ANKARA – Korona virüsü salgının Türkiye’de görüldüğü birinci tarih 11 Mart 2020’nin üzerinden neredeyse 1 yıl geçti. Birinci olarak Çin’de ortaya çıkan akabinde bütün dünyaya yayılan virüsün akıbetine ve tesirlerine dair belirsizlikler gün geçtikçe azalmasına karşın, dünyanın pek çok yerinde gündelik hayat virüse nazaran düzenlenmeye devam ediyor.
Büyük bir belirsizlik ve endişenin hâkim olduğu salgının birinci günlerini dünyanın farklı yerlerindeki şahıslarla konuşmuştuk. İspanya’dan Çin’e, Güney Kore’den Kıbrıs’a kadar bu ülkelerdeki korona tablosunu yerinden aktaran konuklarımız, geride kalan bir yılın akabinde hayatlarındaki değişiklikleri ve tecrübelerini tekrar anlattılar.
‘KAPANA KISILMIŞ GİBİYDİK’
Korona virüsünün ortaya çıktığı ülke olarak kabul edilen Çin’in Pekin kentinde yaşayan gazeteci Cenk Özkömür, bir yıl evvel yaptığımız konuşmada ülkede yaşanan korkuyu ve atılan adımları anlatmıştı.
O periyodu “Kapana kısılmış gibiydik” kelamlarıyla özetleyen Özkömür, pandeminin birinci periyodundaki tecrübelerine dair, “Tüm dünyanın gözü Çin’deyken ne olup bittiğini biz de anlayamıyorduk. Türkiye’ye durumu açıklamaya çalışırken, basındaki muhataplarımız, bizden hislerimizi de gerçekleri de bir kenara bırakarak felaket tablosu çizmemizi bekliyordu. Ailelerimize ise endişelenmemeleri için tabloyu gayriihtiyari hafifleterek ve karamsarlığımızı bastırarak aktarıyorduk” dedi.
‘SİNEMALAR AÇIK, GÜNLÜK HAYAT DEVAM EDİYOR’
Nisan 2020 prestijiyle Çin’de durumun iyiye gitmeye başlamasıyla nefes aldıklarını söyleyen Özkömür, bugün Çin’de restoranların, kafelerin, sinemaların açık olduğunu, günlük ömrün devam ettiğini belirterek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Tabii Çin’in ‘başarısı’, Çin hariciyesinin de medyasının da lisanını değiştirdi. Başlangıçta, uçuşların iptalinden, sonların kapatılmasından yakınan, Asyalılara yönelik zenofobik yaklaşımlardan şikâyet eden Çinli yetkililerce geliştirilen telaffuzun halk nezdindeki yansıması yabancılara dönük reaksiyon yahut bir tıp zenofobi oldu. Biz de bunun getirdiği baskı ve zorlukları yaşadık, yaşıyoruz. Bir yıldan fazla müddettir tam olarak olağanlaşma sağlandığını söyleyemeyiz natürel ki, fakat meskenden çalışmayı bırakalı çok oldu. Orta ara mahallî kaynaklı hadiseler görüldüğünde önlemler tekrar sıkılaştırılsa da restoranlar, kafeler, sinemalar açık ve günlük hayat devam ediyor.”
‘İNSAN UNUTUR’
Çin’de yaşamaya başladığı tarihten bu yana, “istediğim vakit dönebilirim” niyetinin verdiği bir özgürlüğü hissettiğini, ama bu hissin pandemiyle değiştiğini söyleyen Özkömür, “Memleket hasretimize, makus bir haber aldığında orada olamayacağını bilmenin tartısı da eklendi. Pandemi sonrası periyoda dair iyimser yorumlara mesafeliyim. Ne insanların ne de global dengelerin değişeceğini düşünüyorum. Dünya nüfusunun bir kısmı için ‘bir ara’ verilmiş üzere olacak, sonra her şey kaldığı yerden devam edecek. İnsan unutur” diye konuştu.
