Thomas L. Friedman
Amerika’daki korona virüsü salgınının tam kaydı yazıldığında tarihçiler, Lider Trump’ın en büyük cürmünün virüsle savaş bağlamında akıllıca stratejinin yaygın biçimde tartışıldığı, kanıtlanmamış ve güçlükle olduğu 2020’nin başlarında yapmadığı şeyler olmadığını öne sürebilirler. Tarihçiler, Trump’ın, sahih stratejinin açıkça ortada, kanıtlanmış ve görece kolay olduğu Haziran 2020’de neleri yapmadığını işaret edecekler.
Elbet ki bu virüs çok gizemli. Bir anda ortaya çıkıyor, sonra kayboluyor, akabinde tekrar ortaya çıkıyor; kimi kişiler belirtiler gösterirken kimileri hiçbir belirti göstermiyor; kimileri anlamadığımız biçimde doğal bağışıklığa sahip ve virüs kişilere bulaştıktan sonra külliyen farklı formlarda saldırıyor: Kafeinsiz, olağan ya da duble macchiato üzere çeşitli biçimlerde ortaya çıkıyor ve size hafif ya da daha güçlü bir çeşidinin bulaşıp bulaşmayacağını asla bilemiyorsunuz.
Buna rağmen, şu anda bildiğimiz o kadar çok şey var ki; bunlar, tecrit sonrası aşamayı olduğundan çok daha az riskli ve ekonomik açıdan çok daha uygulanabilir hale getirebilir.
AKILLICA STRATEJİ VARKEN UYGULANMIYOR
Herkesin hanelerinin dışındayken maske taktığı memleketlerin virüsün yayılımını keskin bir formda azalttığını, toplumsal aralık kuralını sıkı biçimde uygulayan kimselerin daha az beşere virüs bulaştırdığını ve virüse daha nadiren yakalandığını biliyoruz. Ve yeniden biliyoruz ki -aşırı raddede bulaştırıcı bir insanın virüsü başkalarına süratle yayabileceği geniş iştirakli ve uzun periyodik içtimaî içtimalar, diyaneti merasimler ve tıka basa dolu gece kulüpleri ve işyerleri gibi- ‘süper yayılma’ vukuatlarının yaşanabileceği ortamlardan kaçınan kişilerin illete yakalanma ihtimalleri daha düşük.
Üst seviye hükümet danışmanı Dr. Anthony Fauci, sırf bu nispeten kolay adımları atmanın ve test yapmanın, bulaşma zincirlerinin izini sürmenin ve enfekte olanları karantinaya almanın, bir kuluçka periyodunda üzere görünen ve tecrit sonrası dirilmesi beklenen virüsü bastırarak bir aşının bulunmasını beklerken hastaneye yatması gereken kişi sayısını sonlandıracağını belirtti.
Ve buna rağmen bir maske takmak mahalline, maske takmamayı liberallere karşı kahramanca bir meydan okuma hareketine dönüştüren bir yöneticimiz var; West Point’te okuyan 1100 askeri mektep talebesini mektebe geri dönmeye ve iki hafta boyunca karantinada kalmaya zorluyor; çünkü böylelikle mezuniyetlerinde onlara hitap ettiği bir fotoğraf çektirebilecek. Başkaca kendisi, cumartesi günü Oklahoma’nın Tulsa kentinde kitlesel bir miting düzenlemeyi planlıyor -buradaki en dikkat cazip tedbir, “Covid-19’a maruz kalmayla ilgili tüm riskleri istekli olarak üstlendiğinize ve Donald J. Trump’ı sorumlu tutmamaya karar verdiğinize dair yasal bir feragatname imzalamanız- ve Lider ayrıyeten kişilerin kalabalık ortamlarda birlikte vakit geçirebilmesi için bar ve restoranların açılmasına karar veren valileri kutluyor.
Bu mutlaka şeytani, güya Trump her sabah uyanıp kendine şunu soruyor: Bugün hangi sıhhat bilirkişisinin tavsiyesine baş tutabilirim? Bugün, tecrit sonrasında korona virüsünün yayılmaya devam etme mümkünlüğünü azaltmak için hangi kolay ve hakikat davranışı görmezden gelebilirim? Bugün hangi şarlatanın ilacının reklamını yapabilirim?
