ANKARA – Kolombiya’da sıhhat sistemindeki özelleştirmeler ve son vergi ıslahatı öfkeli kalabalıkların sokaklara dökülmesine neden oldu. Ivan Doque hükümetinin şovlara cevabı polis şiddeti ve insanların havadan taranarak öldürülmesi oldu. Ülkede yaşananları Kolombiya Ulusal Üniversitesi’nden (Universidad Nacional de Colombia) akademisyen Serhat Tutkal ile konuştuk.
Kolombiya’da geniş yankı bulan şovlar var. Bogota’nın yanı sıra Medellin ve Cali kentlerinde pandemiye karşın beşerler sokaklarda. Halk neden sokakta?
Hareketler aslında söylenenden daha geniş bölgelere yayılıyor. Sadece Medellin ve Cali’de de değil, ülkenin direkt paramiliter denetimi altında olmayan her bölgesinde halk sokakta. Bilhassa Manizales, Palmira, Bucaramanga, Pereira yani aslına bakılırsa galiba ülkenin neredeyse her büyük kentinde şovlar var ve hepsi şu an polis saldırısı altında.
‘BARDAĞI TAŞIRAN NOKTA VERGİ ISLAHATI VE SIHHAT ISLAHATI ÖNERİLERİ’
Aslında Duque hükümetinin iktidara geldiği 2018’den bu yana Kolombiya’da daima olarak hareketler gerçekleşiyor. 2018’de öğrencilerin ve eğitimcilerin başlattığı grev ulusal greve evrilerek ülke çapında aksiyonlara yol açmıştı. Bu aksiyonlara de polisin çok sert müdahalesi oldu. Yeniden 2019’da yolsuzluğa ve savaş siyasetlerine karşı büyük çaplı aksiyonlar gerçekleşti. Hareketler sırasında 18 yaşındaki Dilan Cruz’un polis tarafından öldürülmesi sonrasında kitlesel hareketler gerçekleşti, yerli halklar bu aksiyonlara kalabalık olarak katıldı. 2020’de tekrar ulusal grev düzenlendi, polis şiddetine karşı bilhassa hareketler düzenlendi, Bogotá’da avukat olan Javier Ordóñez’in polis tarafından öldürülmesi yeniden çok sayıda aksiyona yol açtı. Bunları şunun için söylüyorum: Bu kere bardağı taşıran nokta vergi ıslahatı ve sıhhat ıslahatı teklifleri oldu. Kolombiya’da beşerler artık hakikaten mevcut siyasetleri kaldırabilecek bir noktada değil, bu en az iki yıldır bu türlü.
Serhat Tutkal ‘GÖÇ AÇISINDAN KOLOMBİYA SURİYE’DEN SONRA DÜNYA İKİNCİSİ’
Her ne kadar hareketler son yıllarda polis şiddeti nedeniyle görünür olsa da sanırım başta yoksulluk olmak üzere bunun tarihî dinamikleri var?
Evet, aslına bakarsanız Kolombiya, yoksulluğun yanında gelir adaletsizliğinin çok radikal yaşandığı, yolsuzluğun had safhada olduğu, ırkçılığın tekrar çok yaygın olduğu bir ülke. İç savaştan ötürü 8 milyondan fazla insan mecburî göçe maruz kaldı. Göç açısından Kolombiya Suriye’den sonra dünya ikincisi.
‘DUQUE HÜKÜMETİNİN SAVAŞ SİYASETLERİ BARIŞ SÜRECİNİ BİTİRDİ’
Meğer Kolombiya hükümeti, Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) ile 2016’da yarım yüzyıla yayılan savaşı bitiren barış mutabakatını imzalamıştı. Barıştan tekrar savaşa nasıl dönüldü?
Barış süreci ile birlikte ülkedeki ortam yavaş yavaş olağanlaşma yolunda ilerliyordu, ancak Duque hükümetinin savaş siyasetleri barış sürecini neredeyse büsbütün bitirdi. Barış süreci, FARC’ın 3 kongre üyesi de dahil olmak üzere kıymetli bir kısmının silahlı gayrete döndüğü bir evreye dönüştü.
Emsal biçimde, paramiliter kümelerin hakimiyetleri iyiden iyiye arttı. Venezuela ile yürütülen savaş siyasetleri sonucunda 1 milyondan fazla Venezuelalı göçmen Kolombiya’ya sığındı. Maduro’yu devirme hevesiyle Guaido’ya Kolombiya’da alternatif Venezuela hükümeti kurdurmak üzere teşebbüsler Kolombiya hükümetine değerliye patladı. Uyuşturucu ticareti bir yandan, yolsuzluklar bir yandan sahiden insanların canına tak etmiş durumda.
‘İNSANLAR CAN KAYGISINDAYKEN HÜKÜMET, ÖZEL ŞİRKETLERİN KÂRININ SIKINTISINA DÜŞTÜ’
Vergi ıslahatı protestoların amacında. Bu ıslahat ne getiriyor, halk neden karşı?
