İZMİR – DİSK/Genel-İş Araştırma Dairesi, 8 Mart Dünya İşçi Bayanlar Günü’ne atfen Bayan Emeği Raporu yayımladı. Bu raporda yer alan datalara nazaran, Türkiye’deki erkeklerin iş gücüne iştirak oranı yüzde 72 civarındayken, bayanlarda bu oran yüzde 34,2’ye kadar düşüyor. Ülkede 2019’da iş gücüne dahil olamayan 20 milyon 691 bin bayandan 11 milyon 741 bini “ev işleriyle meşgul olduğu için” iş gücüne katılamıyor. Raporda, “çocuklara yahut bakıma muhtaç yetişkinlere bakmak için” işinden ayrılan bayan sayısı 494 binken, sadece 14 bin erkeğin bu nedenle işinden ayrıldığı ortaya koyuluyor.
Bakım emeğinin, yalnızca emek sömürüsü değil, bayanların toplumsal olarak var olmalarının önündeki en büyük mani olduğunu söyleyen Klinik Psikolog Alev Dumanoğlu ile konut içerisinde bayanın üstlendiği bakım yükünün, bayanların hayatlarındaki tesirleri üzerine konuştuk.
‘HER SEVİYEDE ÖNEMLİ BİR UMURSAMAZLIK KELAM KONUSU’
Bakım emeği nedir?
Bakım, en genel manada hayatın iyiliği ve sürdürülmesi için gerekli olan her şeyin beslenmesine yönelik toplumsal kapasite ve etkinlikler bütünüdür. Münasebetiyle doğal kaynakların korunmasından, toplumsallaşmayı destekleyen kamusal alanların inşasına, farklı ve dezavantajlı toplumsal kümelerin desteklenmesine, kooperatifleşmeye, çocuk, engelli ve yaşlı bakımına kadar hepsini,‘bakım emeği’ çerçevesinde ele alabiliriz.
Mesken içi bakım emeği ve bilhassa de çocuk bakımı için harcanan fiyatsız ve daima gözardı edilen o devasa emek üzerine neler söylemek istersiniz?
Mesken içi bakım emeği en genel manasıyla çocuklara, bakıma muhtaç yaşlılara, psikiyatri hastası yahut engelli bireylere bakmak; yemek, paklık, tedarik üzere mesken içi sistemini sağlayan işlerin hepsi manasına geliyor. Gün be gün hayatın idame ettirilmesini sağlayan bu işler olmaksızın toplumların ayakta kalması mümkün değil. Büyük ölçüde fiyata tabi olmayan ve ataerkil toplumsal cinsiyet kodları gereği bayanların doğal vazifesi addedilen bu işleri elbette en çok fakir bayanlar ve kız çocukları üstleniyor. Kayıtlara nazaran, dünya üzerindeki fiyatsız bakım emeğinin dörtte üçünden fazlasını; fiyatlı bakım hizmetlerinin de üçte ikisinden fazlasını bayanlar gerçekleştiriyor.
Bu bahis herkes tarafından bilinse de mevzuya ait devletinden, ailesine her seviyede önemli bir planlı umursamazlık kelam konusu. Zira bayana yüklenen bu büyük emek, tıpkı vakitte büyük bir ekonomik sömürüye tekabül ediyor ve annelik yüceltilerek bu sömürüye toplumsal algı alt yapı tesis ediliyor.
‘HEPİMİZİ ÇOĞUNLUKLA BAYANLAR BÜYÜTTÜ’
Dünyada ve ülkemizde durum nedir?
İngiltere’de bir yardım kuruluşu olan Oxfam’ın hesaplamalarına nazaran dünya iktisadının en alt basamağında yer alan fakir bayanlar ve kız çocukları her gün 12.5 milyar saat ücretsiz bakım emeği sarf ediyor. Bu emek, iktisada en az 10.8 trilyon dolar olarak dönüyor. Natürel bunların minimum sayılar olduğunu, gerçek kıymetin ise bunun çok üzerinde olduğunu eklemek gerek.
Ülkemizde son nüfus sayımlarına nazaran 41,059,075 erkek, 40,808,147 bayan yaşıyor. Bayan nüfusunun 11 milyonu mesken bayanı olarak kayıtlı. Bu küme bakım emeği sömürüsünde birincil gurubu oluşturuyor. Konut içi bakım, ömürlerinin asli emeği olduğu için bu duruma bağlı pek çok toplumsal sonuç ortaya çıkıyor. Bayanların siyasette temsili yüzde 13.6 oranında, kız çocuklarının okullaşması, okuryazarlık ve istihdam oranları da erkeklere nazaran bariz seviyede düşük.
Sınıfsal farklılıklar özelde birtakım bayanlar üzerindeki bakım emeği yükünü farklılaştırsa da, yeniden diğer bir bayana yüklüyor. Çocuklara, engellilere, yaşlılara bakım veren fiyatlı bakıcılar da ekseriyetle bayan. Tekrar istisnaları hesaba katmazsak çocukları yetiştiren, onlarla en uzun vakit –emek ilişkisi- sürdüren anneler. Hepimiz bir vakitler çocuktuk ve hepimizi çoğunlukla annelerimiz ya da büyükannelerimiz yani bayanlar büyüttü. Bu ferdî tecrübeler de sorgulamasız toplumsal rollerin transferini beraberinde getiriyor ve gittikçe bu büyük sömürü konusunda patriyarkal umursamazlık pekişiyor. Özetle erkek hâkim dünya, bayanların emeği üstünde yürüyor.
