliriz? Doğrusu, beşerler apaçık olanı, aptal oldukları için değil, zeki/akıllı olduklarını göstermek için reddederler. Bu aklımızın yapısına kazılı bir çarpıklığın işaretidir.
Donald Trump’ın aptallıklarıyla dalga geçmek ve fanatiklerinin şiddeti hakkında öfkeyle konuşmak kolaydır. Lakin en saf akılsızlığın; seçim sürecinin kalbinde, temsili bir sistemde dönüşümün yönetilmesi için en iyi halde kurulmuş olan bir ülkede salınmış olması, bu akılsızlıkla paylaştığımız dünya hakkında kimi sorular ortaya koyuyor: Rasyonel fikir ve barışçıl demokrasinin olduğunu düşündüğümüz bir dünya. Ve birinci soru elbette şudur: Beşerler en iyi formda kanıtlanmış olguları tanımayı nasıl reddedebilirler ve bu reddetme durumu nasıl bu kadar yaygın bir halde paylaşılabilir ve desteklenebilir?
Kimi beşerler hala eski bir hayat çizgisine tutunmuş vaziyette: Olguları kabullenmek istemeyenler, bu beşerler tarafından, yanlış bilgilendirilmiş kara cahiller yahut geçersiz haberlerle aldatılmış-kolay aldatılabilir ruhlar olarak görülüyor. Bu, niyetleri kabul gören fakat olgular ve bu olguları eleştirel bir zihinle eleştirme konusunda kendilerini bilgilendirmeyi öğrenmesi gereken kolay fikirli insanların klasik idilidir. Fakat nasıl olur da bilgiyi ‘deşifre’ eden bilgilendirme araçlarının, bilgi doğrulama araçlarının ve (açıklama amaçlı) yorumların herkes için ziyadesiyle ulaşılabilir olduğu bir dünyada yaşarken hala bu tanınan saflığın masalına inanırız?
O halde argüman bilakis çevrilmeli: Şayet beşerler bariz olanı reddediyorlarsa, bu onlar salak olduğu için değildir, tam bilakis bu onların zeki/akıllı olduklarını gösterme biçimidir. Ve zeka/akıl, bilindiği üzere, olgulara karşı temkinli olmaya ve her gün üzerimize salınan muazzam bilgi yığınının hedefi hakkında sorular sormaya dayanır. Bu soruların, hayli doğal olarak, yanıtı; maksadın insanları aldatmak olduğudur zira genelde, görünürde sunulan [şey] olguların düzmece görünümünün altında gizlenmiş, keşfetmemiz gereken gerçeği örtmek için orada bulunur.
Bu yanıtın sağlamlığı hem en bağnazı hem de en kuşkucu olanı tatmin etmesinden ileri gelir. Yeni çok sağın dikkat çeken özelliklerinden biri inkar ve komplo teorilerin tuttuğu yerdir. Bu teoriler, büyük milletlerarası pedofili komplo teorisinde olduğu üzere, hayali veçhelere sahiptirler. Lakin bu hezeyan en nihayetinde toplumlarımızda genel olarak saygınlığa sahip rasyonalitenin bir tipinin sırf çok bir biçimidir: Her bir makul olguyu tümel bir irtibatta konumlandırarak onu açıklayan ve onun eninde sonunda birinci başta görünenden çok farklı olduğunu gösteren ve bu yolla bu makul olguları global nizamın bir sonucu olarak görmemizi talep eden bir biçim.
Bu her şeyi irtibatlar toplamı üzerinden açıklayan unsurun aksi tarafta çalıştığını da biliyoruz: Bir olguyu, o olguyu muhtemel kılan irtibatın şartlar zincirinde bulunmaması üzerinden reddetmek her vakit mümkündür. Bildiğimiz üzere bunun bir örneği radikal Marksist entellektüellerin Nazi gaz odalarının varlığını asla reddetmesiydi, zira gaz odalarının varlığının zorunluluğunu kapitalist sistemin tümel mantığından çıkarsamak mümkün değildi. Ve yeniden bugün, kimi usta entellektüeller korona virüsünü hükümetlerimiz tarafından bizi daha iyi kontol edebilmek için icat edilen bir masal olarak gördüler.
Komplo ve inkar teorilerinin altında yatan mantık kolay zihinlere ve hasta beyinlere has değildir. Bu teorilerin ekstrem biçimleri toplumlarımızdaki baskın rasyonalite biçimlerinin kalbinde ve bu teorilerin nasıl çalıştığını yorumlayan niyet yollarında bulunan akılsızlığın ve batıl inancın hissesini gösterir. Her şeyi reddetmenin imkanı, kendilerini rasyonel evrenselliğin gardiyanları olarak gören önemli zihinler tarafından sorgulanan bir cins ‘görelilik’ değildir. Bu, aklımızın yapısına kazılı bir çarpıklığın işaretidir.
