Birinci Paylaşım Savaşı’nın sona ermesi ve Ekim İhtilali’nin de ülkedeki emekçi sınıfı içerisinde yarattığı güçlü yankıyla birlikte İtalya ‘İki Kızıl Yıl’ (Biennio Rosso) periyoduyla çalkalanır. Ülkede yalnızca 1919 yılında 1663 grev gerçekleşir. Takip eden devirde ise faşizm yarımadada Almanya’yla kıyaslanamayacak derecede yüksek bir süratle güçlenir. Bilhassa personel hareketlerini, örgütlü köyleri ve yerleşimleri gaye alan faşist saldırılarsa, Benito Mussolini’nin meşhur Roma Yürüyüşü’nden çok daha evvel başlar.
Tekrar bu iki periyot ortasında kendini gösteren ve birçok vakit gözden kaçan bir öbür oluşumsa dünyadaki birinci antifaşist direniş örgütü olarak isimlendirebileceğimiz Arditi del Popolo’dur (AdP). Anarşistlerden sosyalistlere, eski ordu mensuplarından kimi dindar Katoliklere kadar epey geniş bir yelpazede üyesi bulunan AdP, vakit içerisinde komünist ve sosyalist partiler içinde yaşanan ‘pasifizasyon’ tartışmaları sonucunda öksüz bırakılır. O denli ki Lenin de İtalyan Komünist Partisi’nde baskın çıkan tavra karşı hal alacaktır.
‘ÖLÜME MEVT, ACIYA ÖLÜM’
Kelama ismin manasıyla başlayalım. İtalyanca’daki ‘Arditi’, Türkçe’ye ‘cüretkarlar’, ‘gözüpekler’ ya da ‘yiğitler’ üzere çevrilebilir. Hasebiyle örgütün tam ismi ‘Halkın Cüretkarları’/’Halkın Yiğitleri’ üzere bir manaya geliyor. İsmin kıssası Birinci Paylaşım Savaşı’na uzanıyor. Arditi bu devirde İtalyan ordusunun özel kuvvetlerini oluşturan üniteye verilen isimdir. Piyadelerden daha farklı hareket eden bu birlik, daha sonra Mussolini’nin de Karagömlekliler (Squadristi) ile öykündüğü siyah üniformalar giyerdi.
AdP’nin 1921’deki kuruluşu sırasında ordu geçmişi bulunan isimler öne çıkıyor. Örneğin Anarşist Argo Secondari bunlardan bir tanesi. (Secondari, takip eden yıllarda faşistler tarafından yapılan bir atakta başına aldığı darbeler sonucunda hayatının sonuna kadar akıl sıhhatini yitirecektir.) Aslında AdP direkt bir partinin ya da örgütün kolu değildir. Bu manada faşist yükselişe karşı verilen süratli bir cevap olduğunu söyleyebiliriz.
Üyeleri ortasında başı çeken siyasi kimlikler anarşist, komünist, sosyalist ve cumhuriyetçi olarak sıralanabilir. Bununla birlikte AdP’yi küçük bir kümenin küçük burjuva anti faşist direniş örgütü olarak pahalandırmak mümkün değil. Gerçekten kısa müddette ortaya çıkan ve bir o kadar da kısa ömürlü olan AdP, 1921 yazının bilgilerine nazaran yaklaşık 144 seksiyona ve 20 bin civarında üyeye sahiptir.(1) Epeyce nizamlı sayılabilecek bir örgüt modeline sahip olan AdP bölüklerden taburlara hakikat askeri bir formda organize olsa da bölgesel olarak özerk bir biçimde yönetilir.
Hem kurucuları ortasında ordu geçmişi olanların bulunması hem de paramiliter yapısı nedeniyle AdP, -her ne kadar siyah kıyafetleri tercih etmese de- muhakkak başlı askeri sembolleri kullanır. Mesela örgütün arması başında defne kısımları bulunan bir kurukafanın dişlerinde tuttuğu hançerdir. Buna rağmen mahallî örgütlerin kullandığı sancaklardan bazıları vakit içerisinde daha fazla öne çıkar. Civitavecchia takımınca kullanılan ve faşistlerin sembolü olan, kökeni Etrüsklere kadar giden güç sembolü faces’i parçalayan balta bunlardan bir adedidir.
