Son yıllarda “kent suçları” diye anlatılan tahrip ve yıkımların failleri şirketler mi? Hata olarak değerlendiriliyorsa sorumlu olarak kim ya da kimler görülmeli? Başarısız onarım örnekleri o tarihi yapının pahasını azaltıyor mu? Örneğin Beyoğlu İstiklal Caddesi’ndeki Narmanlı Han orijinal haliyle hâlâ bir tarihi yapıttır mi?
Bilhassa kamu kaynaklarının kullanıldığı büyük projelerde misyon alan şahıslara, mimarlık, mühendislik ofislerine ne üzere sorumluluklar yükleniyor? Proje hakkındaki bilgileri kamuoyuyla paylaşmama şartını dayatan “gizlilik anlaşması” ile ne sağlanıyor?
İstanbul Teknik Üniversitesi’nde muhafaza alanında yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamlayarak, sanayi mirasının korunması ve onarımı alanında uzmanlaşan, 2006 yılından bu yana Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi’nde öğretim üyesi iken “Bu suça ortak olmayacağız” bildirisini imzaladığı için vazifesinden ihraç edilen Doç. Dr. Gül Köksal’a bu soruları sorduk.
Doç. Dr. Gül Köksal ‘Kent suçları’ deniliyor. Örneğin İstanbul’da nerede hangi cürüm işlendi ya da hala işleniyor?
Kent bünyesinde yaşayan her canlının refahı, sıhhati, gelişimi ve gibisi tüm temel hak ve özgürlüklerin eşit ve adil bir biçimde gözeten anlayış karşısındaki her hareket, kent kabahati olarak sayılabilir. Bu bağlamda öncelikle ‘mega proje’ olarak sunulan işleri saymakla başlamak gerekiyor. Birinci akla gelen Kanal İstanbul. Haliçport, Galataport projeleri de keza. Bütün karşı çıkışlara, açılmış davalara, itirazlara karşın sürecin kesintisiz devam etmesi de kabahat teşkil ediyor.
Bunların kent etraf sıhhatine, ekosisteme verdiği ziyanların yanı sıra bir de bu salgın periyodunda personel sıhhati, iş güvenliği düşünülmeden yapılmalarını da unutmamak gerekir. Projelerin ihalesi ve başlatıldığı günden bittiği güne kadar her kademesinde cürüm işleniyor.
Kent cürümlerinin faili belgisiz diyebilir miyiz? Şirketler mi? Plancılar, mimarlar, mühendislerin de işin içinde olduğu bir durumdan bahsediyoruz.
Biliyorsunuz artık torba maddelerle orman maddesinden, müdafaa maddesine kadar her şeye müdahale ediliyor. Bütün bunlar merkezi idare tarafından alınan kararlar. Hasebiyle tüm bunların hükümet ve sermaye münasebeti ile sürdüğünü biliyoruz. Muhakkak başlı firmaların, şirketlerin ihaleleri aldığını da biliyoruz. O yüzden ‘faili belirsiz’ denemez kanımca.
Cürüm dediğimiz şey zirveden daha alt kademelere yayılıyor. Şirketler ihaleleri alıyor, taşeronlara veriyor, en sonunda da ekmek kazanma sıkıntısında, diğer hiçbir formda iş bulmayacak pozisyondaki personellerin, işçilerin, mimar, mühendis, plancıların da bu kabahatlerin kesimi olması sağlanmış oluyor. Beni en çok düşündüren ve rahatsız eden şeylerden biri de bu. Meslektaşlarım zımnilik mukaveleleri ile projelerde tutuluyorlar.
‘MESLEK ODALARI DA DAHİL OLMAK ÜZERE, CEVAP ALAMIYORUZ’
Kapalılık mukavelesi dediğiniz nedir?
Kamu kaynaklarının kullanıldığı bu cins büyük projelerin takip edilebilir olması gerekiyor. İhalelerin belli yöntemlere uygun olması gerekiyor. Ama bu türlü yapılmıyor, bu projelerde vazife alan şahıslara, mimarlık ofislerine ‘kamuoyuyla bilgi paylaşamayacakları’ tarafında koşullar koşulup, imzalar attırılıyor. Böylelikle mimar, mühendislik ofisi projenin ayrıntılarını, bütçesini, yolunu-yöntemini kamuoyuyla paylaşmama şartını baştan kabul etmiş oluyor. Öbür türlü işe alınmıyorlar.
Örneğin biz Haliçport projesi için isimlerini çokça duyduğumuz meslektaşlarımıza davette bulunduk. Bu projenin ayrıntılarının kamuoyuyla paylaşılmasını istedik. Zira ne yapıldığını bilmiyoruz. Meslek odaları da dahil olmak üzere, karşılık alamıyoruz.
