Katherine Woo, Geoff Bailey, Jessica Cook Hale, Jonathan Benjamin, Sean Ulm*
Dünyadaki okyanuslar, on binlerce yıl evvel insanların nasıl yaşadığına dair ipuçlarını içeren sırlarını gizli tutuyor. İnsanlığın varoluşunun büyük bir kısmı düşünüldüğünde, deniz düzeyleri şimdikine nazaran kayda bedel bir biçimde (130 metre kadar) daha alçaktı, bu da milyonlarca kilometrekarelik bir araziyi açığa çıkarıyor. Arkeolojik kayıtlar net: Geçmişteki beşerler, kara kesimleri dalgaların altında kalmadan evvel, bu kıyı ovalarında yaşadılar.
DERİNLERDE YATAN TARİH
Arkeoloji, su altında kalan bu toprakların insanlık tarihinde çok kıymetli bir rol oynadığını esasen bize gösteriyor. Gezegendeki insan göçleri ve denizcilik teknolojisindeki buluşlar üzere büyük olaylar, artık su altında olan bu kıyı şeritlerinde gerçekleşti. Ama bu yerleri bulmak sıkıntı olabilir. Bu hafta yayınlanan iki araştırmada, grubumuz, şu an deniz yatağı olan, kabuk yığıntılarından (ing. midden) oluşan özel bir kıyısal arkeolojik hafriyat yerinin keşfedilmesinde ve kazılmasında bir dönüm noktasından bahsediyor.
Bu yığıntılardaki güçlü buluntuların gösterdiği ispatlar, deniz düzeyinin yükseldiği ve iklim değişiminin gerçekleştiği sırada insanların nasıl ahenk sağladığına dair ipuçları sunuyor. Uzun vakittir, kabuk yığıntılarından deniz düzeyindeki yükselmelerin tesirlerini göstermesinin pek de mümkün olmadığı, gösterse bile okyanus yerindeki birikintiden ayırt edilmesinin imkânsız olduğu düşünülüyordu. Yeni elde ettiğimiz bulgular, durumun bu türlü olmayabileceğini düşündürüyor.
Su ALTI KAZILARINDA YENİ BİR FORMÜL
Son yıllarda arkeologlar bu batık kültürel ortamlardan deliller bulmak üzere sistemli bir halde yerküreyi araştırdılar. Ama şiddetli akıntılar ve düşük görüş düzeyi, su altındaki yerlerin bulunmasını ve kayda geçirilmesini zorlaştırabilir. Bu hafta yayınlanan iki makalede, grubumuz, şu anda deniz yatağı olan kabuk yığıntılarının keşfedilmesine ve kazıp çıkarılmasına dair yeni yöntemeler duyurdu.
Daha evvel kabuk yığıntılarını doğal kabuk katmanlarından ayırt etmek zordu. Lakin, ABD’de, Meksika Körfezi’nde ve Danimarka’daki Doğu Jutland’da 7 bin 300 ilâ 4 bin 500 yıllık üç kabuk yığıntısında yaptığımız araştırmalar, bize batık haldeki yığıntıların hayatta kaldıklarını göstermekle kalmayıp, deniz tabanında doğal olarak birikmiş çökeltiden ayırt etmek için kullanılabilecek besbelli bir ‘imza’ taşıdığını da gösterdi.
Mikroskobik, jeolojik, jeofizik teknikleri, üç boyutlu yeni yapılandırmaları, ayrıyeten biyolojik ve ekolojik incelemeleri kullanarak, yeryüzünün ıslak derinliklerindeki diğer yığıntıları nasıl bulabileceğimize dair görüşler sağlayan farklı ispatları açıklığa kavuşturduk.