TABİATA BAŞ TUTMAK MI?
Salgının başlangıcından bu yana, maksadımızın hayatları ve geçim kaynaklarını en üst seviyeye çıkaran sürdürülebilir bir strateji olması gerektiğini savundum ve tıpkı tonda konuşurken, hayatları ve işleri kurtarmaktan bahseden herkesin duygusuz bir kapitalist olduğunu tabir eden tenkitler önünde hayrete düştüm. Bu külliyen saçmalık. Bugün itibariyle 40 milyon Amerikalı işsiz. Şayet altı ay daha bu türlü devam ederse, bu sayının fizikî ve zihinsel sıhhate dair sonuçları yıkıcı olacaktır.
Bununla birlikte, Trump, Amerikalıların kolay kolay uygulanabilir tedbirler almasını bile istemeden, birçok Amerikalının artık işlerine geri dönmesini ve borsanın yükselmesini talep ediyor.
Şayet kelam konusu olan Trump’sa, bu sırf küçümseyici değil, tıpkı devirde inanılmaz raddede aptalca. Zira kişiler ne derse desin, çok sayıda insan aile bireyleri, iş arkadaşları ya da arkadaşlarının hastalandığını ve öldüğünü gördüğünde işyerlerine yahut restoranlara geri dönmeyecektir.
Trump’ın şimdiye kadar kararları tabiat ananın verdiğini öğrendiğini ve tabiatın, kendi virüsüne karşı şahsî yahut toplumsal entegrasyon stratejiniz hakkında yalnızca üç soru sorduğunu düşünebilirsiniz.
Öncelikle, mütevazı mısınız; benim virüsüme değer duyuyor musunuz? Zira bunu yapmazsanız, tabiat size ya da sevdiğiniz birine zarar verir. İkincisi, reaksiyonunuz koordine edildi mi? Zira tabiat ana, virüslerini şahsî ya da ortak bağışıklık sisteminizde rastgele bir açık bulmak maksadıyla binlerce yıl boyunca geliştirdi. Ve üçüncüsü, stratejiniz siyaset, ideoloji ve seçim tarihleri bölgesine hayatları ve geçim kaynaklarını en üst seviyeye çıkaracak biçimde kimya, biyoloji ve fiziğe mi dayanıyor? Zira tabiat ana sırf kimya, biyoloji ve fizikten meydana gelmiştir ve öteki hiçbir şeye cevap vermez.
Ve evet, karantinanın onun önünde bir manası yok. Onun virüsleri, sırf bir aşı geliştirebilirseniz yahut ehliyetli sayıda insan illete yakalanıp buna karşı doğal antikorlar oluşturarak güruh bağışıklığı geliştirebilirse alt edilebilir.
Ne yazık ki, Trump virüse değer duymuyor. İstikrarlı bir halk sıhhati cevabını koordine etmiyor ve koordine ettiği cevap kimya, biyoloji ve fiziğe değil, kendi politik gereksinimlerine dayanıyor.
TOPLUMSAL KARMAŞAYLA BİRLEŞİRSE BİR FELAKETE DÖNÜŞÜR
Şayet Covid-19 kaynaklı hastaneye yatışlardaki artış memleket çapında polis cinayetlerine karşı (özellikle de korona virüsü nedeniyle orantısız bir biçimde zarar gören siyah ve esmer tenli Amerikalılar tarafından) düzenlenen kalabalık ve ağır protestolarla ve kitlesel işsizlikle birleşirse, 2. bir karantina önünde tükenmiş bir ulusla karşılaşırız; buna dikkat edilmeli.
Evet, gerçek bir lider bugün valileri ne yapmaya çağırabilirdi? Yakın devirde halk sıhhati bilirkişileri Dr. Darria Long ve Dr. David Katz tarafından önerilen çerçeve dahilinde, kişileri gerekli himaye yollarıyla risk katmanlarına ayrılmış bir temelde çalışmaya geri döndürmek için ayrıntılı planlar hazırlardı.