‘KENDİLERİNE İLİŞKİN TEK BİR DAKİKALARI YOK’
Sizin uzun yıllardır sosyoekonomik olarak dezavantajlı mahallelerde annelerle sohbet toplantıları yaptığınızı biliyoruz. Mesken içerisinde bayanın üstlendiği toplumsal cinsiyete dayalı bakım yükü bayanların ömürlerini nasıl etkiliyor?
Elbette bu durum yalnızca bir emek sömürüsü değil, bayanların toplumsal olarak var olmalarının önündeki en büyük mahzur. Erkek hâkim iktidarın telkin ettiği üzere 3 çocuğu olan bir bayan bakıcı ya da akraba dayanağından mahrumsa toplumsal hayatın hiçbir yerinde var olamaz zira tüm vakti çocukların bakımı, eğitimi ve konut işlerine ayrılmıştır.
Benim çalışma yürüttüğüm mahallelerdeki bayanlar çoğunlukla Kürt vilayetlerinden İzmir’e göç etmiş birinci ya da ikinci nesil mesken bayanları ya da sosyoekonomik olarak dezavantajlı, eğitim imkanı bulamamış Türkiyeli genç bayanlar. Genç yaşta evlenmişler, en az 2 çocukları var ve hayatları daracık meskenlerde çocukların bakımı, ekonomik zahmetler, eş ve kayınvalide çatışmaları ile geçiyor. Olağan az sayılamayacak ölçüde çocuk gelinler ve de çokça göç hikayeleri…
Münasebetiyle toplumsal cinsiyet rollerini teorik olarak tartışmasalar da yaşıyorlar. Yalnızca bayan olarak dünyaya geldikleri için tüm mesken içi bakım yükü onların ‘kadın’ olarak vazifeleri, sızlanmaya hakları yok. ‘Bütün gün konutta ne yapıyorsun ki’ diye eşlerden gelen değersizleştirmelerle takdir yok, teşekkür yok, yorgun ve çaresizler. Yüklerini hafifletecek özel bakım merkezleri, oyun alanları ya da imkanlardan mahrumlar. Kendilerine ilişkin tek bir dakikaları yok. Halbuki kişi kendisini iyi hissetmiyorsa, bir diğerine da iyilik hissettiremez. Bu orantısız yükün bayanlarda yarattığı her türlü bedensel, zihinsel ruhsal ve toplumsal yıkımdan bu yolla çocuklar da nasibini alıyor. Alışılmış pandemi sürecinde okulların kapalı olması ve toplumsal karantina bu meseleleri katladı, aile içi şiddet arttı.
Tüm vaktini çocuk bakımına ayıran bir bayan, toplumsal alanların hiçbirisinde var olamaz. Hasebiyle bayanların özgürleşmesi çocuklara bağımsız, geliştirici vakit ve yerler yaratmakla mümkün. Bayanın bir aktifliğe katılabilmesi, çalışabilmesi için çocuğunu inançla bırakabileceği bir ortam olmalı. Toplumsal algıda çocuk bakımı hangi sınıftan olursa olsun bayanın misyonu ve bayanın bu hususta şikayet etmeye, yorulmaya, kendine vakit ayırmaya hakkı yok. Zira yüceltilmiş annelik olgusu her yapamadıkları şey için bayanlara bir de suçluluk yüklüyor.
‘KADIN UĞRAŞINA KULAK VERMEK GEREKİYOR’
Pekala, sizin tahlil teklifleriniz neler?
İnsanlığın en temel farklılığı olan cinsiyet konusunu yani bayanın toplumsal eşitliğini savunmayan hiçbir görüş adaletten bahsedemez. Öncelikle bu algıyı sürdüren, bundan nemalanan patriyarka ile her seviyede çaba etmek, mevzuyu anlatmak, farkındalık oluşturmak, gündelik hayat pratiklerini dönüştürmek, erkeklerin çocuk bakımına dahil olmasını sağlamak; yani toplumsal cinsiyet eşitliğini savunan feminist görüşe, bayan gayretine kulak vermek gerekiyor.
Bakım emeği konusunda toplumsal cinsiyet eşitlikçi hukukî düzenlemeler olmalı; çocuk bakımı için fiyatsız kreş, etüt; yaşlı ve engelli bireyler için fiyatsız bakım merkezleri açılmalı; ortak kamusal alanlar kütüphaneler parklar yapılmalı. Tüm bunlar için uğraş ederken bakım kooperatifleri, eğitim kooperatifleri üzere gerçek dayanışma modelleri oluşturulmalı. Yol uzun ve bayanlar bu şuurla 1970’lerden bu yana saydığımız bu toplumsal haklar çerçevesinde çaba yürütüyor, toplumsal çabaya ilham veriyorlar. 8 Mart da bu gayretin sembol tarihi.
Dünya Bayanlar Günü’müz kutlu olsun…
Gazete Duvar
