Paul Kagame*
Covid-19 aşılarına ulaşım ve dağıtımla ilgili var olan durum, dünya nizamının on yıllardır süregiden çelişkilerini canlı bir biçimde ortaya koyuyor. Varlıklı ve güçlü ülkeler birden fazla aşı adayının tedarikini monopollerine almak konusunda süratli davrandılar. Daha da berbatı, kimileri, aşıları istifleyerek muhtaçlık duyduklarından kat be kat daha fazla doz satın alıyor. Bu durum, Afrika ve başka gelişmekte olan ülkeleri ya aşı kuyruğunun en artlarında ya da büsbütün dışında bırakıyor.
AŞI MİLLİYETÇİSİ ZENGİNLER AFRİKA’YA BAHT TANIMIYOR
Avrupa ve Kuzey Amerika’da aşı milliyetçiliğine ait dert verici emareler mevcut. Siyasi başkanlara, ellerindeki aşıları diğerleriyle paylaşmadan evvel kendi vatandaşlarının tamamını aşılamaları için baskı yapılması, anlaşılabilir bir durum. Bununla birlikte, küçük ya da fakir ülkeleri, kuzey yarıküredeki herkesin muhtaçlığı karşılanana dek beklemeye zorlamak dar görüşlü bir hal.
Gelişmekte olan ülkelerin vatandaşlarının aşılara ulaşmasını geciktirmenin bedeli, sonuçta çok daha değerliye mal olacak. Salgın, global ekonomiyi felce uğratarak daha da şiddetlenecek. Ayrıyeten, yeni mutasyonlar daha süratli bir biçimde ortaya çıkmaya devam edebilir. Dünya, on yıllardır elde edilen insani kalkınma kazanımlarının aksine dönmesi ve 2030’u hedefleyen sürdürülebilir kalkınma gayelerinin gölgelenmesi tehlikesiyle karşı karşıya.
Bu kaideler altında, gelişmekte olan ülkelerde aşı dağıtmak için harcanacak milyarlarca dolar, bilhassa de yatırım getirisi göz önünde bulundurulduğunda, hiç de yüksek bir bedel değil. Bunu gerçekleştirmek, önümüzde uzanan ve ekonomik toparlanmaya giden uzun yol boyunca ticaret ülkelerin tamamına yarar sağlayacak biçimde global ticaretin kilidini de açacaktır. Global kar zincirleri tekrar tam manasıyla faaliyete geçmeli ve buna herkesi dahil etmeliyiz.
GLOBAL DAYANIŞMA OLMADAN BAŞARAMAYIZ
Geçtiğimiz yıl, dünya G20’deki borç hizmetinin süreksiz olarak durdurulması ve gelişmekte olan ülkelere ek bir mali alan açılması teşebbüsüyle bir ortaya geldi. Bu, Afrika’daki hükümetlerin Covid’e karşı verdikleri karşılıkların karşılığını ödemelerine ve bu sayede ek bir toplumsal muhafaza sağlayarak en makus sonuçları önlemelerine yardımcı oldu. Artık bu ruhu kaybetmemeli ve bahtsız bir global dayanışma yitimine teslim olmamalıyız.
Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) liderliğinde çalışan Covax programının, salgının en başından itibaren ve daha varlıklı ülkelerle birebir vakit zarfında Afrika halkının yüzde 20’sine aşı sağlaması gerekiyordu. Buna rağmen, birinci aşıların uygulanmasından yaklaşık iki ay geçmişken bile Afrika ülkelerinin halklarına ne vakit aşı yapmaya başlayabilecekleri şimdi belirli değil; birinci dozlar tahminen bu ay kıtaya ulaşmaya başlayabilir.
Pekala, pratik açıdan ne yapılabilir? Güçlü dünya, gelişmekte olan ülkelerin hâlihazırda kendileri için pazarlığını yaptıkları birebir adil fiyatlara ulaşmasına yardım edebilir. Bir ilaç firması, ‘küçük siparişler’ için doz başına 37 dolar talep etmeyi planlıyor. Bir Afrika ülkesi, geçtiğimiz günlerde, Avrupa Birliği’nin birebir eser için pazarlık ettiği fiyatın iki katından fazlasını ödemesinin talep edildiğini bildirdi.
Doğal afetler esnasında, temel gereksinim materyalleri konusunda fiyat şantajı yapmak yasa dışıdır. Tıpkı halde, bir salgın sırasında da aşılar konusunda bu tutum beğenilen görülmemeli. Fiyatlar adilse ve Afrika’nın sipariş vermesine müsaade verilirse, kıtadaki pek çok ülke kendi masrafını ödemeye istekli ve muktedir olacak. Buna rağmen, var olan piyasa yapısı göz önünde bulundurulduğunda, bunu yapabilmek için daha güçlü ülkelerin etkin dayanağına gereksinim duyacaklar.
ARTIK BİR NETLİĞE ULAŞMALIYIZ
Afrika Birliği ve Afreximbank, aşı üreticilerine 2 milyar dolara ulaşan avans taahhüdü garantisi vererek ülkelerin finansman bulmalarına yardımcı olmak maksadıyla Afrika Tıbbi Materyal Platformu’nu kurdu. Platform 270 milyon dozluk bir birinci sipariş görüşmesi yürüttü; ama bu hâlâ Afrika’da kitlesel bağışıklığın kazanılması için gereksinim duyulan yüzde 60’lık aşılama oranından ziyadesiyle uzak ve bu materyallerin ne vakit tedarik edileceği konusunda kesin bir bilgi mevcut değil.
Çin ve Rusya’da üretilen aşı adayları da erişime açılıyor ve bunlar gelişmekte olan ülkelerin kimileri için bir alternatif ihtimali sunabilir. Öte yandan, gerçek şu ki, birçok ülke yalnızca DSÖ tarafından onaylanmış aşıları temin edebilecek. DSÖ’nün, Avrupa ve Kuzey Amerika’daki büyük ulusal denetleyicilerin attığı adımlar doğrultusunda, Covid-19 aşıları için gereken acil kullanım onaylarını hızlandırması gerekiyor.
Afrika gerisine yaslanıp kendisine yardım edilmesini beklemiyor zira geçmişten dersimizi aldık. Talep ettiğimiz tek şey, aşıya ulaşmada şeffaflık ve adalet; şu anda yürürlükte olan korumacılık siyaseti değil.
Bir salgın esnasında, aşılara global olarak eşit ulaşım sağlamak yalnızca ahlaki bir problem değil, tıpkı vakitte dünyanın her yerinde yaşayan insanların refahını korumak için gereken bir ekonomik zorunluluktur. Şu halde, Afrika ne vakit gereksinimi olan muhafazaya erişecek? Şayet tüm hayatlar eşit oranda kıymetliyse, neden aşılara ulaşamıyoruz?
*Paul Kagame Ruanda Devlet Başkanı’dır.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
