Andrew Solomon*
Covid-19’un akıl sıhhati üzerindeki olumsuz tesirleri giderek artıyor. Toptan yahut göreli olarak karantinada kapanmanın tesirleri ruhsal paslanmaya benziyor: Birinci evvel orada burada kırmızımsı lekeler, sonra her yüzeyde göze beğenilen gelmeyen bir pullanma; en sonunda bir vakitler yıkılmaz üzere görülen yapıların toptan çöküşü…
Kapınızın önüne yerleşmiş üzere görünen Vefat Meleği sizi endişelendirmiyorsa, bir ay boyunca yalnız kalmak neredeyse rahatlatıcı bile olabilir. Bir yıl boyunca yalnız kalmak, münzevi bir mahrumiyetin ve daha fazla umarsız deliliğin eşlik ettiği tamamen farklı bir tecrübe. Şahsî kayıp ve mali sıkıntılar, sorunu daha da şiddetlendiriyor.
TATSIZ BİR YILIN ARKASINDA BIRAKTIKLARI
Karantina ilerledikçe gidecek yeri olmayan beşerler kendilerini erotik oyalamalara kaptıracakları için doğum oranının fırlayacağı öngörülmüştü. Bunun yerine, doğum oranı kıymetli ölçüde düştü; zira her günü bütün gün birbirleriyle uğraşıp durarak geçiren, diğerlerinin ortasına karışabilecekleri toplumsal kaçamakları olmayan beşerler, sevişme havasında değildi.
Tırmanışa geçen şeyin boşanma oranı olduğu görülüyor. İntihar ve depresyon da yükselişte. Sıhhat konusunda her vakit örnek oluşturan beşerler, klinik dert durumuna varan ani bir hüsran yaşadılar; aslında her vakit telaşlı olanlarsa felce uğradılar. 2020 yılı büyük ihtimalle alkol ilişkili stoklara yahut cümbüş hedefli marihuana dispanserlerine yatırım yapmak için iyi bir yıl oldu; zira herkes gerçek ya da mecazi manada kaçmak istiyordu.
Nihayetinde bulanık bir tahlil gözler önüne seriliyor: Aşılar belli beşerler için mevcut; aşılar çok geçmeden herkes için mevcut olacak; virüsün varyantlarına karşı tatmin edici yahut tahminen tatmin etmeyen bir biçimde uğraş ediyorlar; çabucak hemen herkes aşılanana kadar hayati tehlikeyi atlatmayacağız; gelişen dünyaya aşı yetiştirmek son derece değerli; böylelikle ayrıcalıklı balonlarımızın içinde inançta olabiliriz.
Geçenlerde ikinci Moderna aşımı oldum ve çok geçmeden bahşettiği bağışıklığa sahip olacağım. Bu değişime dayanan planlar yaptım çoktan. Bir yıl sonra birinci defa, daima saçımı kestirdiğim yere gideceğim. Bir seferde birkaç arkadaşımla görüşeceğim. Benim üzere aşı olan yaşlı babamla kucaklaşacağım. Hatta ailemle kayak yapmaya gidip bir otelde kalacağım.
ARTIK ESKİSİ ÜZERE OLAMAYACAĞIZ
Bütün bunları temkinli bir formda gerçekleştireceğim. Bütün tedbirleri bir kenara bırakmanın rahatlığını hissedebilirim fakat tıpkı vakitte paranoya da hissedebilirim. Kalabalık bir tiyatroda ve dans cümbüşünde kendimi rahat hissetmeyeceğim. Genel tuvaletlere karşı hâlâ bir tereddüt yaşayacağım. Avrupalı ülkeler gitmeme müsaade verse de Avrupa’ya kalkan bir uçağa binmeyeceğim. Bunun saçma bir davranış kodu olduğunu biliyorum, bu uçuş muhtemelen Vermont’daki bir otelden daha tehlikeli değil ya da dans cümbüşleri muhtemelen berber salonundan daha fazla riskli değil. Ama alışkanlığın ve boş inancın esareti altında kalıyorum.