‘GÜNEY KORE’DE GÜNDELİK HAYATIMIZDA BÜYÜK DEĞİŞİKLİK OLMADI’
Sungkyunkwan Üniversitesi’nde akademik çalışmalarını sürdüren, Seul’de yaşayan Yrd. Doç. Dr. Gökçe Başbuğ, Mart 2020’de yaptığımız görüşmede Güney Kore’nin virüs karşısında attığı adımları anlatmış ve ülkenin başarılı bir biçimde süreci yönettiğini söz etmişti.
Pandeminin tesirindeki bir yılı Güney Kore’de geçirdiğini ve kendisini “şanslı” insanlardan saydığını belirten Başbuğ’a nazaran bunun nedeni Güney Kore’nin pandeminin başından beri salgını tesirli bir biçimde yönetmesi. Ülkenin, aktifliği kanıtlanmış ağır test ve temaslı takibi sistemini kesintisiz olarak gevşetmeden kullandığını, böylece insanların hayatlarını radikal bir halde etkileyecek tedbirlere gitme muhtaçlığı duyulmadığını söyleyen Başbuğ, “Güney Kore’de yaşayan bizlerin gündelik hayatımızda pandemi öncesine nazaran büyük değişiklikler olmadı” dedi.
‘BİLİM İNSANLARI HALKI BİLGİLENDİRMEDE SINIFTA KALDI’
Geride kalan süreçte mesleksel ömründe pandemi nedeniyle değişiklikler olduğunu ve çalıştığı okulun hibrid tekniğini benimsediğini söyleyen Başbuğ, akademik araştırma odağında yaşanan değişikliklere dair şunları söyledi:
“Sosyal bilimler alanında çalışmalar yürüten bir bilim insani olarak pandemi hakkında araştırma yapmak ve hangi ekonomik ve halk sıhhati siyasetlerinin pandemiyle gayrette daha tesirli olduğunu belirlemek birçok bilim insani üzere benim de hayli ilgimi çekti. Gerek Türkiye’de gerekse yurtdışından çalışma arkadaşlarımla evvel ülkelerin benimsedikleri iktisat siyasetleri incelediğimiz bir çalışma yaptık. Bu çalışmamız dünyada hayli yankı buldu ve Times, Forbes, BBC, Washington Post üzere değerli medya organlarında yayınlandı (1), (2). Akabinde bir kamu sıhhati tedbiri olarak temaslı takibinin aktifliğini inceledik. Bu çalışmamızda Scientific Reports mecmuasında yayınlandı ve bu çalışmamızda da temaslı takibinin daha kapsamlı yapıldığı ülkelerde ölümlerin daha az olduğunu gösterdik (3). Bunun dışında tekrar bu yıl bilimin ve bilim insanlarının toplumdaki rolüne yönelik müşahedeler, sorgulamalar ve okumalar yaptığım bir yıl oldu. Maalesef bilim insanları halkı bilgilendirmek ve pandemiyle uğraşta insanlara yol göstermede sınıfta kaldılar. Bu üzere gelişmeler başta beni karamsarlığa düşürse de, bu meseleleri nasıl gidebiliriz noktasında fikirler üretmeme neden oldu. Bununla ilgili bir yazıyı Gazete Duvar’a da yazmıştım. (4)”
NORVEÇ: MUTASYONLA TEDBİRLER BİRAZ DAHA SIKILAŞTI
Norveç’in başşehri Oslo’da mühendis olarak çalışan Cem Örsel, Türkiye’de resmi olarak birinci korona hadisesinin açıklandığı 11 Mart’tan beş gün evvel tatil için Türkiye’ye gelmiş ve birinci zarurî izolasyonu yaşayanlardan biri olarak tecrübelerini anlatmıştı. Uçak seferlerinin iptal olması nedeniyle yaklaşık üç ay Türkiye’de kalan Örsel, bulduğu birinci uçakla Norveç’e geri döndü.
