Simon Jenkins
İngiltere’nin son 70 yıl içinde verdiği en uzun, en manasız ve başarısız savaş – Afganistan’daki askeri müdahalesi- eylül ayında sona erecek. Rastgele birinin bunu fark edeceğini sanmıyorum. Çünkü uluslar mağlubiyetleri değil, zaferleri kutlar.
Yirmi yıl evvel ABD, 11 Eylül’de yaşadığı acıyı sadece Usame bin Ladin’in Afgan dağlarındaki üssünü havaya uçurarak değil, Afgan idaresini büsbütün alaşağı ederek dindirmeye karar verdi. Bu durum, genç ve ölçülü Taliban bölümlerinin Bin Ladin’i ‘istenmeyen misafir’ ilan etmesine ve rejimin onun gönderilmesini talep etmesine karşın gerçekleşti. Ardından ABD sadece Kabil’i havaya uçurmaya karar vermekle kalmadı, birebir vakitte NATO’yu bir global güvenlik sorunu bağlamında giriştiği aksiyonu aklamaya davet etti. İngiltere’nin bu arbedeyle bir ilgisi yoktu ve sadece Tony Blair, George W. Bush’u sevdiği için savaşa dahil oldu.
TALAN EDİLMİŞ BİR ÜLKE
Amerikan ve İngiliz birlikleri, savaş ağalarıyla anlaşarak ya da yeni valiler atayarak ülkenin her yerine girdiler. O günlerde Kabil’i ziyaret ettiğimde, bana NATO’nun terörü yok etme, yeni bir demokrasi tesis etme, bayanları özgürleştirme ve ‘bölgede bir dost’ yaratma isteğinden kelam ediliyordu. Orada, 1839 yılında Birinci Afgan Savaşı’na başlayan İngiltere’nin ürkütücü ruhunu hissettim.
O ortalar Amerikalıların birden fazla oradan çıkıp Irak’taki ulusal inşa üzerinde ağırlaşmak istiyordu. Kalmak isteyenler İngilizlerdi. Blair, afyon üretimini yok etmek için Clare Short isminde bir bakan bile göndermişti. Gayretlerinin sonucunda, afyon üretimi altı vilayetten 28’ine genişledi ve afyon geliri 2.3 milyar dolar üzere rekor bir seviyeye yükseldi.
2005 yılına sıçradığımızda İngiliz ordusu tam manasıyla imparatorluk ayarındaydı; 3 bin 400 askerle güneye yürümek ve Peştun Helmand eyaletini fethetmek için can atıyordu. İngiliz kumandan General David Richards, bunun dostça kasabalarda sadece gönülleri ve akılları kazanmak sorunu olacağında ısrarlıydı. Savunma bakanı John Reid, bunun ‘tek el ateş etmeden’ başarılmasını umuyordu. Operasyonlarına ‘Aşil’, ‘Kazma Sapı’, ‘Balyoz Darbesi’, ‘Kartal Gözü’, ‘Kırmızı Hançer’ ve ‘Mavi Kılıç’ üzere isimler vererek oldukça eğlendiler.
Helmand’da her şey aykırı gitti. Bu askeri seferin 10 bin Amerikan denizcisi tarafından kurtarılması gerekti. Dört yüz elli dört İngiliz askeri öldü.
HİÇBİR PLAN İŞE YARAMADI
On yıl evvel Afganistan’ı terk etmeye zorlanan Ruslar, özellikle Batı operasyonlarının beceriksizliği karşısında hayrete düştüler ve kamuoyu önünde memnuniyetlerini gizlemediler. Vaktin başbakanı Gordon Brown, akıl almaz bir biçimde, 2009 yılında Helmand’daki İngiliz askerlerinin İngiltere sokaklarını inançlı hale getirme uğruna can verdiğini açıklamaya zorlandı.
