Benjamin Plackett
Antik Mısırlılar, kedi familyasıyla ilgili her şeye düşkün olmalarıyla nam salmışlardı. Firavunların Nil’e hükmetmesinin akabinde bin yıldan beridir varlığını koruyan -olağanüstü heykellerden karmaşık mücevherlere varıncaya kadar- kedi temalı eserler kelam konusu olduğunda, hiçbir biçimde gereç sorunumuz yok. Antik Mısırlılar sayısız kediyi mumyaladılar ve ayrıyeten dünyanın bilinen birinci evcil hayvan mezarlığını, büyük ölçüde dikkat alımlı demir süslemeler ve boncuklu tasmalar takan kedilerin gömüldüğü yaklaşık 2 bin yıllık bir mezarlığı oluşturdular.
Pekala, eski Mısır’da kediler niye böylesine kıymetliydi? Antik Yunan tarihçisi Herodot’un aktardığı üzere, Mısırlılar bir konut kedisinin yasını tutarken neden bir hürmet işareti olarak kaşlarını kazıtıyorlardı?
KEDİLERİN TANRISAL NİTELİKLERİ
Bu hürmetin büyük kısmı, 2018 yılında Washington DC’de bulunan Smithsonian Ulusal Asya Sanatı Müzesi’nde eski Mısır’da kedilerin ehemmiyeti hakkında düzenlenen bir stantta gösterildiği üzere, eski Mısırlıların rablerinin ve yöneticilerinin kedi gibisi niteliklere sahip olduğunu düşünmelerinden kaynaklanıyordu. Spesifik olarak, kedilerin istenen mizaç ikiliğini barındırdıkları görülmüştü; bir yandan gözetici, sadık ve anaç olabilirlerken, başka yandan hırçın, bağımsız ve saldırgan davranabilirlerdi.
Antik Mısırlılar açısından bu durum, kedilerin ilgi göstermeye kıymet özel yaratıklar üzere görünmesini sağladı ve bu da neden kedi gibisi heykeller yaptıklarını açıklayabilir. Bir insanın yüzüne ve bir aslanın bedenine sahip 73 metre uzunluğunda bir anıt olan Büyük Giza Sfenksi, tahminen de böylesi anıtların en ünlü örneği olabilir; lakin gerçekte tarihçiler Mısırlıların neden sfenksi oymak üzere zahmetli bir işe girdiklerinden tam olarak emin değiller. Ayrıyeten, muktedir tanrıça Sakhmet (aynı vakitte ‘Sekhmet’ diye de yazılır), bir bayanın bedeninde bulunan aslan başıyla tasvir edilmişti. Bilhassa gündoğumu ve alacakaranlık üzere geçiş anlarında gözetici bir ilah olarak bilinirdi. Bir öbür tanrıça olan Bastet, çoğunlukla bir aslan ya da kedi olarak tasvir edildi ve eski Mısırlılar, kedilerin onun gözünde kutsal olduğuna inanıyorlardı.
Kediler, büyük ihtimalle fare ve yılan avlama marifetleri sebebiyle seviliyordu. University College London’dan aktarıldığı kadarıyla, eski Mısırlılar kız çocuklara verdikleri (ve ‘kedi’ manasına gelen) ‘Mitt’ ismi de dahil olmak üzere, çocuklarına çok sevdikleri kedilerin ismini veriyor ya da bunu takma isim kullanıyorlardı. Mısır’daki evcilleştirilmiş kedilerin ne vakit ortaya çıktığı bilinmiyor ancak arkeologlar, Live Science’ın daha evvel aktardığı üzere, geçmişleri MÖ 3800 yılına kadar gerilere giden erişkin ve yavru kedi mezarları keşfettiler.
SEVGİDEN FAZLA ÖLÜMCÜL BİR SAPLANTI
Başka yandan, pek çok araştırma, bu saplantının hep kibar ve ilgiye bedel olmadığını ve eski Mısırlıların kedilere duyduğu hayranlığın daha karanlık bir yanının kanıtı olduğunu öne sürdü. Çoğunlukla yaklaşık MÖ 700 ile MS 300 yılları ortasında, muhtemelen milyonlarca yavru kedinin yetiştirilmesi ve beşerlerle birlikte gömülebilmeleri için mumyalanmasına adanmış iş kolları mevcuttu.
Geçtiğimiz yıl Scientific Reports isimli mecmuada yayınlanan bir araştırmada, bilim insanları, biri kedi olan mumyalanmış hayvanlar üzerinde X-ışını mikro-CT taraması gerçekleştirdiler. Bu teknik, iskelet yapılarını ve mumyalama sürecinde kullanılan materyalleri detaylı bir biçimde görmelerine imkân tanıdı.
Araştırmacılar sonuçları gözden geçirdiklerinde, mumyalanan canlının beklediklerinden çok daha küçük olduğunu fark ettiler. Araştırmanın müellifi ve İngiltere’deki Swansea Üniversitesi’nde gereç inceleme profesörü olan Richard Johnston, “Çok küçük bir kediydi; ama taramayı yapmadan evvel mumyanın büyük bir kısmının, yani yaklaşık olarak yarısının sargılardan oluştuğunu fark etmemiştik” diyor. “Onu ekranda gördüğümüzde, öldüğü periyotta şimdi küçük olduğunu fark ettik” diyor ve boynu kasıtlı biçimde kırıldığında şimdi beş aylıktan bile küçük olduğunu kelamlarına ekliyor.
KEDİ ÇİFTLİKLERİ KURULMUŞTU
Johnston, Live Science mecmuasına verdiği demeçte, “Bu biraz şaşırtan oldu” diyor. Bununla birlikte, kedileri kurban etme uygulaması nadir görülen bir şey değildi. Johnston, “Çoğunlukla bu gaye için yetiştirildiler” diyor: “Uygulama ziyadesiyle endüstriyeldi, kedi satışı için kurulmuş çiftlikler mevcuttu.”
Toronto Üniversitesi’nde Mısır arkeolojisi doçenti olarak vazife yapan Mary-Ann Pouls Wegner, daha evvel Live Science’a verdiği demeçte, canlıların büyük kısmının eski Mısır rablerine adak olarak sunulduğunu aktarmıştı. Bu adak, kelamlı duaların yanı sıra ilahları yatıştırmak yahut onlardan yardım istemek hedefiyle kullanılan bir araçtı.
Maalesef, gömülecek kedileri satın almanın ne sebeple istendiği tam olarak bilinmiyor ancak sevgi ve saplantı ortasında ince bir hudut var üzere görünüyor.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