ESKİ KIYI TOPLUMLARIYLA İLGİLİ BİLGİLERİMİZ DEĞİŞİYOR
Şimdiye kadar bulduklarımız, Meksika Körfezi’ndeki ve kuzey Avrupa’daki kıyısal ömür hakkındaki mevcut fikirleri sorguluyor. Meksika Körfezi’nde, çalışma alanımızdaki kıyı şeridi boyunca kabuk yığıntılarında 5.000-4.000 yıl öncesinde bir boşluk var. Yerleşimin olmadığını değil de lokal deniz yüzeyi değişikliklerini ortaya koyan yeni sonuçlar, bu boşluğu açıklıyor.
Danimarka’da (güneyde seyrek olan) bu yığıntıların keşfi, bu çeşit alanların evvelden düşünüldüğünden daha fazla olduğuna işaret ediyor. Bu, 7 bin 300 ilâ 5 bin 000 yıl evvel ağır kıyısal ömrün nasıl olduğuna dair anlayışımızı değiştiriyor. Her iki araştırma da, bu tıp alanlardan daha fazlası bulundukça geçmişteki kıyısal ömür tarihinin tekrar yazılması gerekebileceğine işaret ediyor. Evvelden, birçok arkeolog insanların yalnızca istikrarlı kıyısal bölgelere yerleştiklerini varsayıyordu. Ancak bizim her iki araştırma alanımızda durum bu türlü değildi. Dahası, benzeri yığıntıların örnekleri birçok bölgede muhtemelen kıyıdan uzakta yatıyor. Yeni prosedürlerimiz bu çeşit alanlardaki araştırmaları kolaylaştıracak ve daha verimli kılacaktır.
DEĞİŞEN ETRAFA AHENK SAĞLAMAK İÇİN İPUÇLARI
Bu alanlarda yapılan araştırmalar, insanlığın geçmişine dair yap-bozun kayıp modüllerinin bulunmasını başlatan çok değerli bir bilgiyi hayata geçiriyor. Kabuk yığıntıları karmaşık, kültürel açıdan kayda kıymet yerlerdir. Kimileri, insanların yiyecek atıklarından, aletlerden ve gündelik ömrün öteki kalıntılarından oluşur. Öteki durumlarda yığıntılar, defin üzere kültürel nedenlerle belirli bir maksada yönelik olarak inşa edilmiştir. Birçok vakit her ikisinin karışımıdır.
Böylelikle bunlar, bize geçmişteki yiyecek seçenekleri, alet teknolojisi, ticaret prosedürleri ve kültürel bedeller hakkında temel bilgiler sağlıyorlar. Farklı tıptaki bu bilgiler, insanların vakit içinde kültürlerine nasıl ahenk sağladıklarına dair sonuçlara varmamızın önünü açıyor. Tıpkı vakitte insanların, denizin yükselmesine ve iklimin değişmesine karşın kendilerini kuşatan etrafla nasıl etkileşime geçtiklerini dolaylı yoldan gösteriyorlar.
GEÇMİŞİ ANLAMAK GELECEĞİMİZİ KURTARABİLİR
Bu bulgular yalnızca geçmişi anlamamız açısından değerli değildir. Çağdaş beşerler üzerinde direkt ve kayda bedel tesirler doğurur, bilhassa yerküredeki yerli halkların hakları açısından. Bu halklar, denizle olan derin münasebetleriyle bizi uzun vakit etkiledi. Lakin bu bağın batılı etraf ve miras müdafaa siyasetleri tarafından tanınması yavaş gidiyor ve son derece yetersiz. Bu yeni bulgular, bu münasebetlerini geçmişin derinlerine inip belgeleyerek, yerli halkların atalarından kalma toprakların ve suların mirasını denetim etmesine dayanak oluyor.
Bu sualtı alanlarının keşfi ve daha da keşfedilecek öbür yerlerin olması, sanayinin, planlamacıların, arkeologların ve devlet kurumlarının, yerli halkların bu su altı alanlarındaki eski çağdan kalan mirasını nasıl koruyacağımızı tekrar değerlendirmesini gerektirmektedir. Bu, bilhassa kıyı ötesi madenciliğin ve açılımın sürat kazanmasıyla daha da doğrulanmaktadır.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Serdar Aygün)
Gazete Duvar