AdP’nin marşında da askeri usulü gördüğümüz bir gerçek. Bununla birlikte emekçi sınıfına yönelik faşist hücumlara karşı cephenin buradan örüldüğü sözlerde işlenen bahislerden. Münasebetiyle içerik olarak direkt ‘askeri’ deyip geçemeyiz. AdP’nin marşı şöyle diyor: “Biz halkız, fethedilmemiş saflardan / onların yakalarında kara alevler var / Bizler kutsal ve kudretli olan güç ardımızda hareket ediyoruz / Vefata ölüm, acıya vefat (…) İşçiyi ezilmeden ve enkazdan kurtarmak için koruyoruz / Arditi bugün savaşıyor, oburlarının memnunluğu için!”(2)
Faşist taarruzlar, 1921 baharında emek hareketinin ağır olduğu yerleşimlere gerçek ağırlaşır. Livorno’nun personel mahallesi Borgo dei Cappucini’ye yönelik taarruz, mahallenin seferberliği geçmesiyle uzaklaştırılır. AdP de artan kanlı hücumlar sonucu birinci aksiyonunu Temmuz 1921’de Piombino’da gerçekleştirir. Faşist toplanma yerini kuşatma altına alır ve haftalarca sokaklar AdP’nin denetiminde kalır. Bunun haricinde en çok ses getiren aksiyonlarından biri Saranza’da düzenlenir. İleride daha Mussolini hükümetinde Şirketler Bakanlığı misyonunda bulunacak olan değerli bir faşist başkan olan Renato Ticci AdP tarafından kaçırılır ve 500 kişilik bir faşist kümenin başkanlarını kurtarmaya çalışması sonucu çatışma çıkar, 20 faşist öldürülür.(3)
‘KORKAKLIK BAZEN KAHRAMANCA’ MIDIR?
AdP’nin sonundan bahsetmeden evvel İtalyan Sosyalist Partisi (PSI) ve İtalyan Komünist Partisi (PCI) içerisindeki farklı tavırlara kısaca değinmek gerekebilir. Burada yalnızca AdP tarihi için değil, tıpkı vakitte İtalya’da faşizmin yükselişi açısından kilit kıymetteki Pasifizasyon Paktı karşımıza çıkıyor. PSI ve Genel Emek Sendikası (CGL) çatışmalı geçen yılların akabinde Ağustos 1921’de Mussolini de dahil olmak üzere pek çok faşist başkan ile masaya oturur ve resmen bir ‘barış anlaşması’ imzalar. Buna her iki taraftan da itiraz sesleri yükselir. Sol cephede AdP günah keçisi seçilir ve PSI ile CGL, tüm çatışma ortamına rağmen üyelerinin AdP’den derhal çıkmasını talep eder.
Periyodun bir sendika önderi olan Giacomo Matteotti, bir yazısında “Evinizde kalın, provakasyonlara cevap vermeyin. Sessizlik bile, korkaklık bile bazen kahramancadır” tabirlerini kullandığı esnada Mantua’da düzinelerce insan öldürülmekte, yüzlercesi azap görmekte/yaralanmaktadır.(4) Matteotti de bu satırları kaleme aldıktan üç yıl sonra faşistlerin seçimlerde usulsüzlük yaptığını söyleyecek ve 11 gün sonra konutundan kaçırılıp öldürülecektir. Muhtemelen ‘evinizde kalın’ satırlarını yazarken aklında canlanan ‘ev’ kaçırıldığı yerle birebirdir.
PCI’ye gelecek olursak, burada da farklı bir iç çatışmanın hakim olduğunu görüyoruz. Üstelik bu çatışmalar yalnızca Pasifizasyon Paktı ile başlamıyor. Amadeo Bordiga’nın çizgisi, Komintern’in ‘birleşik cephe’ tezlerine en başından itibaren muhalefet eder. Bu, PCI’nin PSI içerisindeki sol kanatla ortasını açar ve faşizme karşı birleşik cephenin köprünün altından çok sular aktıktan sonra, 1923’te gerçekleşmesine neden olur. Bununla birlikte geçmişte, şimdi PCI kurulmamışken PSI’deki fikir ayrılıkları sırasında Bordiga bölünmeyi savunur, Gramsci ise aksini. Lenin de bu sırada Bordiga’nın görüşlerini savunsa da daha sonra birleşik cephe ve AdP konusunda Gramsci’den yana taraf olur.(5) Alman Komünist Partisi’nin öncü isimlerinden Ernst Thalmann’ın 1924 yılında ‘faşizmin karşısında durması gerekenlerin 1921 yılında AdP hareketiyle birlikle mevzi kazanmayı reddettiğini meğer Lenin’in bunu kendilerinden açıkça istediğini’ belirtir.(6) Buharin’in de hususla ilgili gibisi açıklamaları vardır. Fakat Bordiga AdP’ye hiç de sıcak yaklaşmaz. O denli ki PCI idaresi, muahedeye direkt taraf olmasa da Pasifikasyon Paktı’ndan günler sonra üyelerinin AdP’yi terk ettiğini duyurur.
