Emma Graham-Harrison
Narges ve Hasina -gerçek isimleri değil- Kabil’de son periyotta tanıştığım 15 yaşındaki en iyi arkadaşlarım. Narges, matematik alanında diploma alma hayallerinden bahsetti ve Hasina bana şafakta gökyüzünün solgun moruna bakan bir kızın fotoğrafını verdi, başının üzerinden kayan bir meteor vardı. Hayat yolu önlerinde uzanırken gençlerin sevinçli ve utangaç coşkusuna sahiptiler. Bununla birlikte, yakın vakitte Taliban’ın kontrolü altına giren bölgelerde yaşayan akrabaları da var. Ve yanlarından ayrılırken teyzeleri bana sessizce şunu sordu: “Peki sen ne düşünüyorsun? Kabil risk altında mı?”
TALİBAN’IN DÖNÜŞÜ TELAŞ VERİCİ
Son haftalarda militanlar Afganistan’da şiddetle ilerlediler, geçmişte Taliban aykırısı kaleler olan bölgeler de dahil olmak üzere geniş bölgeleri ele geçirdiler ve büyük kentleri kuşattılar. Taliban kumandanları, hâlihazırda kontrol altında tuttukları bölgelerde kızların okula gitmesini engelliyor. Bayanlar, cinsel hücum de dahil olmak üzere, evlilik dışı tüm cinselliği kapsayan geniş bir tarif olan ‘zina’ nedeniyle kırbaçlanıyor. Bir yargıcın Observer’a verdiği demece nazaran, şayet bir Taliban mahkemesinde kendilerini savunmaya çalışırlarsa, verdikleri söz bir erkeğin sırf yarısı kadar kıymet taşıyor.
Dünyaca ünlü Amerikalı bir akademisyenin Taliban yıldırım süratiyle ilerlerken yabancı birliklerin ülkeden ayrılışını ‘[Afganlar için] kendi uzun vadeli istikrarlarını bulma fırsatı’ diye nitelendirdiği makalesini okuduğumda, Narges ve Hasina’yı düşündüm. Kendi yetkililerinin son ABD birliklerinin ayrılacağını söylediği günden evvel, Joe Biden Afganistan’ın geleceğiyle ilgili soruları geçiştirirken, tekrar onları ve Afgan arkadaşlarını düşündüm. [Biden] gazetecilere gergin bir biçimde “Neşeli şeyler hakkında konuşmak istiyorum dostum” demişti.
Afganlar da ‘neşe verici şeyler’ hakkında konuşmak istiyorlar. Pek birçok için, bilhassa de kapılarında aşırılık yanlısı bir militan kümesi bekleyen eğitimli ve meslek sahibi bayanlar için, bu neredeyse imkânsız. Afganistan’ın geleceğiyle ilgili bu tartışmalarda derinden rahatsız edici bir duygusuzluk mevcut. Bir hayatları, sevdikleri ve düşleri olan, umutsuz biçimde başlarına ne geleceğini merak eden 38 milyonluk bir ülke değil, çözülmesi ya da tahminen de rafa kaldırılması gereken soyut bir jeopolitik sorun üzere ele alınıyor.
BATI’NIN YİRMİ YILDA YARATTIĞI CEHENNEM
ABD ordusunun Afganistan’dan geri çekilişinin tabiatını ve zamanlamasını eleştirmek, çoğunlukla kalıcı bir yabancı varlığını savunmakla ya da Batılı birliklerin geride bıraktığı rahatsız edici bir vefat, suistimal ve kangrenleşmiş yolsuzluk geçmişini görmezden gelmekle eşittir. Ne var ki, bir savaşın nasıl sürdürüldüğünü kıyasıya eleştirmek için yıllarınızı harcayabilir ve hâlâ bu savaşın sona erme biçiminin pervasızca ve zalimce olduğunu hissedebilirsiniz.
Militanların yine harekete geçmesi ve şiddetin artması, neredeyse kaçınılmaz biçimde daha fazla sivilin öldürülmesi ve yaralanması, ayrıyeten bir felakete yol açan kuraklığın ortasında yardım fonlarının çökmesiyle birlikte, bu geri çekilme yarışının, Taliban idaresi altındaki rastgele bir insan hakları ihlalinin de ötesinde gerçek bir felakete yol açan insani yansımaları beraberinde getirmesi olası görünüyor. Ayrıyeten bu, güvenlik açısından sorumsuzca bir hareket olduğunu da kanıtlayabilir. Taliban’ın El Kural ile bağlarını kesme kelamını tutup tutmadığı ve IŞİD’in Afganistan’daki örgütlenmesinin büyüyüp büyümediği bilinmiyor. Sovyetler Birliği’nin geri çekilmesinin akabinde başlayan kanlı iç savaşın yarattığı karmaşa, Usame bin Ladin’e bir sığınak sunan Taliban’ın ortaya çıkmasına yardımcı olmuştu.
