Bahçeşehir Üniversitesi Sinema Televizyon Bölümü’nü bitiren Zelal Buldan, mezuniyet projesi hazırlayacağı sırada bir ikileme düşer. Ya bir kısa sinema çekecektir ya da bir belgesel hazırlayacaktır. “Belgesel çekmeye karar vererek bu dünyaya girmiş oldum” diyen Buldan, mezun olduktan sonra Londra’da belgesel üzerine master programına kabul edilir ve belgesel dünyası ile daha yakından bir ilgi kurar.
“Babam Hakkında: Katarsis” isimli belgeselin direktörlüğünü yapan Buldan ile belgesel olgusu ile röportaj gerçekleştirdik.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kısımlarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Belgeselin başka sanat kısımlarına oranla gerçeğe en sadık kalan olduğu yanlışsız ancak sanatkarın kısıtlanması kelam konusu değil. Gerçeği bir belgesel ile inşa etmenin birçok yolu vardır, bu yollarda da tıpkı biçimde keşfedilecek sınırsız sokak vardır ve bu sokakların birçoklarından şimdi geçilmemiştir bile. Yaratıcılık seyahati tam da burada başlar. Gerçeğin dışına çıkmadan, yürünmemiş yollardan yürüyerek bir kıssayı sınırsız biçimde anlatmak mümkün.
‘TÜRKİYE’DE BELGESEL DENİNCE AKLA HAYVAN BELGESELİ GELİR’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada eza yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Üvey evlat hatta tahminen de ‘elin evladı’. Belgesel ne yazık ki Türkiye’de istediği pozisyona gelememiştir. Aslında yalnızca Türkiye’de değil birden fazla yerde durum benzeridir. Son birkaç yıldır dünya genelinde olumlu gelişmeler olsa da Türkiye için şimdi gelişme denebilecek adımlar atılmamıştır. Türkiye’de belgesel denince hayvan belgeseli yahut tanınan kültürü oluşturan bilindik müzikçi ve oyuncuların biyografik belgeselleri akla gelir. Halbuki belgesel dünyası bunlarla sonlu değildir ve bir defa bu hududu aşmayı başarabilenler bir daha belgesellerden vazgeçemez.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Sinema tarihindeki gelişmeler bütün alanlara yansımıştır şüphesiz. Belgesel kendi serüveninde bütün bu gelişmelerden hisse aldığı üzere kendi içerisinde de çok fazla değişikliğe uğramıştır. Birinci belgeseller ile günümüz belgeselleri kıyaslandığı vakit estetik açıdan büyük gelişmeler olmuştur. Belgesel tarihî bir doküman değil bir sanat kısmıdır zira. Kadrajı ayarlayıp öylece kayıt tutmaz bir belgesel direktörü, ‘hikâyeyi nasıl en tesirli formda anlatırım?’ çerçevesinde dolanır günümüzde. Kendimi bu geleneği derdimi/dertlerimizi anlatmak için bir araç olarak kullanan, belgeselin gerekli değeri görmesini yürekten isteyen ve bunun için uğraşan biri olarak görüyorum.
‘HEM TOPLUMSAL MEDYADA HEM TELEVİZYONDA BELGESELLE İLGİSİ OLMAYAN İÇERİKLER BELGESEL İSMİ ALTINDA SUNULMAKTA’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgesel gerçek bir kıssayı izleyiciye aktarırken bilgi taşımaya aracı olur ama bu demek değildir ki bilgi veren her içerik belgesel kategorisinde değerlendirilmelidir. Hem toplumsal medyada hem televizyon ekranlarında belgeselle uzaktan yakından ilgisi olmayan içerikler belgesel ismi altında sunulmaktadır. Günümüzde bilhassa röportaj ve belgesel bağlantısında bir baş karışıklığı var. Röportaj belgesel içerisinden kullanılan prosedürlerden yalnızca bir adedidir ve yalnızca röportajdan oluşan görüntüleri belgesel diye isimlendirmek belgeseli bilmemek, anlamamaktır.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağlantısından ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gerçekleri ne anlatmak kolaydır ne de dinlettirmek. İnsanların duymak istemedikleri, kulaklarını kapattıkları, görmezden geldikleri yahut görüp de rahatsız oldukları her şey olabilir belgeselde. Doğruyu söyleyenin dokuz köyden kovulduğu ortamda belgeselcilik elbette ki güzel görülmeyecektir. Ezilenin, dışlanmışın sesi olmak nasıl güç bir süreç ise şimdilerde belgesel sinemasını yapmak da birebir halde zordur. Zira gerçeği anlatmak da bir manada hak aramaktır.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi kesimi için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Belgesel sinemacılar bunun neresinde diye bakarsak yeniden sinemanın başka alanlarına oranla çok olumlu bir tabloyla karşılaşmıyoruz ama ucundan da olsa yeni platformlarda belgesele açılmış ufak bir alan var. Bu alan ne kadar konforlu ne kadar özgür olur konusunda şimdi yolun başında kesin çizgiler çekmek güç. Şimdi umutlanabilmemiz için somut örnekler oluşmadı.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Pandemi şartlarıyla ülke gündemi birleşince günler genelde korkulu geçiyor. Siyasi tutsaklar, şiddet gören/öldürülen bayanlar, tutuklanan üniversite öğrencileri, eziyet edilen hayvanlar, yok edilen doğal hoşluklar, etraf kirliliği… Gündem daima çok ağır ve her manada sağlıklı kalabilmek çok sıkıntı.
Pandemi şartlarında proje üretmek, düşünmek için daha fazla vakit var evet lakin çekim evresine geçmek çok zorlayıcı. Pandemi mühletince planladığım belgesel projelerini gerçekleştirmem mümkün olmadığı için sürecin hafiflemesini beklemekteyim, onun dışında üzerine yoğunlaştığım bir kurmaca uzun metraj çalışmam var. Karakter çalışmalarım bittikten sonra senaryo kademesine geçeceğim, çabuk etmeden içime sindire sindire ilerliyorum diyebilirim.
Gazete Duvar
