Simon Tisdall
Donald Trump’ın arkasında bıraktığı tüm dış tehditler, tuzaklar, saklı tehlikeler ve vakit ayarlı bombaların ortasında, tartışmasız biçimde Afganistan en makus olanı. Joe Biden’ın önümüzdeki günlerde selefinin Taliban’la yaptığı sefil ‘barış anlaşmasına’ uyup uymamaya ve nisan ayı sonuna kadar tüm ABD askerlerini geri çekip çekmemeye karar vermesi gerekiyor.
KOLAY BİR KARŞILIK VAR MI?
Problem şu ki, ortada bir barış hâli ya da uygulanabilir bir mutabakat yok ve kolay bir cevap bulmak da mümkün değil. Üç temel seçenek de -hemen ayrılmak, ABD ve NATO’nun ayrılmasını altı ay geciktirmek yahut süresiz biçimde kalmak- tehlikelerle dolu. Biden ne yaparsa yapsın lanetlenecektir. Savaş, oburlarının eliyle kazılmış bir çukurdur. Bununla birlikte, Biden şu anda işin içinde ve savaş, onun için bir çukur olma riskini barındırıyor.
Biden, bu durum onun açısından yalnızca politik bir sorun olduğu için şanslı. Afganlar için, bu bir vefat kalım sıkıntısı. Birleşmiş Milletler’in açıkladığı 2020 sayıları, Trump’ın umursamaz biçimde onursuz bir geri çekilme buyruğu vermesinin akabinde, şiddet olaylarında bir artış yaşandığını gösteriyor. Geçen yılın son üç ayında, hayatını kaybeden 89 kişi de dahil üzere, toplam 2 bin 792 sivil savaştan ziyan gördü.
Birebir devir, Taliban ve ABD’li müzakereciler gelecekteki iktidar paylaşımı ve kalıcı ateşkes üzerinde tartışırken bile, başta bayanlar olmak üzere sivil toplum aktivistlerine, hükümet çalışanlarına ve gazetecilere yönelik suikastlarda artışa yol açtı. Bu görüşmeler, Biden bir karar verene dek beklemeye alındı. Tıpkı esnada Afganistan’ın güneyindeki çatışmalar da ağırlaşıyor.
YOLSUZLUKLAR, VEFATLAR VE ŞİDDET HİÇ DURMUYOR
George W. Bush’un İngiltere ve NATO’nun da takviyesiyle başlattığı işgalden neredeyse tam 20 yıl sonra, Afganistan’ın yaşadığı sefalet birçok farklı açıdan da ölçülebilir. ‘Save the Children’ (Çocukları Koruyun/ç.n.) isimli yardım kuruluşu, geçen yıl, 2005 ve 2019 yılları ortasında en az 26 bin çocuğun öldürüldüğünü ya da sakatlandığını açıkladı; bu, her gün ortalama beş çocuk demek.
Barack Obama’nın savaşı kazanmak emeliyle ABD’nin asker sayısını iki katına çıkarmasından tam 12 yıl sonra, ABD ve müttefik hava akınları nedeniyle ölen sivillerin sayısı 2017’den bu yana yüzde 330 arttı. Ne var ki, Amerika’nın asıl amacı olan El-Kaide teröristleri, inkâr etmelerine karşın tıpkı 2001’de olduğu üzere Taliban tarafından kendilerine sunulan güçlü bir destek noktasına sahipler.
Milyarlarca dolarlık -büyük kısmı berbata kullanılan- milletlerarası yardım ve takviyeye karşın, Afganistan hâlâ BM’nin en az gelişen ülkeler listesinde yer alıyor. Demokratik idare, eğitim, sıhhat ve bayan hakları alanlarında sıkıntı kazanılan gelişim, köktendinci bir geriye dönüş ve yaygın görülen yolsuzluk tarafından tehdit ediliyor.
Birçok Afgan, haklı olarak, şimdiki Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin seçilmiş lakin kırılgan hükümetinin çöküşünden ve Taliban’ın düşman savaş ağaları ve Sünni olmayan azınlıklarla savaşırken gerici İslamcı inanç ve maddelerini şiddetle dayattığı 11 Eylül öncesi devrin karmaşasına geri dönülmesinden korkuyor.
KÖRDÜĞÜM NASIL ÇÖZÜLEBİLİR?
Bu, biden nezdinde ferdî ve ahlaki açıdan birinci seçeneği -hemen ayrılmak ve ardına bile bakmamak- imkânsız bir şık haline getiriyor üzere görünüyor. Obama’nın lider yardımcısı olarak, Amerikalıların hayatlarını boşa harcayan kazanılamaz bir savaşın anlamsızlığını eleştirmişti. Ne var ki, son sefer savaşı bırakıp kaçtığı Vietnam’da yaşananlar hakkında, ABD’nin ‘lanetlenmiş’ olduğunu söylüyor. Lider, ‘savaşı sorumlu bir halde sona erdirme’ kelamı veriyor.
