ANTALYA – “Mommo- Kız Kardeşim” ve “Meryem” üzere yapıtlarıyla sinema dünyasında isminden kelam ettiren direktör Atalay Taşdiken, “Kar Kırmızı” sinemasıyla 57. Antalya Sinema Festivali’nde izleyici karşısına çıktı.
Haksız yere uzun müddet cezaevinde kalan ve çıktığında bir ‘intikam’ın peşinde koşan Yusuf’u ele alan sinema, şenliğin birinci gününde beyazperdedeydi. ‘Erkeklik’ eleştirisi argümanıyla yola çıkan sinemada temsiliyet problemi yer yer sorunlu bir hal alırken tabiatın anlatılan öyküyle bütünleşmesi izleyicinin sinemayla özdeşlik kurmasında kıymetli bir nokta olarak dikkat çekti.
Taşdiken’le Türkiye sinemasının geldiği son noktayı, temsiliyet problemini, erkeklik krizini ve güç vakitlerde gerçekleşen Antalya Sinema Festivali’ni konuştuk.
Kar, sinemanın tüm ruhuna sirayet etmiş durumda. Sinemanın muallaklığı, ne olacağı, karakterin meçhullüğü kar ile kuvvetli bir bütünlük sağlamış. Sinemanızda tabiatın yeri nedir?
Benim daha evvelki üç sinemam kendi doğup büyüdüğüm topraklarda, o habitatta geçti. Üç sinemamda de tabiat, sinemanın yardımcı oyuncusu pozisyonundadır. Yani, kamerayı koyduğumda kadrajda sinemanın öyküsü, öznesi elbette birinci plan olmakla birlikte olabildiğince her planda yardımcı oyuncu diye tanımladığım doğayı, tabiatı, elbette öykünün dışında olmayacak ögeleriyle, kullanmayı seviyorum. Bir manada da yalnızca sevgi değil; sinemaya bakışımın da bir tezahürü, tabiri bu. Tabiat, olmazsa olmazımdır. Bir meskenin içinde geçen bir kıssayı, bir aile öyküsünü ya da öteki bir şeyi çekemem diye düşünüyorum.
Sinema, içerisinde polisiye ögesi barındırıyor ve bir cinayet silsilesi ile başlıyor. Daha sonrasında parçalanmış, dağılan ve dağıldıktan sonra bir intikama evrilen bir adamı görüyoruz. Bu sıkıntıyı ele lakin sebebiniz nedir, bu intikam kıssasını anlatmayı neden tercih ettiniz?
Birçok art planı var. Burada anlatmak istediklerimden bir tanesi, bizim ve bize benzeri coğrafyalarda erkeğin biçilmiş rolü aslında. Bizim kahramanımız bilhassa mahpustan çıktıktan sonra, bir intikam peşinde değil; kendini hak etmediği bir lekeden kurtarmak için çabalıyor. Bir de ailesini arıyor karakterimiz fakat süreç içerisinde başına gelen sıkıntıyla ilgili ipuçları yakalamaya başlayınca bir hadisenin ortasında kalıyor ve anlık kararla o cinayeti işliyor. Aslında birinci cinayeti, planlı, tasarlanmış bir cinayet değil. Burada bizim toplumsal ikiyüzlülüğümüz devreye giriyor. Kendi halinde bir adamken, adam yerine konmayan birinin kendi istemi dışında ya da planlamadığı bir halde adam öldürmesiyle toplumun onu kabahatlermiş üzere görünerek aslında mitleştirmesi… Temel yola çıkma gayem, bir erkeklik eleştirisi.
İkincisi de, insanların adalete olan inancının sarsılması, yani burada haksız bir cezayı çekmiş bir adamın bir manada adaleti araması, kendini paka çıkarma gayreti anlatılıyor. Bugün beşerler nezdinde çok karşılığı var diye düşünüyorum adaletsizlik hissinin.
Yusuf’un motivasyonu aslında iki nedenden: Bir tanesi hak etmediği bir kabahat, bununla ilgili boşa geçen yılları ve hak arayışı. İkincisi de istemeden de olsa o ‘ona biçilen rol’: “Erkeksen erkeklik yapacaksın”. O sarmalın içine girdikten sonra da, ha bir ha üç ha beş… Biz aslında Yusuf’un da her etapta cinayetleri işlerken daha olağanlaştığını, bunu kanıksadığını görerek ilerliyoruz.
