ANKARA – Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Büyük Daire’nin 22 Aralık 2020’de HDP eski Eş Genel Lideri Selahattin Demirtaş’a ait hak ihlalleri kapsamında “Derhal tahliye edilmeli” kararı vermesinin akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Cumhur İttifakı ortağı MHP önderi Devlet Bahçeli AİHM Büyük Daire kararının ‘bağlayıcı olmadığını’ ve ‘uygulanmaması gerektiğini’ söz etti.
AİHM kararlarının, politikler tarafından siyasi görüşlerine uygun düşmemesi sebebiyle beğenilmemesinin ve eleştirilmesinin her Avrupa Kurulu ülkesinde karşılaşılabilecek bir durum olduğunu belirten Avukat Kerem Altıparmak ve Memleketler arası Hukuk Profesörü Başak Çalı, “Esastan Bağlayıcı: AİHM Büyük Daire Selahattin Demirtaş Kararı” başlıklı, İnsan Hakları Okulu (İHO) bünyesinde bir makale kaleme aldılar.
CUMHURBAŞKANI BAŞDANIŞMANI UÇUM’UN ARGÜMANLARI
Erdoğan, Soylu ve Bahçeli’nin “AİHM kararlarının bağlayıcı olmadığı” tezini dillendirmelerine karşın buna tüzel olarak detaylı münasebetler sunmadıklarını belirten Altıparmak ve Çalı, bahse ait tüzel temel bulmaya çalışan birinci açıklamanın Cumhurbaşkanlığı Hukuk Siyasetleri Şurası Başkanvekili ve Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum’dan geldiğini belirttiler.
Uçum’un, 28 Aralık 2020 tarihinde Hürriyet gazetesine verdiği mülakatta AİHM Büyük Daire’nin Selahattin Demirtaş kararının neden yanlış olduğuna ve uygulanması gerekmediğine yönelik kelamlarını hatırlatan Altıparmak ve Çalı, Uçum’un argümanlarını üç başlık altında sıraladı:
– Birinci tez AİHM kararlarının -ve Anayasa Mahkemesi kararlarının- temelden bağlayıcı olmadığı argümanıdır.
– İkinci tez, Demirtaş müracaatının 2016 yılındaki tutuklamaya ait olduğu ve 2019 tutuklaması açısından iç hukuk yollarının tüketilmediği ve bu nedenle bu tutuklama nedeniyle AİHM’e müracaat şartlarının şimdi oluşmamış olduğu savıdır.
– Üçüncü tez ise AİHM’in bu kararı siyasi bir saldırganlıkla verdiği tarafındadır. O denli ki kendisine nazaran bu hem siyasi istikameti baskın tüzel tarafı zayıf hem de AİHM hukukunu tümden değersizleştiren bir karar. Sanıyoruz, hem Erdoğan hem de Soylu tarafından dillendirilen, bu kararın İspanya hakkında 2009 yılında AİHM’in bir dairesi tarafından verilen Herri Batasuna ve Batasuna kararı içtihadına karşıt olduğu savını da bu kapsamda pahalandırmak mümkün.
AİHM KARARLARININ ASILDAN BAĞLAYICI OLMADIĞI TEZİ
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum’un, AİHM’in Demirtaş kararının uygulanmaması istikametindeki tezlerini ele alan Altıparmak ve Çalı, “AİHM kararlarının temelden bağlayıcı olmadığı” argümanına karşılık, “AİHM kararları hem Türkiye’nin memleketler arası hukuktan doğan yükümlülükleri hem de kendi anayasa hukuku bakımından bağlayıcıdır” dedi.