İnsanların her şeyi reddetmek için düşünsel silahlara sahip olmasının kâfi olmadığı söylenebilir; bunu istemeleri de gereklidir. Bu katiyetle doğrudur. Lakin inanmaya yahut inanmamaya yol açan bu iradenin ve duygulanımın içeriğini sorgulamamız gerekir.
Trump’a oy veren yetmiş beş milyon seçmenin, onun konuşmaları ve yaydıkları yanlış bilgiler tarafından ikna olmuş zayıf zihinler olmaları pek mümkün değildir. Trump’ın hakikat dediği şeyi kabul etmek manasında ‘inanmıyorlar’. Duydukları şeyi duymaktan keyifli olmak manasında ‘inanıyorlar’: Her dört-beş yıl içerisinde oy pusulasında yansıtabildikleri, lakin daha da kolay olarak her gün kolay bir hoşnutluk halinde yansıttıkları bir zevk bu. Ve yanlış bilginin/bilgilendirmenin işportacıları ne bu bilginin gerçek olduğunu hayal eden naif beşerler ne de onun yanlış olduğunu bilen alaycı kimseler. Onlar basitçe bunu bu formda isteyen, bu bilgilerin (veya sözlerin) ördüğü bir duygu/duyarlılık topluluğunda görmek, düşünmek, hissetmek ve yaşamak isteyen insanlardır.
Bu topluluğu ve bu duygulanımı nasıl anlamalıyız? Burası öteki bir uyuşuk fikrin pusuda beklediği noktadır, popülizm fikrinin. Popülizm, iyi ve naif beşerler yerine, insanların dargınlıklarını somutlaştırmayı ve bunların sebebine dikkat çekmeyi bilen birini takip etmeye hazır, hakkı yenmiş, kıskanç insanları uyandırır.
Bize, Trump’ın, imkanları kıt olan beyaz toplulukların kaygısının ve öfkesinin temsilcisi olduğu söylendi: Ekonomik ve toplumsal dönüşümlerin gerisinde kalan, sanayisizleşmeden ötürü işlerini ve yeni yaşam-kültür formlarından ötürü kimlik belirleyicilerini kaybeden, aralı siyasi seçkinler tarafından terk edilmiş, eğitimli seçkinler tarafından hor görülmüş hisseden toplulukların temsilcisi. Bu müzik yeni değildir: Bu halihazırda 30’lu yıllardaki işsizliğin Nazizm’in açıklaması olarak sunulması ve ülkelerimizdeki çok sağın rastgele bir yükselme eğiliminin tekrar tekrar açıklanması içindi. Lakin nasıl olur da yetmiş beş milyon Trump seçmeninin tümünün bu kriz, işsizlik ve aşağılamadan ötürü mağdurlar profiline uyduğuna gerçekten inanırız? O halde entellektüel konforun ikinci ömür çizgisini, bir küme beşere ‘irrasyonel aktör’ rolü veren klâsik tasviri terk etmek gerekir: İçinde, bu bir küme hakkı yenmiş gaddar insanın iyi ve naif insanların aksisi olarak barındıran tasviri.
Daha samimiyetle, insanların/öznenin politik tabir biçimlerini, yükselişte yahut düşüşte olan toplumsal katmanlara ilişkin özelliklere çeviren bu düzmece ilmi rasyonalite biçimini sorgulamamız gerekiyor. Politik ‘bir küme insan’, ondan evvel var olan sosyolojik ‘bir küme insanın’ tabiri değildir. O özgül bir yaratımdır; bir kadro kurumların, prosedürlerin ve aksiyon formlarının, ve dahası, var olan insanların hislerini söz etmeyen ve muhakkak ‘bir küme insanı’, onlar için özgül bir duygulanımlar rejimi oluşturarak yaratan sözlerin/sözcüklerin, tabirlerin, imajların ve temsillerin bir eseridir.
‘Trump’ın insanları’ güç durumda olan ve bir esirgeyici arayışı içinde olan toplumsal katmanların tabiri değildir. Onlar, temel olarak, birçoklarının inatla içerisinde demokrasinin şanlı tabirini gördüğü belli bir kurum tarafından üretilmiş ‘bir küme insandır’: Bütünün gücünü somutlaştıran olarak görülen bir bireyle kendilerini onda tanıdığı görülen bir bireyler kolektifinin ortasında direkt ve karşılıklı bir bağlantı tesis eden bir kurum.