‘Restorasyon’ sonrası Narmanlı Han ‘TRAJİKOMİKTİR, NARMANLI HAN’A KEDİ HEYKELİ YAPILDI’
Narmanlı Han’a yapılan aklıma geldi. Yeni haliyle yaş pasta üzere İstiklal’de duruyor. Yapılamayan, başarısız onarımlar sonucunda tarihi yapılar, eserler kıymetlerinden kaybediyor mu? Örneğin Narmanlı Han hâlâ tarihi bir yapı mı?
Kanımca değil zira yıkılıp yerine orijinal bir yapı yapıldı. Yani tarihi yapının kopyası yapıldı. Kandırmaca aslında bu.
Bir yapıyı kıymetli kılan o yapının bütün yaşanmışlığı, orada biriktirdiğimiz anılar, yapının birebir vakitte teknik biçimlenişi, mimarisi, etrafı ile kurduğu ilgidir. Alışılmış ki yapılar vakit içinde eskiyecektir. Bakıma, tamire muhtaçlığı olacaktır. Narmanlı Han yıllarca bakımsız bırakıldı.
Narmanlı Han’da gaye orada imar hakkı elde etmekti. Bütün Beyoğlu’nda bu yapıldı. Trajikomiktir, kedi heykeli yapıldı oraya. Tarihin belli periyotlarında orada yaşayan değerli isimlerin tabelaları konuldu. Bütün bunlar muhafazanın sürdürüldüğü tezi ile yapıldı.
Galataport’ta birebiri oldu. Postane binası yıkıldı. Halihazırda yapının dört duvarı kalmış, içi boşaltılmıştı. Orada da hotel yapmak için imar isteği vardı. Haliçport’ta da birebir şey kelam konusu. Hatta orada daha çok imar isteniyor. Daha çok katlı yapılar, yerin beş kat altında inecek kadar yapılar isteniyor. Bunlar kim için yapılıyor? Yurttaş için olmadığı açık.
‘KENT CÜRÜMLERİ EŞİTSİZLİKLERİ TEKRAR YARATTI’
AK Parti periyodu kent siyasetleri genelde olumsuz örnekler üzerinden konuşuluyor. Âlâ örnekler yok mu?
Düşünüyorum sahiden karşılık ne olabilir diye… Ne olabilir?
Bir şeyi yapmaktan çok, yapılış süreci, usulünün de kıymetli olduğunu düşünüyorum. ‘İyi mimarlık’ derken yalnızca fiziki yapının iyi olmasından bahsetmiyoruz. Birebir vakitte orada yaşayan insanların hak ihlaline uğramayacağı biçimde, mutabakata varılarak yapılması gerek. Bu olmadığı sürece bir mana söz etmiyor. Sol bir parti icraatı da bu biçimde olsa, yaklaşımım birebir olur.
Büyük dönüşüm projelerinin olduğu yerdeki fakir beşerler, göçmenler, mülk sahibi olmayan kiracılar, bu projelerde çalışmak zorunda kalan çalışanlar, bu ofislerde çalışmak zorunda olan mimar, mühendisler… Kent kabahatleri eşitsizlikleri yine yarattı. ‘Ben yapmazsam, oburu daha kötüsünü yapacak’ diye bu projelere giren meslektaşlarım var. Kendilerinin daha iyi yapacağını düşünüyorlar.
Sorunuz için iyi örnekler inanın aklıma gelmedi.
‘KENT CÜRMÜ PROJELERDE AKADEMİSYENLER DE VAR’
İhraçlar mimarlık fakültelerini etkiledi mi? Türkiye üniversitelerinde mimarlık eğitimi nasıl?
Hayır, ihraçların etkilediğini söyleyemem. Zati bu kadar mimarlık fakültesinin olmasının bedeli yok. Fransa’da mimarlık fakültesi 30 tane bile değil. Bizde 200’e yakın mimarlık fakültesi var. Her yıl 2 bine yakın mimar mezun oluyor. Şu an 100 bine yakın mimar var lakin bu mezunların birçok kendi mesleğini yapamıyor. O kadar iş imkânı yok. Esasen hepi topu bu işleri alan ofisler muhakkak.
Nitelikli olmayan bir mimarlık eğitimi veriliyor. Haklı olarak üniversiteye çok fazla mana atfediyoruz, lakin üniversite dediğiniz mevcut eğitim sisteminin yani birinci, orta, lisenin devamı. Eğitimin oralarda nasıl başarılamadığını biliyoruz. Üniversite başka bir dünya değil.
Şu an hatırı sayılır üniversiteler de atak altında. Önemli idare krizi yaşanıyor. Üniversitelerde özgür, özerk, bilimsel bir kelam üretiliyor mu? Hayır. Bugün kent cürmü olan projelerin büyük bir kısmında uzman, danışman ya da imza yetkisi olanlar ortasında akademisyenler de var. En son Kanal İstanbul projesinden bir bilim insanı uzmanlık unvanından çekildi.
Gazete Duvar