Vergi ıslahatı KDV’nin yükseltilmesi, elektrik-su-doğalgaz-telefon vb. hizmetlere artırım yapılması, cenaze hizmetleri dahil çok sayıda temel hizmete ve mala vergi getirilmesi, bilhassa orta sınıflardan alınan vergilerin yükseltilmesi üzere çok sayıda teklif içeriyordu. Bu tekliflerin özelliği pandeminin yol açtığı ekonomik problemleri alt ve orta sınıfları daha da güç duruma düşürerek gidermeye çalışan bir zihniyetin eseri olması. Örneğin Kolombiya’nın en bilinen havayolu olan Avianca’nın batmaması için kamu kaynakları harcanırken vatandaşlara kayda bedel bir mali takviye sağlanmıyor. Üstelik Avianca Kolombiya’da kurulmuş olmakla birlikte şu an bir Panama holdingi, holdingin yüzde 51 payı Synergy Group’a ilişkin (sahibi Brezilyalı, sonradan Kolombiya vatandaşlığı da almış). Hâliyle halka vergi artırımı yapılırken çokuluslu şirketlere vergi muafiyetleri getirilmesi doğal olarak reaksiyon çekiyor. Sıhhat ıslahatı da misal halde, EPS olarak bilinen özel sıhhat sigortası şirketlerinin lehine bir teşebbüs. Beşerler pandemi şartlarında can kaygısındayken hükümetin özel şirketlerin kârının ziyanının kaygısına düşmesi alt ve orta sınıflar ortasında büyük reaksiyon doğuruyor.
‘SOLU SÖZÜN TAM MANASIYLA ÖLDÜREREK BİTİRİYORLAR’
Duque idaresinin bu kadar pervasızca hareket etmesinde solun geriletilmesinin hissesi nedir? Kolombiya solun güçlü olduğu bir ülkeydi. Ülkedeki sol hareketler duruma nasıl yaklaşıyor?
Duque, çok sağcı eski lider Álvaro Uribe Vélez’in adayıydı. Uribe ülkedeki paramiliterlerin önderi sayılır, aleyhindeki yolsuzluk davalarından mesken mahpusu cezası almıştı, lakin ceza iptal edildi. Büyük ölçüde Uribe’nin tesiri altındaki paramiliterler toplumsal önderleri, sendikacıları, aktivistleri yıllardır öldürüyor. Bu yılın birinci 4 ayında 57 toplumsal başkan ve 22 eski FARC militanı öldürüldü, bu halde öldürülenlerin sayısı geçen yıl 386’ydı. Solu sözün tam manasıyla öldürerek bitiriyorlar. Burada ne yazık ki Kolombiya’da Kongre’de büyük bir sol parti olmadığını belirtmek gerekiyor. 280 üyeli Kongre’de en büyük sol parti Yeşiller, 18 üyesi var. Yeşiller Partisi de ne yazık ki sol çizgiden önemli biçimde uzaklaşmış durumda, bu partiden seçilen Bogotá Belediye Lideri Claudia Lopez sağ siyasetçilerden farksız pozisyon alıyor, Yeşiller Partisi pandeminin başından beri her aksiyonda “halk sağlığı” gerekçesiyle sokağa çıkılmaması teklifinde bulunuyor, 2018 başkanlık seçimlerindeki liberal adayları Fajardo aksiyonlara dair yaptığı açıklamada neredeyse aksiyoncuları suçluyor.
Kongre’de ikinci sıradaki sol parti eski ismiyle FARC, yeni ismiyle Comunes. 10 üyesi var, hepsi barış antlaşmasının getirdiği kontenjanla seçildi, zira FARC’ın aldığı oy yüzde 1 bile değildi. Bu 10 Kongre üyesinin 3’ü zati 2019’da Kongre’yi bırakıp silahlı çabaya döndü. Geriye Unión Patriótica üzere tarihî değeri olan lakin oy toplama derdiyle seçimlere katılmayan partilerin bir iki kişilik temsili kalıyor. Bu sonlu sayıdaki temsilci sahiden hareketleri destekliyor lakin bu takviye hudutlu kalıyor. Kolombiya solu son devirde daha da zayıflamış durumda, bunda pandeminin rolü büyük. Örneğin Bogotá solunun en kıymetli bileşenlerinden biri olan öğrenci hareketi üniversitelerin 1 yıldan fazladır kapalı olduğu bir ortamda artık ortadan kalkmış durumda. Bilhassa Universidad Nacional solun kendini özgürce söz edebildiği hudutlu alanlardan biriydi, ne yazık ki yerleşke yaklaşık 14 aydır kapalı. Bu şartlarda büyük kentlerdeki sol örgütlenme sonlu kalıyor, sokağa çıkanların birçoğu da örgütlü aktivistler değil, artık nitekim dayanacak gücü kalmamış alt ve orta sınıftan beşerler.
‘HÜKÜMET İNSANLARI SİNDİREREK, YILDIRARAK HAREKETLERİ BASTIRMAYI AMAÇLIYOR’
Şovlar sırasında polis ve jandarma halka çok sert biçimde müdahale etti. Helikopterden göstericilere ateş açıldığı ve yüzlerce insanın öldüğü haberleri geliyor. Bu yanlışsız mu? Polis neden bu kadar sert ve acımasız?