Katz, verdiği bir röportajda, “Şu anda ABD’deki ve yerkürenin dört bir yanındaki doneler, baskın biçimde bu enfeksiyonun yaşlılar ve kronik hastalar açısından önemli bir tehdit olduğunu lakin birden fazla genç ve umumî olarak sağlıklı kişilerde hafif sıkıntılar yarattığını gösteriyor” diyor.
Başkaca, “Sağlık üzerindeki toplumsal belirleyici etkenler ve kitlesel işsizliğin sonuçlarına dair telaş uyandıran iddiaların büyük kısmının doğrulandığı açık. Nitekim de artan seviyelerde bağımlılık, aile içi şiddet ve zihinsel ağırlık nispetleri gördük” diye ekliyor.
Katz, birebir devranda “hastalığa maruz kalma riskleriyle ilgili” artık çok daha ziyade şey bildiğimizi söylüyor ve şöyle devam ediyor; “Bu virüs o kadar da kolay bulaşmıyor. (…) Birçok kişi, virüse kısa periyodik ve sıradan bir biçimde maruz kaldıklarında, maruz kalınan dozun düşük olması ya da bu patojene karşı kısmi direnç sahibi olmaları veyahut her ikisi nedeniyle illete yakalanmıyor.”
Katz, bunların tamamının hayata geçirilebilir bir malumat birikimi sağladığını öne sürüyor. Münhasıran de bakımevlerindeki zayıf ve yaşlı kişileri, başkaca önemli kronik illeti olan herkesi korumak için çok daha iyi bir iş çıkarabiliriz ve bunu yapmamız gerekiyor diyor. “O durumda geri kalanımız işlerine devam edebilir lakin daha yüksek risk taşıyan beşerlerle yaşayabileceğimiz etkileşimleri düzenlemek için uygulanacak siyasetlerle bu kişileri koruruz ve maske takmak, içtimaî uzaklık kuralına uymak ve kalabalık iç mekânlardan kaçınmak üzere kendi sıhhatimizi koruyan makul önlemler aracılığıyla yüksek dozda korona virüsüne maruz kalma ve bunu diğerlerine bulaştırma ihtimalimizi sonlandırırız.”
SIRADANA DÖNÜŞ NASIL OLUR?
Katz, ayrıyeten -ülke çapında erken bir enfeksiyon dalgası yaşanmamış ve şu anda gelişigüzel bir halde açılan mahallerde vakalar artıyorken- “Riski katmanlara ayıran bir strateji olmadan eğriyi düzleştirmenin tehlikeleri hakkında ihtarda bulunmanın ne kadar sahih olduğunu” artık de görebiliyoruz diyor. “Düzleştirilmiş bir eğri vakaları geciktirir fakat onları engellemez; çünkü hiçbir formda bağışıklık geliştirilmemiştir.”
Sıradana dönmek için korona virüsüne karşı yaygın biçimde bağışıklık kazanmak gerekir ve bu sırf iki yolla gerçekleşir.
Bunlardan biri inançlı, tesirli ve seri biçimde üretilip global çapta dağıtılan bir aşıdır. Bu en iyi tahlil olur ve Tanrı’nın oluruyla sonbaharda bir aşı gelecek ve herkes sonraki aylarda inançlı bir halde çalışmaya geri dönebilecek. Ne var ki bu gerçekleşmeyebilir ve ekonomiyi de öylece bekletemeyiz.
Katz, “Diğer seçenek, şiddetli enfeksiyon yaşama riski düşük olan şahıslar tarafından kazanılan, gerçek ve makul önlemleri alarak eskisi üzere işe, mektebe ve hayata en inançlı halde geri dönebileceğimiz doğal güruh bağışıklığıdır. Bu hengam zarfında, her şeyi açıklığa kavuşturana dek en savunmasız olanları müdafaamız gerekir. Sadece bu cins ihtimamlı ve risk katmanlı bir yaklaşım, en üst seviyede güvenlik, enfeksiyon önünde minimum yekun zarar ve uzun vadeli bir karantinanın sonuçları, güruh bağışıklığına imkan sağlayabilir.”
Şu anki gelişigüzel yaklaşımımız, sırf belayı bize çağırıyor.
Makalenin yepyenisi New York Times gazetesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