Geride kalan bir yıl boyunca Norveç’te, kapalı yerlere maskeyle girmek, gerekmedikçe toplu taşıma kullanmamak, konut toplantılarında belirli sayıdan fazla farklı meskenden insan bulunmaması üzere temel tedbirler haricinde mutlak bir sokağa çıkma yasağı uygulanmadığını söyleyen Örsel kendi tecrübelerine dair şunları söyledi:
“İş yerim, resmi tavsiyelere uyarak, çok gerekmedikçe kimsenin ofise gelmemesini istedi ve birkaç gün gitmemi gerektirecek durum haricinde konuttan çalışmaya devam ettim. Noel periyodunda olay sayılarının artmasıyla ve artık (Martta) mutasyon yaygınlaşmasıyla tedbirler dönemsel olarak biraz daha sıkılaştı. Kafeler ve restoranlarda oturma yasağı ve buluşabilecek kişi sayısının azalması üzere kural değişiklikleri oldu. Bunun haricinde Oslo etrafında plaj, orman, göl, kayak pisti üzere açık hava aktifliği yapılabilecek yerlerin bulunması ve kentin nüfus yoğunluğunun nispeten az olması sayesinde az sayıda makul bireylerle görüşerek yahut yalnız başıma konut ortamından uzaklaşıp hava alma imkanım oldu. Bu da pandemi sürecini biraz kolaylaştırdı diyebilirim.”
‘AŞILAMA ÇALIŞMALARINDAN UMUTLUYUM’
Şahsî olarak maske takmak, insanlara yaklaşmamak üzere tedbirler aldığını, Norveç’teki sıhhat kurumlarının güncellediği kurallar ve merakına yenik düşerek okuduğu yazılar dışında pandemiyi hayatının odağı haline getirmemeye çalıştığını belirten Örsel kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Halihazırda kaçınılmaz olarak hayatımızın çok büyük bir kesimi olan pandemi hakkında bilgi kirliliği (veya hakkında elimden bir şey gelmeyecek bilgi) yığınına düşerek, onu hayatımın olması gerekenden daha da büyük bir kesimi haline getirmemeye çalışıyorum. Takip ettiğim kadarıyla aşılama çalışmalarından umutluyum; kaybettiğimiz canlar ne yazık ki geri gelmeyecek fakat iki yıl öncesiyle birebir aynı olmasa da kabul edilebilir bir ‘normal’e vakit içerisinde döneceğimize inanıyorum. Bu süreç içinde dünyaca edindiğimiz tecrübelerin ve oluşan hassasiyetin, gelecekte ortaya çıkabilecek hastalıkların önünü çok daha kolay almamıza yardımcı olacağını düşünüyorum.”
‘HERKES ÜZERE SALGINI BELİRSİZLİK HALİ OLARAK YAŞIYORUM’
Mart 2020’de on binlerce hadisenin görüldüğü ve hastanelerin dolu olduğu İspanya’da yaşayan, Barcelona-Pompeu Fabra Üniversitesi’nde doktora eğitimini sürdüren Aslıhan Yurdakul ilerleyen tarihlerde ani bir kararla Türkiye’ye döndü. Birinci kademede Türkiye’ye dönme planının olmadığını söyleyen Yurdakul, “Ancak uçuşların ne vakit başlayacağını ya da başlayıp başlamayacağını bilmemek büyük bir gerilim kaynağı olmaya başladı. İspanya tam kapanmaya gittikten sonra bile hadiseler uzun bir mühlet on binlerde seyretti. Bu da olağan hayata uzun bir müddet dönemeyeceğimizi gösteriyordu. Tüm bu belirsizlik ve korkular nedeniyle çok ani bir kararla o devir yapılan tahliye uçuşlarından biriyle Türkiye’ye geldim” dedi.
İspanya’da yine tam kapanmaya gidilmediğini ancak kısıtlamaların devam ettiğini söyleyen Yurdakul, eğitimine devam etmek için İspanya’ya ne vakit döneceğinin muhakkak olmadığını belirterek yaşadığı süreci şu sözlerle anlattı:
“İspanya’da hala kısıtlamalar sürüyor. Ben de okuduğum okulda tüm süreçler online devam ettiği için şu an uzaktan devam edebiliyorum. Lakin okulu bitirebilmem için saha araştırması yapmak üzere fizikî olarak orada bulunmam gereken durumlar var ve şimdilik bu mümkün görünmüyor. Yani aslında ben de herkes üzere salgını bir belirsizlik hali olarak yaşıyorum. Aşılamanın başlaması umut verse de bu durumun uzun bir mühlet devam edeceğini düşünüyorum.”
