“Bir ülkede, demokrasi açığı artırsa; bütçe açığı da artar”: Adalet Bakanı Abdülhamit Gül, ben bu satırları kaleme alırken, 3 Mart’ta Anadolu Ajansı’nın canlı yayınında bu türlü diyordu. “İnsan Hakları Hareket Planı”, öncelikle Türkiye’nin korona virüsü pandemisi ile birlikte ekonomik problemlerinin katlanarak artması ve yaşanan iktisadî darboğazın aşılabilmesi için, dış kaynaklı riski azaltmayı hedefliyor. Öte yandan, bu planın finansmanı, Avrupa Birliği ve Avrupa Kurulu tarafından “Yatay Dayanak II Programı” kapsamında, Türkiye’ye esasen tahsis edilmişti. 1,2 milyon euroluk bir bütçeye sahip olan bu projenin ortakları da, öncelikle Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı ve akabinde da Adalet Akademisi, İçişleri Bakanlığı, yargı organları ve başka yetkili makamlar. Bu proje 1 Eylül 2019’da başladı ve 1 Mart 2021’de bitmesi gerekiyordu; “grand final” 2 Mart’ta açıklanan “İnsan Hakları Hareket Planı” ile oldu.
Bu proje, Türkiye’de yargının ve insan haklarının güçlendirilmesi için gerçekleştirilen, kamu işbirliğinde 2022’ye kadar sürecek başka projelerin de şemsiyesi altında olduğu “Yatay Dayanak II Programı” çerçevesinde; bu program da 41 milyon euro bütçeye sahip. Avrupa Birliği’nin yüzde 85 ve Avrupa Konseyi’nin yüzde 15’ini karşıladığı bu bütçenin yalnızca 1,2 milyon euroluk kısmı 128 sayfalık “İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın” yazılmasına ayrılmış. Sayfası 9 bin 375 euroya gelen bu raporun ne sonuç doğurduğunu herhalde Avrupa Birliği’ndeki vergi mükellefleri de merak edecek günün birinde: Gerek AB gerekse de Ankara tarafında “günü kurtarmak” için sunulan bu rapor, azamî 5-6 ay durumu kurtarabilir ancak sonradan tarafların ortasını daha da açacak.
Bir kez, bu türlü bir plan yapılıp Türkiye’nin en yüksek makamının sunumuyla duyurulabiliyorsa; demek ki Avrupa Birliği, Türkiye için hâlâ değerli ve Ankara’yı hâlâ yönlendirme gücü var. Keza Türkiye de AB için kıymetli ve vazgeçilmez. Lakin, iki tarafın siyasetçi ve bürokratları da günü kurtaran ve geleceği batıran süreksiz “çözümlerde” ısrar ediyorlar.
AK Parti ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın perspektifinden baktığımızda böylesi bir hareket planı, tam bir can simidi: ABD’de ve ötesinde “pozitif imaj” için yüklü meblağlar harcanırken, bu sefer üzerine para alınıp çok değerli bir siyasi koz elde edilmiş oluyor. Bir yandan iç siyaset boyutu var bu kozun; başka yandan da dış siyaset boyutu.
Dış siyasette, her vakit Türkiye ile perde gerisinden diplomatik müzakere yaparak alakaları yürütme yanlısı olan Almanya Şansölyesi Angela Merkel, 2021 sonbaharında siyaseti bırakıyor. Her ne kadar partisi Hıristiyan Demokratlar’ın (CDU) iktidarda kalacağı kesin gözükse de Merkel, siyaset defterini kapatırken, gerisinde bagaj bırakmak istemiyor. Kaldı ki, CDU’nun koalisyon ortağının Türkiye’nin insan hakları siciline son derece sert tenkitler yönelten Yeşiller (Grünen) olması da çok olası. Bu nedenle, 2021’in Ekim-Kasım’ına kadar olan devirde, Ankara kaynaklı bir baş ağrısı yaşamamak Merkel için değerli. İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın uygulama mühleti 2 yıla yayılan bir takvime bağlı olduğundan, önümüzdeki 5-6 ayı haydi haydi kurtarabilir. Hele de ortada Ankara’dan “küçük jestler” gelirse. Mesela, “bozdurulacak yastık altı altınlar” nazarıyla bakılan Osman Kavala ve öteki siyasi mahkumlardan biri, birkaçı hür bırakılırsa.
Öbür yandan, Avrupa Kurulu de, 9-11 Mart 2021’de toplanacak ve bünyesinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarına uymayan ülkelere karşı yaptırımlar uygulanması konusunda adım atması kelam konusu olabilecek. AİHM’in Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş’a yönelik hak ihlalleri kararları nedeniyle Türkiye’nin Avrupa Konseyi’nde oy kullanma haklarının askıya alınması üzere, daha evvel Azerbaycan’a uygulanan ve memleketler arası itibarı (ve hasebiyle yatırımı) azaltacak bir uygulamayla karşılaşmak istemeyeceği de kesin. Rusya da Avrupa Konseyi’nin yaptırımlarıyla karşılaşmamak için geçtiğimiz günlerde hareketlere başladı. Rusya devletinin İnsan Hakları Komisyoneri Tatyana Moskalkova da evvelki gün ülkesinin Avrupa Konseyi’ndeki varlığının kıymetli olduğuna işaret eden açıklamalar yaptı. Rusya, tam da ABD’de Joe Biden idaresinden yeni yaptırımlarla karşılaşırken, Avrupa kurumlarıyla iyi geçinmeye çalışıyorsa; Türkiye’nin de misal bir yönelimi olmasına şaşmamak lazım.