O vakitten beridir NATO’nun büyük kısmı, diplomasinin Kabil hükümetini ve Batı’yı sefil bir aşağılanmadan kurtaracağını umut ederek geri çekildi. Üç ABD lideri, çeşitli ‘yüklen ve çık’ (ing. ‘surge and depart’) yolları vaat etti; ancak bunların üstesinden gelecek siyasi hamasetten yoksundu. Joe Biden bile ayrılış tarihini mayıstan eylüle dek uzattı. Her biri, Kabil’deki kukla rejimi tam manasıyla sömürge idaresine çevirmeden rejimi inançta tutmaya yetecek kadar şey yaptı.
Amerika’nın 2 bin 300 askeri ve onlara sağlanan hava dayanağı, tıpkı İngiltere’nin 750 askerinin de yapacağı üzere artık meskene dönecek (İngiltere’deki üst seviye bir savunma kaynağının Guardian’a aktardığı üzere: “Şayet onlar [ABD] giderse, hepimizin gitmesi gerekir”). ABD açısından ödenen bedel yüksek oldu: 2 bin 216 meyyit ve 2 trilyon dolardan fazla harcama kelam konusu. Afganistan’a yapılan milyarlarca dolarlık ‘yardımın’ büyük kısmının Dubai emlak piyasasına akıtıldığı söyleniyor. Savaşın Afgan halkına olan maliyeti yirmi yılda 50 bin ilâ 100 bin ortasında mevtle sonuçlanması nedeniyle vahimdi ve halkın tamamı 11 Eylül saldırganlarına ‘ev sahipliği’ yaptığı için misillemelerin maksadı oldu. ‘Batı’nın değerleri’ dediğimiz şey bu mu?
TALİBAN YERLİ YERİNDE DURUYOR
Üst seviye bir ABD yetkilisinin bu hafta lisana getirdiği kadarıyla, Lider Biden yeni son çekilme tarihini belirlerken şöyle dedi: “Anavatana yönelik Afganistan’dan kaynaklanan tehdit, başa çıkabileceğimiz bir düzeyde.” Tıpkı Amerika’da olduğu üzere İngiltere’de de yıllardır bu kesin olarak böyleydi ancak hâlâ oradayız.
Katar’daki son barış görüşmelerinde hiçbir ilerleme sağlanamadı. Nedeni ise ortada: Taliban’ın sırf canının istediği şeyi yapabileceği eylül ayını beklemesi gerekiyor. Var olan idare Kabil’i bir mühlet elinde tutabilir ancak ülkeyi Amerikan yardımıyla zar güç yönetebilirken, bunu tek başına yapamaz.
2001 yılında ABD istihbaratının hâlihazırda temasta olduğu Taliban liderliği, rahat bırakıldığında Bin Ladin’le ilgilenecekti. Mahallî savaş ağaları ve Pakistan ordusu tarafından kontrol altında tutulacaktı. Ne var ki Peştunlar, yirmi yıldır Batılı eroin bağımlıları tarafından finanse edilen taşkınlıkla baş başa bırakıldı. Yaşadıkları en berbat olay, üst seviye isimlerinin ABD’nin insansız hava araçları tarafından yok edilmesiydi ve bunun hiçbir tesiri olmadı. Afganistan’daki bu insanların artık NATO müdahalesinin diğer bir eserini daha barındırması gerekecek: Ülke artık IŞİD faaliyetlerinin merkez üssü durumunda.
ABD ve İngiltere’nin müdahalesi neyi başardı? Askeri kuramcı General Sir Rupert Smith, ‘The Utility of Force’ (Gücün Kullanışlılığı) isimli kitabında, çağdaş orduların isyan aksisi çatışmalarda neredeyse yararsız olduğunun altını çiziyor. Ortadoğu’yu Afganistan’dan Libya’ya dek bulaştırarak ‘birbiri gerisine harap olmuş uluslar yarattılar’. İngiltere’nin biricik mazereti, Dışişleri Bakanlığı’nın tesir sahibi olmak, terörü önlemek ve dünyaya gücünü göstermekle ilgili klişesi. Bunlar yeni tip sömürgeci saçmalıklar. Mazeretler dünyasında, kimi büyük mazeretler eylül ayında sona erecek.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