2001’den beridir Afganistan’daki savaşı yöneten generallerin ve siyasetçilerin büyük kısmı, tahminen de Amerikan istisnacılığına* duydukları itimatla desteklenen tarih dersleri açısından şaşırtan bir mümkünlüğü ortaya koydu. Bu, Amerika’ya yapılan 9 Eylül akınları için adalet vaadiyle pazarlanan bir kampanyaydı fakat bir intikam misyonu biçiminde gerçekleşti. Süratle mağlubiyete uğratılan Taliban, yirmi yıl evvel eski düşmanlarıyla ittifak halindeki ABD özel kuvvetleri tarafından devrildiğinde barış talep etti ve masaya oturup durumu müzakere etmek istedi. Bir ülkeyi kendi suretinde tekrar inşa edebileceğini zanneden Amerikan müesses nizamı tarafından, tahminen de Afganistan’ın fakir haline kıyasla Amerika’nın sahip olduğu zenginliğin körüklediği bir kibir -kim çocuklarının hayatını daha hoş kılmak istemez ki?- ve pejmürde kılıklı bir gerilla ordusuna karşı ülkeye konuşlandırılan askeri birliklerinin fevkalâde gücü nedeniyle, bu beklenti göz arkası edildi.
YILLARCA TEKRARLANAN PALAVRALAR VE ACI GERÇEKLER
Afganistan’a birinci kere 2009 yılında, Lider Obama’nın asker desteğinin sürdüğü devirde geldim ve vaktimin büyük kısmını işlerin güvenlik açısından iyi gittiğine ait resmi yanılsamaya karşı çıkarak geçirdim. Generaller ve diplomatların lisanında bir slogan vardı. Binlerce yeni askerin Afganistan’a ve etrafına uçtuğu sıralarda, bilgilendirme toplantılarında bize “Taliban ivme kaybediyor” diyorlardı. Azalan bir tehdidin, ona karşı koymak için neden büyüyen bir askeri güçle karşılandığına ait sorularımızı duymazdan geldiler.
Biden’ın grubu, başlangıçta, ülkenin son birliklerinin ayrıldığı gün olarak Amerika’nın en büyük ulusal bayramlarından biri olan 4 Temmuz’u seçmişti. Bu, dünyanın büyük bir kısmının utanç verici bir geri çekilme olarak gördüğü şeyin bir çeşit zafer olduğunu düşündüklerini gösteren şaşırtan bir seçimdi (Taliban’ın ilerlemesi sürat kazanırken, idare bu tarihten vazgeçti ve son birliklerin ağustos ayında çekileceğini açıkladı).
Biden’ın Afganistan’ı lojistik olarak mümkün olduğunca çabuk terk etme kararını destekleyen bir kesim, dünyada bayanların ya da azınlıkların Afgan Taliban’ının idaresi altında maruz kaldıklarından daha zalimane, tahminen daha da acımasız muamele gördüğü pek çok yer bulunduğunu savunuyorlar. Amerika buralara müdahale etmiyor. Ne var ki bu, Afganistan’ı şimdiki noktaya getiren 20 yılı yok saymak demek. Amerika ve müttefiklerinin ayrıldığı ülke, şahsen onların şekillendirdikleri ülkedir.
Sistemin geneline yayılmış olan yolsuzluk, birtakım Afganların ve Batılıların ceplerini doldurdu. Birinci vakitlerde ABD’nin Taliban’ı iktidardan devirmesine yardım eden savaş ağalarının iktidardaki pozisyonu sağlamlaştırıldı ve geçmişte yaşanan suistimaller görmezden gelindi. Amerikalılar, sicilinde, işe yaradığını düşündüklerinde azap ve yargısız infazlar gerçekleştirdiği yazılı olan genç kumandanlara sırtlarını dayadılar ve onları terfi ettirdiler. İnsan hakları kümelerinin, bu şiddetin sadece bir iç savaş döngüsünü körüklediğine ait ihtarları büyük ölçüde kulak gerisi edildi.
DAYANIŞMAKTAN ÖTEKİ YOL YOK
Buna rağmen, geçen 20 yıllık müddette Kabil ve öbür büyük kentlerde nispeten barış ve istikrar mevcuttu ve böylelikle bir jenerasyon büyüdü, kendi kendisini eğitti, aileler kurdu, iş yerleri açtı ve daha iyi bir hayat uğruna gayret etti. Afganların neredeyse üçte ikisi 25 yaşın altında ve bu nedenle Taliban’ın aşırılık yanlısı ideolojisinin ülkenin tamamını yönettiği yılları ya hiç yaşamadılar ya da hatırlayamıyorlar.
Kırsal kesitteki Afgan bayanlarla gerçekleştirilen yakın tarihli bir araştırma, eğitim, hareket özgürlüğü ve başka haklar için gayret eden feminist aktivistlerin çalışmalarının toplumdan kopuk olduğu niyetine meydan okuyordu; bunlar, kırsal kesitin en tutucu bölgelerinde bile paylaşılan hedeflerdi. Taliban yaklaşırken, öteki ülkelerdeki bayanların çabalarını destekleyen bizler, Afgan bayanları da desteklemeye devam etmenin yollarını bulmalıyız. Memleketler arası toplumun diplomatik sermayesini bu doğrultuda kullanacak kadar umursaması durumunda, hâlâ bir bahtımız olabilir.
Bayanlara sunulan hizmetleri ve aktivizmi finanse etmeyi sürdürdüğümüz için onları dinleyerek, hangi bölgeyi ele geçirirse geçirsin şu anda Taliban’ın bayanlara ve kızlara davrandığı halde davranan hiçbir idarenin milletlerarası alanda meşruiyetin keyfini süremeyeceği konusunda hemfikir olduğumuzdan emin olmamız gerek.
*İstisnacılık (ing. Exceptionalism); bir şeyin istisnai olduğu inancı, bilhassa de ABD’nin ‘barışçıl’ kapitalizminin ulusal-tarihsel gelişimi düzenleyen genel ekonomik maddelerin bir istisnası olduğu teorisi.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
