ANTALYA – Yönetmen Azra Deniz Okyay’ın birinci uzun metraj sineması “Hayaletler” Altın Portakal Sinema Festivali’nde Türkiyeli izleyicilerle buluştu. Venedik Sinema Festivali’nde Eleştirmenler Haftası’nda En Uygun Birinci Sinema Ödülü’nü alan “Hayaletler”, İstanbul’un art sokaklarında yolu kesişen insanların öyküsünü ele alıyor. Yer yer didaktik, propagandif bulunan sinema, kurgusu ve ele aldığı sıkıntılardaki yüreğiyle dikkat çekiyor.
Azra Deniz Okyay ile şenlik son gününde “Hayaletler”i konuştuk.
“Hayaletler” görsel olarak alışılmışın dışında bir tutuma sahip. Cep telefonunun artık sinemaya entegre olduğu bir devirdeyiz ve sinemanızda de bunu görüyoruz. Bu tercihi konuşarak başlamak istiyorum.
Instagram imajlarını bir romandaki kısımlar üzere kullanmak istedim. Tıpkı vakitte da bu aşikâr olduğumuz farklı şeyi aslında zıt köşe diğer formdan sokmak; bölümlerken de ‘bakın bunu bu türlü de kullanabiliyorum’ demekti niyetim. Biraz video-artvari hal olduğunu düşünüyorum. Zira ben bu formda çalışıyorum, farklı bir iz olduğunu düşünüyorum.
‘BÜTÜN SİNEMA BİR SPİRAL GİBİ’
Dikkat çeken noktalardan birisi de sinemanın kurgusunda aldığınız risk. Kurgudaki bu anlayışa nasıl karar verdiniz?
Yazdıkça, harmanladıkça geliştirdiğim bir durum olmaya başladı. Yani ‘ben bunu bu türlü yapacağım’ diye çıkmadı sinema. Bu tekdüze de anlatılabilecek bir hikâyeyken, ‘Bir şeyi yaşarken öteki bir bakış açısına girebilmek nasıl olurdu?’ sorusunu düşündüm. Kurguda bunu nasıl oturtabileceğimi de ortaya koymak istedim. Bir spiral üzere bütün sinema… Bunları yazarken hasebiyle kurguyu da farklı bir biçimde çalıştığımı düşünüyorum.
Kurguyu çekime girmeden evvel başımızda yapmaya başladık. Manzara direktörü Barış Özbiçer’le ve kurgucu Ayris Alptekin’le birebir masaya oturup her saniyenin nasıl başlayıp nasıl biteceğini betimlemek bana bir vakit kazandıracaktı. Çekim yaparken çok az paramız olduğu için çok az da vaktimiz vardı. Bu nedenle, çekimlere orada bakarım, doğaçlama tekniğiyle ilerlerim üzere bir rahatlıkla giremedim; en azından bir Türk bayanı olarak girmek istemedim. Evvelden çalışırsak kurguda daha akıcı olabileceğini düşündüm. Derdim aslında o akıcılığı yakalamaktı.
Sinemanın odaklandığı birçok problem var lakin ‘kentsel dönüşüm’ son vakitlerde Türkiye’de birçok sanat kısmında ele alınmaya başladı. Bunların yanısıra mahalle kültürünün ve kentsel dönüşümün bir ortada oluşunu görüyoruz. Mahalle kültürü ve kentsel dönüşüme dair nasıl bir çalışma yaptınız?
Benim ailem kent plancısı, mimar. Çocukken Mardin ve Safranbolu’da da kısa mühletler yaşadım. Kent kurma planlarını ailem yaptı. Orada mahalle kültürünü, farklı bir mahallede bir yeri korursanız o insanı da koruyabileceğinizi fark ettim. Çocukluğumda bana bu öğretildi. Bir mahalle içinde çok farklı lisanda, farklı kültürde olan beşerler var ve bu Türkiye’nin hoş bir kimliği aslında. Doğal bu yıkıldıkça diğer bir kimliğe girme durumu oluşuyor. Çocukluğumdan beri bu bahisle ilgili savaşan bir ailede büyüdüm. Babam Sulukule’yi kurtarmaya çalışan takımdaydı ve tam o sırada kaybettik.
Sulukule yıkıldıktan sonra gençlerin ne yapmaya çalıştığını incelemek ismine gittim ve atölye vermeye başladım oradaki çocuklara. Atölye vermeyi çok önemsiyorum. Zeytinburnu’nda da 2007 yılında görüntü atölyesi vermiştim, burada verdiğim atölyeyle, atölyenin bir çocuğun hayatına nasıl dokunduğunu fark ettim. Bu yüzden Sulukule’ye gitmek istedim. Birkaç kamera buluyorsunuz ve çocukların o kameralarla nasıl koşturduğunu, karakterinin nasıl değiştiğini görüyorsunuz. Mahallelerin yok oluşunda ‘sonunda ne kalıyor’u görmek istedim. Bunu görmek, göstermek benim için doğal bir sisteme dönüştü sinemada de.
Ben mesela Beşiktaşlı’yım, Çarşılı’yım. Mahallede büyüdüm. Mahallenin gücünü göstermek en hoş metaforik yoldu.