‘KADINLA İLGİLİ BİR ŞEYİ ANLATMA PROBLEMIM BUGÜN ORTAYA ÇIKMADI’
Sinemada temsiliyet uzun vakittir tartışılıyor. Siz bir erkek olarak, aslında erkeklik eleştirisi ele aldığınızı argüman ediyorsunuz. Temsiliyet problemini nasıl kurdunuz?
Aslında “Meryem” sinemam de büsbütün bir bayan bakışıdır, Anadolu’da bir bayanın mahalle baskısı altında nasıl yaşamak zorunda kaldığını anlatır. O da ince çizgileri olan bir şeydir. Yani benim bayanla ilgili bir şeyi anlatma sıkıntım bugün ortaya çıkmış bir sıkıntı değil. “Meryem”de de bunu çok incelikle incelemeye çalışmıştım. Burada da açıkçası son devirde artan bayanlara yönelik şiddetin, bayan cinayetlerinin tesirleri var üzerimde. Buna bir de art plandan bakmayı düşündüm.
Bayan cinayetlerindeki, erkek tarafından söylenen motto “ya benimsin ya toprağın”. Lakin bayan ne düşünüyor? Ne düşündüğünün hiçbir değeri yok mu? Öyküyü yazma sürecinde, taslak üzerinde konuşurken, birkaç arkadaşımdan başımdakini destekleyen kıssalar duydum. Bir tanesi şuydu: Babaannesi, 60 yıldır evli. Dedesi onu kaçırarak evlenmiş, torununa bir gün şunu itiraf ediyor: “Hayatımın bir gününde bile dedeni sevmedim.” Bu trajik, travmatik bir problem ve ekstrem bir örnek de değil. Deşiverseniz aslında, o kadar çok bu türlü kıssa var ki… Bizim öykümüzde de bu türlü. Adamın kendi başında kurduğu bir aşk kıssası var, buna inanmış, hasebiyle da o trajedinin çıkış noktasının kendi yaptığı kusurdan olduğunu anlıyoruz. Aslında bu trajediye neden olan şey, gönlü ve isteği olmayan bir bayana sahip olma isteği. Lakin karakterimiz finale kadar bunun farkında değil. Bir ülkü ve hakkını arama peşinde bir adam üzereyken aslında o denli olmadığını görüyoruz. Biraz da ‘meseleye öbür bir perspektiften bakabilir miyiz? sorusuna küçük bir katkıda bulunmayı amaçladım.
‘BU BİR SİNEMACI TERCİHİDİR…’
Sinema, sizin de söylediğiniz üzere erkeğin bayanı yok sayarak kendi başında kurduğu dünyaya inanması ve çabucak ardından yaşadığı o travmayı ele alıyor. Fakat sinemada bayan karakteri çok küçük bir sahnede görüyoruz ve orada da aslında bugünkü toplumsal baskının bir tezahürü olan durumla bayan kendisini savunuyor. Bu bakış açısı, erkeklik eleştirisi teziyle yola çıktığınız anlatıda bugünkü baskıyı yine üreten ve yasallaştıran bir sonuca yol açmıyor mu?
Senaryo bir tercih. Mesela senaryoda Yusuf’un öyküsüyle Zeynep’in öyküsünü paralel bakışta anlatabilirdik, bu da bir yoldu. Ben bunu bilhassa tercih etmedim. Birincisi, Zeynep’in öyküsünün bir sürprizle sonlanmasını istedim, bu bir sinemacı tercihidir. İkinci olarak da, sinemanın saklı öznesi bayan aslında. Burada senaryoyla ilgili birinci tercihim finaldeki sürprizin biraz daha akılda kalıcı ve çarpıcı olması üzerineydi. İkincisiyse tam da eleştirmek istediğim cepheden, erkek dünyasına odaklanmaktı… Bu iki tercihten ötürü bayanı çok az gördük. Finalde bir manada bizim seyirci için de beklenmedik bir şok tesiri yarattı.
‘ÇEVRİMİÇİ SINEMA ŞENLIĞI YAPILAMAYACAĞINI DÜŞÜNÜYORUM’
Türkiye sinemasının yakından tanıdığı isimlerden birisiniz. Bu sene pandeminin tüm zorluk ve risklerine karşın Antalya Sinema Şenliği gerçekleşiyor. Şenliğe dair ne söylemek istersiniz? Türkiye sinemasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Şenlik, daha evvelki Antalya Sinema Şenliklerini düşündüğümüz vakit, sönük geçiyor lakin her şeye karşın bu şenliğin yapılabiliyor olmasını çok önemsiyorum. En azından sinemaların seyirciyle buluşabilmesi değerli. Zira sinema şenliği, sinema izleyicisi için yapılan bir şey. Şenlikler, sinemanın, bütün atardamarlarının attığı, nabzın olduğu yerlerdir. Seyirciyle yan yana oturup, o sineması izleyip, o seyircinin vücut lisanını, gözündeki ışığı görmedikten, yaşayamadıktan sonra hiçbir manası yok. Münasebetiyle evet, geçen yıllara nazaran bakıldığında Antalya Sinema Şenliği daha sönük fakat bu halinin bile takdir edilesi bir hal olduğunu düşünüyorum.