‘KUZEY KIBRIS’A GİDEN AŞI 40 BİNİ BULMUŞ DEĞİL’
Doğu Akdeniz Üniversitesi’nde Öğretim Vazifelisi Sinan Dirlik, Mart 2020’de Kıbrıs’ta yaşananları Lefkoşa’dan aktarmıştı. Bir yılı aşkın müddettir Türkiye’ye gelemeyen Dirlik pandemiyi, Kıbrıs’ta birinci kapanma kararının alındığı 11 Mart’ta, “bir anda ağır biçimde” hissettiğini söyledi.
Dünyaya açık olan Güney Kıbrıs’ın bu bir yılda 35 bin 620 hadise ve 232 insanın hayatını kaybetmesi ile, dünyayla bağı yalnızca Türkiye üzerinden olan Kuzey Kıbrıs’ın ise 3 bin 519 hadise ve 24 mevt ile sonuçlanan bir bilançoya sahip olduğunu söyleyen Dirlik, Kıbrıs’ta bugün yaşanan tabloyu şu sözlerle aktardı:
“Bu sayıların Türkiye’den bakıldığında hayli ‘hafif’ sayılar olarak değerlendirildiğini ve ‘bu kadar az sayılara karşın ısrarlı kapanma eğiliminin’ küçümsendiğini biliyorum. Fakat bilhassa Kuzey Kıbrıs’ta sıhhat alt yapısının çok zayıf olduğunu, ülke genelinde hastane yatak sayısının 500 civarında olduğunu, büyük bir showla açılan ‘Pandemi Hastanesinin’ bile lakin 100 yatak kapasiteli olduğunu ve çeşitli teknik nedenlerle hala tam kapasiteyle hizmet veremediğini göz gerisi etmemek gerekiyor. Nüfusu tam ve kesin olarak bilinmemekle birlikte ‘yaklaşık’ 400 bin olduğu ‘tahmin edilen’ Kuzey Kıbrıs’ın aşı edinebileceği tek kaynak Türkiye. Türkiye’den şu ana dek gelen aşı sayısı ise toplam 40 bini bulmuş değil. Bu da, birinci aşının geldiği günden bu ayın sonuna dek lakin 20 bin kişinin ‘ikişer dozluk’ aşılamaya kavuşabileceğini manasına geliyor.”
‘BÜTÜN KARANTİNA OTELLERİ DOLU’
Dirlik’e nazaran Kıbrıs, “kapanma nedeniyle ağır ekonomik kriz” ya da “açılarak yetersiz sıhhat altyapısının sonuçlarına katlanmak” halinde bir ikileme sıkışmış durumda. Kuzey Kıbrıs’ın ekonomik gelir kaynağının turizm ve eğitim olduğunu, turizmin bu süreçten ağır etkilenmesine ek olarak eğitimin de çöktüğünü belirten Dirlik, adada yaşananlara ait tespitlerini şu sözlerle sürdürdü:
“Adada yaklaşık 100 bin öğrenci geçtiğimiz mart ayından bu yana yüz yüze eğitimden yoksun, ülkelerine dönmüş durumda. Tüm eğitim çalışanının (bu da yaklaşık 20 bin civarında) büsbütün aşılanması sağlanmadan yüz yüze eğitime geçebilmek mümkün görünmüyor. Kaldı ki iş yalnızca eğitim işçisinin aşılanması ile bitmiyor. Adaya dönmesi beklenen 100 bin öğrencinin PCR testlerinin, karantina şartlarının, aşılanmalarının da yapılması gerekiyor. Bugün yüz yüze eğitim kararı verilse 100 bin öğrenciye yetecek PCR testi ve bu sayıda öğrenciyi 14 gün karantinada tutacak bir altyapı mevcut değil. 1 Mart’tan bu yana yaklaşık 7 bin kişinin giriş yaptığı adada şu an bütün karantina otelleri dolu.”