Gramsci’nin L’Ordine Nuovo’da AdP üzerine yazdığı 15 Temmuz 1921 tarihli yazısında tam aksisi taraftaki görüşlerini net bir formda açıkladığını görüyoruz. Tarih ayrıyeten değerli, zira L’Ordine Nuovo’da Gramsci’nin yazısından üç gün evvel Argo Secondari ile yapılan röportaj manşet olarak verilir. Yazıya gelecek olursak şöyle diyor Gramsci: “ (…) İşçiler yasallığın sonlarını aştığında, lakin aksiyonlarını bir sonuca taşıyacak gerekli fedakarlık ruhunu ve siyasi kapasiteyi bulmada başarısız olduklarında idam mangalarıyla ve günbegün onları yavaşça öldürecek olan açlıkla ve soğukla cezalandırılacaklar. Komünistler Arditi del Popolo’nun karşısında mı yer alıyor? Bilakis, proletaryanın silahlanmasına, burjuvaziyi alt edebilecek silahlı proletarya gücünün kurulmasına can atıyorlar. Ve kapitalizmce yaratılan yeni üretici güçlerin örgütlenmesi ve gelişmesi için nöbet tutmayı arzuluyorlar. Komünistler ayrıyeten, bir kişi hengameye dahil olduğunda noter onayıyla zaferin garanti altına alınmasını ummanın manası olmadığı fikrinde. Tarihte birçok vakit beşerler kendilerini yol ayrımında buldular. Ya açlıktan ve tükenmişlikten ölürken çürümeyi tercih edebilirler: Her gün birkaç cesetle kendi sokaklarını doldururlar, ta ki haftalar, aylar ve yıllar geçtikçe insan vücutları birikip bir dağ olana kadar. Ya da her şeyi riske atabilirler, hayatları dahil! Ve kendilerini topyekün savaşın içerisine bırakabilirler (…)”(7)
Fakat Gramsci’nin yaklaşımı PCI içerisinde çoğunluğun dayanağını arkasına alamaz. İtalyan solunda Pasifizasyon Paktı’na dair hakim olan bir öbür görüş ise bu atılım ile birlikte faşistlerin kendi içlerinde bölünmeye başlayacağıdır. Meskendeki hesap çarşıya uymaz ve faşistler ‘evlerinde kalmaktansa dışarıda olmayı’ tercih eder. Nihayetinde Roma Yürüyüşü ile birlikte faşizm iktidar tacını da giyer.
Birinci Paylaşım Savaşı sonrasında dünyada esen rüzgarlar, vaktin aşikâr bir dilimine hastır, münasebetiyle AdP tecrübesi kopyalanıp farklı vakitlere ve farklı diyarlara yapıştırılamaz. Lakin Gramsci’nin de vurguladığı ‘tarih uzunluğu insanların kendilerini içerisinde bulduğu yol ayrımları’ her zaman ve yer için geçerli bir yorum. Böylesi kritik anlarda her yolun karanlığa sapma ihtimali varken kimse noter onaylı bir zaferi kimseye sunamaz. AdP tecrübesi, faşizmin yükselişi sırasında İtalya’nın doğrularını-yanlışlarını gösteriyor. Lakin gösterdiği bir öteki şeyse, karşı tarafın mümkün kusurlarına bel bağlayarak siyaset örenlerin basitçe çuvallayabileceği. Hele ki bu ‘karşı taraf’ faşist bir cepheden oluşuyorsa!
Dipnotlar:
1) http://www.struggle.ws/anarchism/history/italy/ArditidelPopolo.html
2) https://www.ildeposito.org/canti/inno-arditi-del-popolo
3) https://libcom.org/history/1918-1922-the-arditi-del-popolo
4) Max Gallo, Mussolini’s Italy: Twenty Years of the Fascist Era
5) https://www.evrensel.net/haber/371696/italya-fasizme-giderken-gramsci-lenin-komintern
6) http://www.rifondazione.it/formazione/?p=936
7) https://marxists.architexturez.net/italiano/gramsci/21/arditi.htm
Gazete Duvar