11 Eylül’den bu yana Amerikalılar, havalimanında ayakkabıları tarayıcıdan geçirmek üzere tesiri kuşkulu olan lakin sembolik potansiyelini sürdüren güvenlik uygulamalarına alıştılar. Covid-19 kısıtlamaları da sembolik davranışlara yol açabilir. Elbette maskeler ferdî ve kamusal sıhhat manasında muazzam bir fark yaratıyor. Aşı sonrası olsa da ben kendimi ve diğerlerini korumak içi maske takacak mıyım? Evet. Ancak tıpkı vakitte evimden maskesiz çıkmak fikri tamamen tekinsiz görünüyor.
2002’de Amerika’nın işgalinden kısa bir mühlet sonra, Afganistan’da çalışırken, önde gelen bayan hakları aktivistlerinden biri, Taliban yenilir yenilmez burkasını yakmanın hayalini kurduğunu söyledi, tekrar de bir burka giyiyordu. “Görünmez olmaya alışınca, tekrar görünür olma mümkünlüğü çok stresli” diye açıkladı. N95 maskeleri burka değil, ama bu noktada maskeleri çıkarmak riske girmek üzere görünüyor.
Büyük Buhran sırasında yetişmiş birçok insan üzere büyükannem de israfa katlanamaz, işine yaramayacak sicim kesimlerini toplardı. Buhranı aslında gereğince rahat bir biçimde atlatsa da bu onun çağının zihniyetiydi. Bunlar mantıklı bir dehşetten kaynaklanan dürtüler değil, mahrumiyet muhtemelliğine ait bir nevrozdan kaynaklanıyor. Büyükannem hâlihazırda yeteri kadarına sahip olmanın, gelecekteki yeterliliğin garantisi olmadığını düşünürdü.
TASALAR HEPİMİZİ ESİR ALDI
Pandeminin bizi uzun devir etkileyip etkilemeyeceğini bilmek güç, ama bundan, misal, müzmin, düşük dereceli telaşlar olmaksızın kurtulmayacağız. Sicim kesimleri, esnekliğini kaybetmiş lastikler toplamayacağız; lakin tıpkı formda gereksiz bir şey yapacağız. Seyahatten kuşku duyacak olabiliriz; kalabalıklarda paniğe kapılabiliriz; sürü bağışıklığından uzun vakit sonra bile gereksiz hale gelse de maske takıyor olabiliriz. Kolektif travma hem küme zihniyetini hem de bireylerinkini tesirler. Çocuklarımızın hayatları hakkında endişelenebiliriz yahut kalabalık asansörleri olan yüksek binalarda çalışıyor olabiliriz.
O çocuklar da bizi komik bulabilir; ama öğrendik ki, sarsılmaz özgürlükler baskılanabilir, hareket özgürlüğü şartlara bağlanır, musibetler hiç öngörülmeyen bir biçimde dünyayı silip süpürür, bugün olağan olan şey gelecek ay olağan olmaz. Bu huzursuzlukların üstesinden gelmek on yılları bulacak ve doğal ki şu an öngörülmeyen, iddia edilmeyen olası krizler çıkacak ve bizi şimdi aklımıza gelmeyen tasalara götürecek.
Boşanmadan, üremeye yönelmeye gelince, o da muhtemelen yavaş yavaş olacak. İkinci aşıdan iki hafta sonra çabucak dünyevi zevkler peşinde koşan beşerler duymadım. Covid’in bizde bıraktığı hangi değişimler süreksiz, hangileri kalıcı? Bunu hesaplamak imkânsız. Yalnızca bir daha asla birebir olmayacağımızdan emin olabiliriz.
Bir vakitler egzotik bir hastalık olduğu düşünülen depresyon, birçok Amerikalının varsayılan halet-i ruhiyesi haline gelmiştir. Bu pandemi de geçecek, ancak en azından bir jenerasyon boyunca terapistleri ve psikiyatristleri meşgul edecek bir çaresizlik tortusunu geride bırakacak.
*Andrew Solomon, Columbia Üniversitesinde tıbbi psikoloji profesörüdür, ortalarında “Far from the Tree: Parents, Children and the Search for Identity” isimli kitabın da olduğu birtakım kitapların müellifidir.
Yazının özgünü LA Times sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Serdar Aygün)
Gazete Duvar