AİHM kararlarının Kontratçı Taraf Devletler bakımından bağlayıcı olduğunun Avrupa İnsan Hakları Kontratı (AİHS) 46’ncı Husus altında kuşku ve çarpıtmaya el vermeyecek halde söz edildiğini belirten hukukçular makalelerinde, “Türkiye Cumhuriyeti AİHS’e taraf bir devlettir. AİHS’e taraf devlet olmak, AİHM’in zarurî yargı yetkisini tanımayı ve bu yargı yetkisinin kullanılması sonucu verilen ihlal kararlarının gerektirdiği ihlal giderici önlemleri almayı gerektirmektedir. Bütün AİHS sistemi, AİHM kararlarının haklarında ihlal kararı verilen taraf devletler bakımından bağlayıcılığının tartışmaya açık olmaması ve gereken önlemlerin yerine yetirilmesi için gerekenin yapılacağına dair iyi niyet ve itimat üzerine kuruldur” tabirlerine yer verdi.
‘2019 TUTUKLAMASINA AİT KARAR VERİLEMEYECEĞİ TEZİ’
Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Uçum’un ikinci savı, AİHM’in 2016 yılında verilen birinci tutuklama konusunda karar verebilecekken, 2019 yılında verilen ikinci tutuklamaya ait karar veremeyeceğine ait oldu. Bu tezin en az iki nedenle aktüel ve enteresan olduğunu belirten Altıparmak ve Çalı şunları kaydetti:
OSMAN KAVALA OLAYI: Birincisi, Türkiye’nin Osman Kavala hadisesinde da görüldüğü üzere ‘tutukla-tahliye et-yeniden tutukla’ ya da seri tutuklama usulünü bir araç olarak kullandığı kuşkusu, tüm Avrupa Kurulu kurumlarında yerleşmektedir. Hakikaten de AİHM önünde yürüyen sürecin uzunluğu dikkate alınarak, bir kişi tam AİHM kararı çıkmak üzereyken yahut çabucak karar çıkıp ve şimdi katılaşmadan evvel müracaatın yapıldığı tutuklamadan tahliye edilip, öbür bir hatadan tekrar tutuklanmaktadır. Osman Kavala hadisesinde, ikinci tutuklama AİHM Daire kararı verildikten ve ancak katılaşmadan evvel gerçekleşmiştir.
SERİ TUTUKLAMA DEMİRTAŞ KARARININ ANA HUSUSLARINDAN BİRİ: İkincisi seri tutuklama prosedürü Demirtaş kararının ana hususlarından biridir. Demirtaş Büyük Daire duruşmasından iki gün evvel 6-8 Ekim 2014 Kobane olayları ile devam eden tutuklu yargılamasından tahliye edilmiş ve tam mahpustan çıkması önünden hiçbir mahzur kalmadığı anda 6-8 Ekim 2014 Kobane olaylarına referansla lakin diğer bir dizi suçlama ile yine tutuklanmıştır.
UÇUM AÇIK VE AĞIR İHLALİ GÖZARDI EDİYOR: Demirtaş’ın Kasım 2016’da tutuklanması ile Eylül 2019’da tekrar tutuklanması ortasında bir devamlılık bağı olduğunu kıymetlendiren Büyük Daire’nin bu tespitinin tekrar davada saptanan 18. unsur (Sözleşme’de korunan haklarının hukuk dışı maksatlarla sonlandırılması yasağı) ihlalinden bağımsız düşünülmesi mümkün değildir. Nitekim de hem Demirtaş’ta (hem de Kavala’da) Mahkeme, müracaatçıların Sözleşme’de gösterilen nedenlerle değil ve ama hukuk dışı siyasi gayelere ulaşmak maksadıyla tutuklandığını tespit etmiştir. Demirtaş kararı bu hukuk dışı siyasi gayesi ‘çoğulculuğu boğma ve siyasi tartışma özgürlüğünü sınırlama olarak tabir etmektedir. Üstüne üstlük bu tespit, yıllara yayılan bir formda çok sayıda yargı merciinin faili olduğu bir ihlal niteliğini ortaya koymaktadır. Büyük Daire, Demirtaş’ın 2019 yılında beş yıl evvel yaşanmış şiddet olayları ile ilgili olarak olayların üzerinden 4 yıl geçtikten sonra tutuklanmasının, sonra tahliye edilmesinin ve tekrar tıpkı sebeplerle tekrar tutuklanmasının hukuk mantığı ile açıklanmasının mümkün olmadığını söylemektedir. Böylelikle Uçum, ortada güya sahiden iki farklı tutuklama varmış üzere yaptığı yorumda bu açık ve ağır ihlali tümüyle göz gerisi etmektedir.