Polis hareketlerde yıllardır gerçek mermi kullanıyor, şu anda da polisin aksiyoncuları infaz ettiği çok sayıda manzara var. Helikopterlerden dahi ateş açıldığını görüyoruz. Polis sert müdahale ediyor, zira Kolombiya’da polisin ve ordunun kıymetli bir kısmı direkt paramiliter örgütlerle ve uyuşturucu mafyalarıyla alakalı. Bu prosedürleri kullanmaya yabancı şahıslar değiller. Şu basamakta hükümet insanları sindirerek, yıldırarak hareketleri bastırmayı amaçlıyor, zira ellerinde öbür bir yol yok. Bir mafya yapılanmasıyla Kolombiya’yı yönetiyorlar, aksiyonlara, bir mafya yapılanmasının vereceği yansıları veriyorlar.
‘HÜKÜMETTE ‘BİZ SOLCU MUYUZ DA BİZE YAPTIRIM UYGULANACAK’ ZİHNİYETİ HAKİM’
Göstericiler hareketlerde memleketler arası kamuoyunun dikkatini çekmek için manzaralar paylaştı, imdat davetini (S.O.S) vücutlarıyla yazdılar. Hükümet dışarıdan gelecek baskıdan çekinmiyor mu?
Memleketler arası kamuoyundan çekinceleri yok, çünkü ABD’nin bölgedeki en muteber müttefiki, ABD ile bağları her daim çok iyi olmuş bir ülke. Zati bölgede sırf sol hükümetlerin iktidarda olduğu ülkeler Kolombiya’ya reaksiyon gösteriyor. Kolombiya on yıllardır faili meçhullerle, insan hakları ihlalleriyle gündeme geliyor ancak bunların bir karşılığı olmuyor. “Biz solcu muyuz da bize yaptırım uygulanacak” zihniyeti hakim, haklılar da. ABD daha geçen hafta Küba’yı hareketçilerin seyahat özgürlüklerini sonlandırdığı savıyla kınarken Kolombiya’daki olaylara dair Bogotá’daki ABD Büyükelçiliği’nin yayınladığı açıklamada Kolombiya’daki aksiyoncular resmen vandallıkla suçlanıyor. Hükümet neden milletlerarası reaksiyondan çekinsin ki? Memleketler arası topluluğun tüm reaksiyonlarına karşın aslında barış antlaşmasından bu yana 264 eski FARC üyesi öldürülmüş. Yeniden bir şey olmaz diye düşünüyorlar, ne yazık ki büyük ihtimalle haklı çıkacaklar.
‘PANDEMİ İDARESİ AKSİYONCULARI ÖFKELENDİREN FAKTÖRLER ARASINDA’
Covid-19 tüm dünyada yıkıcı tesirler yarattı. Kolombiya pandemi sürecini nasıl yönetiyor? Sizce bu idare biçimi de şovlara tesir etti mi?
Kolombiya, pandemi sürecini en berbat yöneten ülkelerden biri oldu. Pandeminin birinci vakitlerinden beri Bogotá ve Medellin üzere kentlerde daima olarak yatak kapasitesi yetersiz kaldı, ağır bakım üniteleri doldu, hastalara müdahale edilemedi. Aşılama çalışmaları tekrar çok makus gidiyor, şimdi rastgele bir aşı yapılan beşerler nüfusun sırf yüzde 6’nın biraz üstünde. Kolombiya’nın elinde aşılamaya devam edecek aşı yok. Keza sıhhat kesiminin neredeyse büsbütün özelleştirilmiş olması, bunun yanı sıra ülkedeki evsiz insanların sayısı (resmi sayılara nazaran pandemi öncesinde sadece Bogotá’da 10 binin üstünde evsiz insan var), Covid testi fiyatlarının yüksek olması üzere sorunlar hiç kuşkusuz aksiyoncuları öfkelendiren faktörler ortasında sayılmalı.
‘PANDEMİDE ULAŞIM KISITLAMALARI ÇOK SAYIDA İNSANIN İNFAZ EDİLMESİNE YOL AÇTI’
Ayrıyeten Kolombiya hükümetinin pandemi sırasında getirdiği ulaşım kısıtlamaları çok sayıda insanın paramiliter kümeler tarafından infaz edilmesine de yol açtı. Örneğin, Ekvador hududunda yaşayan Awa halkı paramiliter akınlar karşısında sık sık hareket etmek durumunda kalıyordu. Sonun kapatılması ve pandemi kısıtlamaları Awa halkının hareket alanını önemli biçimde daralttı, bu durumun da tesiriyle son bir yılda Awa halkına mensup 41 yerlinin öldürüldüğünü görüyoruz. Pandemi kısıtları polisi, paramiliterleri yahut uyuşturucu tacirlerini etkilemiyor lakin ne vakit bir aksiyon yapılacak olsa halk sıhhati gerekçesiyle ertelenmeye çalışılıyor. Buna da reaksiyon çok büyük.
Gazete Duvar