‘İNSANIN DOSTLARIYLA TOPLUMSALLAŞMASININ NE KADAR DEĞERLİ OLDUĞUNU HATIRLATTI’
Geride kalan bir yılın büyük çoğunluğunu sınırlamalarla, kapanmalarla ve “İstanbul’da yaşayan biri 80, öbürü 90 yaşına dayanmış anne-babama bir şey olursa” tasasıyla geçirdiğini söyleyen Dirlik, “Acil durumda her şeyi göze alarak İstanbul’a gitmek üzere hazır bir çantayı kapıya en yakın yerde tutuyorum hâlâ” dedi. Eğitim ve danışmanlık kesiminde çalıştığı için bu süreçte önemli bir gelir kaybına da uğradığını belirten Dirlik, şunları söyledi:
“Bu süreci, çalıştığım üniversitenin sendikalı olması, sendikamın bu alanda verdiği gayret sayesinde birçok beşere nazaran daha az kayıpla atlattım. Süreç, güçlü bir sendikanın ehemmiyetini de hatırlattı bana. İnsanın dostları ile ‘fiziksel ortamlarda bir ortaya gelerek sosyalleşmesinin’ ne kadar değerli olduğunu hatırlattı. Bundan yoksunuz lakin devayı daha fazla bilgisayar, telefon başında geçirmekte bulduk. Fizikî ayrılığın toplumsal yalnızlaşmaya yol açmaması için tertipli olarak yakın dostlarımla, ailemle kamera aracılığıyla alakamı muhafazaya çalıştım. Bu da günümün çok kıymetli bir kısmını bilgisayar, telefon başında geçirmem manasına geliyor artık.
ÜÇ ÇALIŞIP BİR KAZANIR DURUMA GELDİM
Bir eğitimci ve bir bağlantıcı olarak tüm iş yapma alışkanlıklarımı dijitalize etme mecburiliği tıpkı vakitte tüm içeriğin de dijitalize olma gereksinimini getiriyor. Uzaktan eğitim veriyorum ve bunun kamera karşısında konuşarak sürdürülemeyeceğini biliyorum. Bu nedenle dijital içerik üretim teknikleri üzerinde daha fazla çalışmam, daha fazla içerik üretmem, ürettiğim içeriği zenginleştirebilmek için daha fazla araştırma yapmam, bir de teknik yetersizliklerimi aşmak için ekstra efor sarf etmem manasına geliyor. Yani üç çalışıp bir kazanır duruma geldim. Odaklanma sorunları, ‘evden çalışıyor nasıl olsa’ anlayışı ile öğrencinin, hizmet verdiğim kuruluşların özel hayata hürmet hududunu ‘bulanıklaştırması’ öbür sorunlar… Olağan kurallarda çalışıyor olmanız beklenmeyecek saatler, ‘görüşme’, ‘toplantı yapma’, ‘danışma’, ‘soru sorma’ üzere münasebetlerle darmadağın edilmiş durumda ve ‘hayır’ diyebilmeniz de imkansızlaşmış durumda. Yalnız yaşayan, sağlıklı bir birey olarak tam bir yıldır duygusal ve cinsel hayatım ağır darbe yemiş durumda. İnsanların muhtemelen en az konuştukları bahislerden biri de bu.”
NOTLAR
1) https://www.washingtonpost.com/business/2020/04/15/coronavirus-economy-6-trillion/
2) https://time.com/5923840/us-pandemic-relief-bill-december/
3) https://www.nature.com/articles/s41598-020-78760-x?utm_source=twitter&utm_medium=social&utm_content=organic&utm_campaign=NGMT_USG_JC01_GL_NRJournals
4)https://www.gazeteduvar.com.tr/konuk-yazar/2020/06/02/bilimin-kitlesellesmesi-ve-bilim-insanlarinin-tavri
Gazete Duvar