AİHM’İN ‘KENDİ KARARLARIYLA ÇELİŞEN SALDIRGAN BİR TUTUM SERGİLEDİĞİ’ TEZİ
Uçum’un gündeme getirdiği AİHM’in ‘Türkiye düşmanlığı’ tezinin komplo teorisinden öteye gitmediğini söz eden hukukçular, “AİHM, 1990 yılından başlayarak Türkiye’den sistemli olarak müracaat alan, bu müracaatlar ile ilgili olarak hükümet lehine on binlerce kabul edilemezlik kararı vermiş bölgesel bir insan hakları mahkemesidir” dedi ve AİHM’in daha evvelki kararlarını inceledi.
Hem memleketler arası hukuk hem de Türkiye’nin anayasa ve kamu hukuku açısından AİHM kararlarının temelden bağlayıcı olduğunu belirten Altıparmak ve Çalı, makalelerinin sonuç kısmında şu tabirlere yer verdi:
DEMİRTAŞ KARARI KONTRATIN RUHUNA UYGUN: Uçum, kimi kararların yerine getirilmesi için kâfi görülebilecek yargılamanın iadesi usulünün ihlalin niteliğine bakılmaksızın tüm karar tipleri için de geçerli olacağını ileri sürmektedir. Halbuki bu yazının gösterdiği üzere bu savın hiçbir desteği olmadığı üzere şahsen AİHM ve AYM önünde aksini gösteren çok geniş ve dengeli bir içtihat mevcuttur. Demirtaş kararı, bu içtihatla uyumludur ve Uçum’un savlarının tersine, AİHM’in kararı veriş sistemi ve kararı kuruşu AİHS’in makûs niyetli ihlaline müsaade vermeyen, Sözleşme’nin ruhuna ve lafzına uygun bir karardır.
AİHM DEMİRTAŞ’IN NEDEN TUTUKLU OLDUĞUNU DETAYLI BİR FORMDA İNCELEDİ: AİHM Büyük Daire kararı Demirtaş’ın neden tutuklu olduğunu mahkemelerin sunduğu münasebetlere tekrar teker bakarak detaylı bir biçimde incelenmiştir. Türkiye’nin ikinci büyük muhalefet partisi başkanı ve bir milletvekili olarak yaptığı bu konuşmaların hiçbirinde kabahat kuşkusu teşkil edecek bir şiddet daveti bulunmadığını ve Demirtaş’ın sadece ülkedeki tahlil süreci çöktükten sonra ve faillerinin hala ortaya çıkarılmadığı vahim şiddet olayları yüzünden tutuklu yargılanması için lokal mahkemelerin ilgili ve kâfi tüzel kanıt sunmadığını tespit etmiştir.
AİHM KARARINA NAZARAN DEMİRTAŞ DAVASI SİYASİ: Demirtaş davası, AİHM’in kararına nazaran siyasi bir yargılamadır. Kararın gerektirdiği kişisel ve genel önlemlerin yerine getirilmesi hem bu ve hem de buna misal siyasi baskı yargılamalarının sona ermesinden geçmektedir. Hala devam eden tartışmalardan ve yeni yayınlanan “6-8 Ekim İddianamesi”nden anlaşıldığı kadarıyla, Türkiye kararı memleketler arası hukuk ve kendi anayasa hukuku ve iç hukukuna ters bir halde bu karardaki kişisel önlemleri uygulamamak için bir strateji oluşturma gayreti içindedir.
Hukukçular Avukat Kerem Altıparmak ve Milletlerarası Hukuk Profesörü Başak Çalı’nın İnsan Hakları Okulu’nda yayımlanan makalesine şuradan ulaşılabiliyor.
Gazete Duvar