Bununla birlikte, çabucak ayrılmamanın dezavantajı büyük olabilir. Savaş halktan dayanak görmüyor: Anketler, Amerikalıların büyük kısmının Afganistan’dan çıkılmasını talep ettiğini gösteriyor. ABD’nin yaşayacağı yeni kayıpların hatalısı Biden olacak. Bu nedenle, birçok insan için daha acil öncelikler salgın, Çin ve iklim kriziyken, devam eden stratejik, diplomatik ve finansal maliyet de birebir halde süregidecek.
Tam aksisi bir seçenek de -savaş kazanılana ve halkını koruyabilecek işleyen bir demokrasi yaratılana dek süresiz biçimde kalmak- benzeri itirazları karşısında buluyor. ABD, zafere giden kesin bir yol olmadan, kendi ayakları üzerinde durması için gereken teşviklerden yoksun ve denetimsiz bir askeri tırmanışla karşı karşıya kalan bir hükümetle yeniden en başa dönecektir.
Taliban sözcüleri, daha evvel kararlaştırıldığı üzere ülkede kalan 2 bin 500 ABD askerinin 1 Mayıs’a kadar geri çekilmesi gerektiği konusunda ısrarcılar. Bu yapılmazsa, şu anda hükümet güçleriyle yaşanan çatışmalarla sonlu kalan direkt çatışmalar tekrar başlayabilir. Bu çeşit bir senaryoda, Biden destek kuvvetler göndermek ve NATO’daki müttefiklerinden de birebir şeyi yapmasını istemek zorunda kalabilir. Müttefiklerin buna isteksiz olduklarını söylemek, durumu anlatmak için yetersiz kalır.
EN YETERLİ SEÇENEK DENETİMLİ BİR ÇEKİLME OLACAK
Geriye orta yol kalıyor: Yani (hâlihazırda NATO tarafından süreksiz bir mühletle askıya alınmış olan) geri çekilmeye dair vakit tahditli bir uzatma müzakeresi yürütmek. Ortaya çıkacak soluklanma imkânı, teorik olarak kalıcı bir barış için daha emniyetli bir ulusal yol haritası üzerinde anlaşmak ve Taliban’ın bilhassa de El-Kaide ve IŞİD’le yakınlaşmama konusunda verdiği kelamlara sadık kalmasını sağlamak için kullanılabilir.
Kimi analistler, Taliban’ın, gelecekte kurulacak hükümetlerde üstleneceği roller artırıldığı ve memleketler arası alanda meşruiyete sahip olduğu takdirde, müzakerelerin uzatılmasını memnuniyetle kabul edeceğine inanıyor. ABD’nin elinde BM yaptırımlarının kaldırılması, mahkûmların hür bırakılması ve (Taliban’ın/ç.n.) terörist kümeler listesinden çıkarılması üzere sallayacağı havuçlar mevcut.
Bu nedenle, bağımsız ve Kongre tarafından yetkilendirilmiş olan Afganistan Çalışma Grubu’nun (AÇG/ç.n.) tavsiyeleri doğrultusunda, Biden’ın en mümkün rotası, bir uzatma olacak. AÇG bu ay yayınlanan raporunda, ABD’yi, amaçları ve çıkarları teminat altına alınana ve yaşanan şiddet düzeyleri büyük oranda azalana dek Afganistan’da kalmaya çağırıyor.
Buna rağmen, Harvard Üniversitesi’nden milletlerarası bağlantılar profesörü Stephen Walt, bu durumun sonsuza dek sürebileceğinin altını çiziyor. Rapor, ABD çıkarlarını geniş ölçüde ‘bağımsız, demokratik ve hâkim bir Afgan devleti’ kurmak, El-Kaide tehdidini yok etmek, yasa dışı göç ve uyuşturucu kaçakçılığını engellemek, insan haklarını korumak, kendi kendine yeterliği teşvik etmek ve bölgesel istikrarı güçlendirmek biçiminde tanımlıyor.
Walt yazısında, “Bunlar değerli maksatlar olsa da Afganistan’ın şu anda bulunduğu durum göz önünde bulundurulduğunda, bu kadar uzaktan göze görünmüyorlar” diyordu. Vardığı karar acımasız lakin gerçek. Biden’ı kapana kıstırabilecek tuzak işte bu. Daha iyi bir mutabakat için ne kadar dayansa da, daha iyi bir gelecek için ne kadar zorlasa da bunun başarılacağına dair kesin bir umut yok. O halde neden denemeye devam etsin ki?
Walt’un bu bilmeceye verdiği bir cevap yok. Aslında, hiç kimse cevabı bilmiyor. Bunun aksini argüman eden herkes ya aptal ya da sahtekârdır. Afganların istekleri ile gerçeklik ortasındaki uçurum daha da büyüyor. Geçen her gün sessizce ezilen umutlarla, dökülen kan ve gözyaşlarıyla ölçülüyor.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