Üstelik bu kolektif, makul bir hitap biçimi aracılığıyla inşa edilmiş ‘bir küme insandır’. Bu, yeni bağlantı teknolojilerinin mümkün kıldığı şahsileştirilmiş bir hitap biçimidir: Başkanın her gün hem kamuya ilişkin hem de özel bir kişi olarak herkesle, onların günlük olarak zihinlerinde yahut kalplerinde ne olduğunu söylemesine imkan veren bağlantı biçimlerini kullanarak konuştuğu bir hitap biçimi.
Eninde sonunda bu kolektif, Donald Trump’ın bu bağlantı sistemi üzerinden beslediği makul bir duygulanım sisteminin kurduğu ‘bir küme insandır’. Bu nizam makul bir sınıfa yönelik ve engellenmiş hissi üzerine değil, tam bilakis, kişinin şartlarının tatminine oynayan; onarılması gereken bir eşitsizlik hissine değil, ona saldırmak isteyenlere karşı korunması gereken bir ayrıcalık hissine oynayan bir duygulanım tertibidir.
Trump’ın hitap ettiği tutku konusunda rastgele bir gizem yoktur; o, eşitsizliğe olan tutkudur. O, tıpkı anda güçlü ve yoksulun, onlara karşı ne kıymetine olursa olsun üstünlük kurmaları gereken bir aşağılıklar kalabalığı ‘keşfetmelerine’ imkan tanıyan bir tutkudur. Olağan ki her vakit katılabileceğiniz bir üstünlük pozisyonu vardır: Bu erkeğin bayana, beyaz bayanın beyaz olmayan bayana, çalışanın işsize, geleceğin mesleklerinde çalışanların ötekilere, iyi bir sigortaya sahip olanın kamu takviyesine muhtaç olana, yerlinin göçmene, yurttaşın yabancıya, demokrasinin anayurdunun vatandaşı olanın insanlığın geri kalanına pozisyonudur.
Trumpçı haydutların işgal ettiği Kongre binasında on üç kurucu eyaletin bayraklarıyla köle sahibi Güney’in bayrağının bir arada bulunuşu, eşitliği eşitsizliğin en büyük delili yapan ve ‘mutluluk arayışını’ nefret dolu bir duygulanım haline getiren bahsettiğim eşsiz montajı çok hoş bir halde resmeder. Fakat makul bir ulusun ethosu, ne bu (ç.n. insan toplamı anlamında) bütünün gücünün üstünlüklerin ve nefretlerin sayısız bir koleksiyonuyla özdeşleştirilmesiyle, ne de muhakkak bir toplumsal katmanla kıyaslanabilir. Biz (ç.n. Fransızlar), ‘çalışkan Fransa’yla ‘beleşçi Fransa’, süratle ilerleyenlerle arkaik toplumsal muhafaza sistemlerine bağlı kalanlar, ve Aydınlanma/insan hakları ülkesinin vatandaşlarıyla bütünü tehdit eden geride kalmış fanatik kitleler ortasındaki muhalefetin ülkemizde oynadığı rolü biliyoruz. Ve her gün internette; gazete okuyucularının yorumları tarafından kaynama noktasına getirilen, her türlü eşitlik biçimine karşı olan nefreti görebiliyoruz.
İnatçı bir inkarın, geri kalmış zihinlerin işareti değil de baskın rasyonalitenin bir tipi olduğu üzere; nefret kültürü de imkanları kıt olan toplumsal katmanların değil kurumlarımızın işleyişinin bir eseridir. Bu kültür, (ç.n. teknik anlamda) ‘insan-dövmenin’, eşitsizliğin mantığına ilişkin olan ‘bir küme insanı’ yaratmanın bir yoludur. Yaklaşık iki yüz yıl evvel, entelektüel özgürleşmenin düşünürü Joseph Jacotot eşitlik tersi bir aptallığın nasıl her aşağılığın kendine bir aşağılık keşfettiği ve bu üstünlüğün tadını çıkardığı bir toplumun temeli olduğunu gösterdi.
Daha çeyrek asır evvel, ben, kendi adıma, demokrasinin bir konsensusla özdeşleştirilmesinin, şimdilerde arkaik kabul edilen ‘bir küme insanın’ toplumsal bölünümü yerine sırf nefret ve dışlama duygulanımlarına dayanan daha da arkaik ‘bir küme insanı’ yarattığını ileri sürdüm.
Donald Trump’ın başkanlığının sonunu işaret eden olayların bizi kızgınlık ve alay yerine rasyonel dediğimiz fikir biçimlerine ve demokratik dediğimiz topluluk biçimlerine biraz daha yakından bakmaya sevk etmesi gereklidir.
Yazının özgünü Verso Books sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Atahan Erbaş)
Gazete Duvar