Avrupa Birliği’nin 25-26 Mart 2021’deki Başkanlar Zirvesi’nde, Türkiye’ye yeni yaptırımlar uygulanıp uygulanmayacağı kararı açıklanacaktı. İnsan Hakları Aksiyon Planı, Yunanistan ile Ocak 2021’de başlayan “istikşafi görüşmeler”le, yani Doğu Akdeniz için barış masasının kurulmasıyla bir arada ele alınınca, Türkiye’ye AB yaptırımlarını maniler yahut en azından erteler.
ABD’de Joe Biden idaresinin şimdi aramadığı yegâne dünya önderlerinden birinin Cumhurbaşkanı Erdoğan olması ve Donald Trump vaktinde askıda kalan Halkbank davası üzere hususların Türkiye’ye karşı koz olarak kullanılması durumu varken, AB ülkelerinin takviyesi Ankara için değerli. Rusya’ya ABD’nin getirdiği yeni yaptırımlar, AB ülkeleri ile koordineli biçimde geliştirilen bir siyaset. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price’ın 2 Şubat’ta, Türkiye’nin 2020 Şubat’ında Suriye İdlib’de 33 askerinin “Esad İdaresi, Rusya ve İran işbirliğindeki akında hayatını kaybetmesini” anan bir açıklama yapması da, Beyaz Saray’ın şu beklentisine işaret ediyordu: Artık Ankara S-400’ler konusunu bir halde “halledip”, Rusya’ya karşı da ABD ile işbirliğine gitsin.
İNSAN HAKLARI HAREKET PLANI’NIN İÇ BOYUTU
İç siyasette, korona virüsü pandemisinin patlak verdiği Mart 2020’den bu yana şu gelişmeler yaşandı:
-AK Parti’nin oy takviyesi yüzde 30’luk “demir çekirdeğine” indi. Kimi aylarda bu direnç noktası da -özellikle ekonomik problemlere yönelik şikayetler nedeniyle- zorlandı ve kırıldığı vakitler oldu. Yani, AK Parti yüzde 30’un da altına indi.
-Cumhurbaşkanı Erdoğan, 19 yıldır Türkiye’nin tartışmasız en tanınan siyasetçisi iken, kalıcı biçimde ikinci ve üçüncü sıralara indi.
-Kararsızların oranı, farklı araştırmalara nazaran yüzde 25 ilâ yüzde 30 ortası doruklara çıktı. Kararsızlar kümesinin büyük çoğunluğunu da muhafazakâr ve dindar seçmenler; akabinde da milliyetçiler oluşturuyordu.
2020 sonunda iktisat idaresi değiştirildi; akabinde alana “Milli Uzay Projesi”nden “Yeni Anayasa”ya, AK Parti tabanına özgüven kazandırma amaçlı gündem unsurları atıldı. Dışarıdan bakınca “korona virüsü pandemisi kısıtlamalarını ihlal eden bir saygısızlık” üzere yorumlanan AK Parti Vilayet Kongreleri de, bilhassa kalabalık ve “düğün coşkusu” ile gerçekleştirildi. Kongrelerin tertipleri AK Parti tabanına güç verirken; geçmişteki ivmeyi ve elektriği kazandıracağı tez edilen kimi isimler de idareye geldi. AK Parti İstanbul Vilayet Lideri seçilen Osman Nuri Kabaktepe’nin, Saadet Partisi ve Ulusal Görüş geçmişi, “temiz ve dürüst kalabildiği” argümanları bilhassa tabana karşı çok vurgulandı. Kabaktepe de CHP İstanbul Vilayet Lideri Canan Kaftancıoğlu’na “kahve davetinde” bulunarak, kutuplaşmanın üzerine çıkan farklı bir profil olacakmışçasına bir bağlantı stratejisi kurmakla işe başladı. Emsal bir davet de, üyesi olduğu Diyarbakır Barosu’na “çay davetinde” bulunan (ve bunu Twitter üzerinden Kürtçe yapan) AK Parti Diyarbakır yeni Vilayet Lideri Şerif Aydın’dan geldi. Tüm bunlar, elbette AK Parti’nin “tüm düğmelere basmak” halinde espri konusu olan yeni siyasi atılımları. Kimileri tutuyor, kimileri tutmuyor. İnsan Hakları Hareket Planı da, iktidara en azından vakit kazandırıyor. Hem de, tam da muhalefet, seçmenler ortasında kararsızların artması ile açılan fırsat penceresini, “HDP’yi kapatsak da mı saklasak, kapatmasak da mı saklasak” açmazı içinde debelenmeye itilirken…
İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın asıl yükü ise, Türkiye’nin insan hakları savunucularının sırtına binecek. Her vakit olduğu üzere büyük bir dirayetle, o 128 sayfayı didik didik edip, kısıtlı imkanlar ve üzerlerinde büyük baskılarla takibe çalışacaklar.
Gazete Duvar