Şenlikten bağımsız olarak Türkiye sineması bugün nerede sorusunu cevaplamak gerekirse son on yıldır Türkiye sinemasının bir duraklama evresi yaşadığını düşünüyorum. Bunun tahminen birçok nedeni olabilir ancak benim ferdî olarak fikrimi sorarsanızburada şöyle bir şey var: Dünyadaki örneklerin, şenlik sosyetesinin diyelim, önemsediği sinemaların çok benzerilerini, neredeyse remake’lerini yapmak problemi, bizim sinemamız için kusurlu bir şey. Bizim ülkemizin kendine ilişkin bir rengi, kıssası var. Mesela bir periyodun Doğu Avrupa sinemasının dünyadaki şenlikler için genel geçer bir lisanı vardır. Onu alıp buraya uyarlamak, o lisanı kopya etmeye çalışmak bizim sinemamıza ziyan veren şeyler… Beni asıl korkutan ve ürküten şey de şu: Yirmi yıl evvel Antalya Sinema Şenliği’nde Altın Portakal almış yahut Adana Altın Koza’da Altın Koza almış sinemalar hakikaten sinemalara girdiğinde insanların büyük bir ilgisiyle karşılaşırdı. Hatta vizyona girip kalkmış, orada ödül aldıktan sonra tekrar vizyona sokulmuş birçok örnek var. Şenlik seçkilerinin giderek halkın sinema tercihlerinin çok dışında bir yere hakikat evrilmesi bence sinema seyircisinin şenlik sinemalarıyla ortasındaki arayı artırdı. Sinemanızın ismi her ne olursa olsun, yaptığınız işe ne isim veriyorsanız verin; seyirciye ulaşmıyorsanız, seyircide bir karşılığı yoksa çok da önemsenecek bir iş yapmıyorsunuz demektir.
SEYİRCİ NEDEN UZAKLAŞTI?
Sinemayla halkı yakınlaştırmanın, bu eleştirinizin tahlili nedir?
Şenlik sineması kavramı, son yirmi yılda ortalama sinema seyircisini küçük gören, “Ben o denli bir şey yapıyorum ki siz anlamazsınız” diye zirveden bakılan bir iş. Sinema, kesinlikle bir hikaye anlatmak zorunda değildir, anlayışı üzere örnekleri de var. Pekala sinema ne anlatmak zorundadır, hikaye anlatmak zorunda değilse? Hikaye kıymetli değilse, o vakit fotoğraftan sinemayı ayıran şey ne? Münasebetiyle “Biz yaparız, siz anlamazsınız” kolaycılığı, seyirciyi uzaklaştırıyor. Maalesef bu makas gitgide de açılıyor. Matematiksel data olarak söyleyeyim, sinemamızın çok kıymetli direktörlerinin, on yıl evvel ortalama 50 bin seyircisi varken artık bu direktörlerin gişedeki karşılığı 2 bin 500. Bu, seyirciyle şenlik orijinli sinemaların birbirinden gitgide uzaklaştığını göstermek için verdiğim bir örnek.
Türkiye sineması diye bir isim veriyoruz ancak bu kavramın içi dolu değil. Türkiye sineması bugün, Türkiye’de çekilen, Türkiye’de yaşayan insanların çektiği sinemalar yalnızca… Biz Türkiye sineması diye bir üsluptan, lisandan, bir biçimden bahsedebilir miyiz? Bir İran sineması sinemasının sesini kıssak da, lisan bize ipucu vermese de biz İran, Güney Amerika, Arjantin, Kuzey Avrupa sinemasını, üç aşağı beş üst bir lisan birliği, bir üslup birliği ile anlayabiliriz. Son on yılda öykünmeci bir sinema ortaya çıktı. Fstivaller, şenlik seçicileri neyi beğenir kodları üzerinden yazılan senaryolar ve çekilen sinemalar… Bu türlü olunca da maalesef birbirine çok emsal işler ortaya çıkıyor ve bunların seyirciyle buluşması çok kolay görünmüyor.
Gazete Duvar