Sinemada dikkatimizi çeken, bilhassa oynadığı karakterle Nalan Kuruçim… Kuruçim’in canlandırdığı İffet karakterinin güvenlik derdini polis helikopterinin ısrarlı takibiyle görüyoruz. Güvenlik telaşına dair bir sinemacı olarak neler düşünüyorsunuz?
Helikopterin sesi birçok mahallede var, yani şayet kıymetli bir durum varsa helikopter geliyor. Bu yurt dışında da bana soruldu, ‘neden helikopter?’ diye. ‘Bizde taksi yok, New York’ta yaşamıyoruz’ dedim.
Helikopter seslerinden ötürü, konuşurken bazen birbirimizi duymuyoruz. Paniklemeden bunları yaşıyoruz. Helikopterin sesinin girip çıkması çok doğal bir akış benim için. Bu görüntü art’ta da benim kullandığım bir temaydı. Yani yeni nesil olarak melez bir kültürden geliyorsak, yani ben en azından melezim, ve bu melezliği de sanatta farklı kullanarak helikopteri, ‘biz izleniyoruz’ hissini didaktik biçimde aktarmadan geçen bir kuşmuş üzere koymak istedim.
‘GENÇ BİR BAYAN OLARAK SÖZÜMÜ SÖYLEDİĞİM İÇİN DE RAHATSIZ EDEBİLDİĞİMİ FARK ETTİM’
Sinema Venedik’te gösterilmesiyle Altın Portakal’dan evvel Türkiye’de gündem oldu. Sinemanıza dair oryantalizm tenkitleri var. Bu tenkitler hakkında ne düşünüyorsunuz?
Oryantalizm garip bir söz. Yani oryantalist olmak için Avrupa’dan olmanız, Avrupalı olmanız gerekiyor. Ben o denli değilim. Ben genç bir bayan olarak sözümü söylediğim için de rahatsız edebildiğimi fark ettim. Lakin alışacaklar, zira ortaya çıkıyoruz bayan olarak. Ben bu yüzden oryantalist bulduklarını da düşünüyorum. Orada oryantalist olacak ne var? Evet bir camii vardı, evet orada kız arkadaşlarım bira içiyordu. Bunu göstermek çok müthiş değil bence. Gösterdiğim şeylerin oryantalist olabileceğini düşündüm lakin bence rahatsız eden şey özgürlükçü bir kadın…
Genel manada benim gördüğüm, maalesef sinemalarda bayanı göstererek, ‘ben bir bayan sineması yaptım’ diyen direktörlerin çokluğu… Gösteriyor ve bitiyor lakin benim kadınlarım, benim arkadaşlarım o denli beşerler değil. Kendi özgürlüğünü kendisi yaratan bayanlarla büyüdüm ben. Hepsi feminist olmak zorunda değil lakin buradaki teyze bile bir yerde ‘Bir dakika ben niçin daha az maaş aldım?’ diyebilecek durumda. Bunu söyleyince oryantalist yahut özgürlükçü oluyorsanız o vakit özgürlükçü olalım lakin katiyetle oryantalist olduğumu düşünmüyorum.
‘BAZI ŞEYLERİ ORTAYA KOYDUĞUMUZ İÇİN RAHATSIZLAR…’
Camii sahnesi sinemanın en değerli sahnelerinden birisiydi. Bilhassa bugünün Türkiye’sinde yürekli bir sahne. “Hayaletler”de propagandaya dönüşen bir anlatım kurduğunuzu düşünüyor musunuz?
Propaganda yapmak ne demek bilmiyorum. Söylediğim üzere, birinci kez kimi şeyleri ortaya koyduğumuz için rahatsız olduklarından eminim ve bu, sanatın yenilenme kademesinde olan bir şey.
Türkiye’nin görünmeyenleri, ‘hayaletler’i var ve siz bunlara ışık tutuyorsunuz. Sinema ‘hayaletler’in kurtuluşunu sağlayabilir mi, onları görünür kılabilir mi sizce?
Ben sanatın ve bilhassa sinemanın birçok insanın hayatına dokunduğunu fark ettim. Sulukule’de küçük bir belgesel yaptım. O vakit ‘Bize umut olduğun için teşekkürler’ diye kısa kısa bildiriler geliyordu; Türkiye’nin her yerinden, Batman’dan Diyarbakır’dan, bayan gazetecilerden, LGBTİ’lerden. Aslında yalnızca slow motion hareket eden iki kızı gösterdim ve çok kolaydı yaptığım şey. O vakit anladım ki gösterilmeyen bir şeyi gösterdiğim için umut olmuştum ve bu iyi geldi insanlara. O vakit sinemanın ve sanatın kıymetli olduğunu anlıyorsunuz ve dünyanın en iyi mükafatı oluyor.
Birinci sinemanızla Antalya Sinema Festivali’ndesiniz. Şenliğe dair neler düşünüyorsunuz, nasıl geçti bu süreç sizin için?
Farklı sinemaları görmek çok rahatlatıcı. Zira kolay bir şey değil, sinema salonlarına bütün sinemalar düşmüyor. Altın Portakal Sinema Festivali’ni pandemiye karşın yapmaları çok iyi oldu. Kendi ortamızda tartışabilme üzere alanların açılabilmesi de çok pahalı.
Gazete Duvar
