Alexis Papazoglou
Olağan vakitlerde, AB ile İngiltere ve özel bir şirket ortasında bir mukavelenin vaktinde yerine getirilmesi konusunda yaşanan uyuşmazlık, iki tarafın avukatları dışında pek az kişi için ilgi alımlı olacaktır. Lakin bunlar olağan vakitler ve bu da sıradan bir mukavele değil.
Oxford/AstraZeneca aşısı hakkında yaşanan savaş, kimin hayat kurtaran bir ilaca daha evvel ulaşmayı hak ettiği konusunda daha derin etik soruları gündeme getiriyor. Bu, esasen pek çok ülkenin fikir birliğine ulaşmanın güç olmadığı lokal bir bağlamda yürüttüğü bir tartışma: Öncelik, Covid-19’a yakalanma ya da hayatını kaybetme ihtimali en yüksek olan insanlara verilmeli ve böylelikle bir aşıdan en yüksek oranda faydalanmayı sürdürmeliler. Lakin global bağlamda aşılama için kimler öncelikli olmalı?
AŞI MİLLİYETÇİLİĞİ TEHLİKEYİ BÜYÜTÜYOR
‘Aşı milliyetçiliği’, “Önce benim ülkem!” diyerek probleme Trumpçı bir reaksiyon vermek manasına geliyor. Ayrıyeten her ülkenin, sonları dışında değil, yalnızca kendi topraklarında yaşayan insanların güvenliğinden ve refahından sorumlu olduğunu varsayıyor. Şu ana dek İngiltere hükümetinin yaklaşımı şöyle görünüyor: “Eğer Avrupa Birliği AstraZeneca aşısını temin etmede sıkıntılar yaşıyorsa, o vakit buna şanssızlık demeliyiz”.
Bu yaklaşım, kimliklerimizin ve kıymetlerimizin ilişkin olduğumuz topluluklarla karmaşık bir biçimde bağlantılı olduğunu öne süren ve bu yüzden ahlaki yükümlülüklerimizin her şeyden evvel topluluğumuza dahil olan insanlara -mevcut durumda, siyasi topluluğumuza– sunulması gerektiğini savunan cemaatçilikte kendine taban buluyor.
Buna rağmen, farklı ve daha kozmopolit bir yaklaşıma nazaran, ahlaki sorumluluk bir ülkenin hudutlarında sona ermiyor. İnsan hayatının değeri, yaşadığı yere bağlı değildir: Herkes eşit bir ahlaki kıymete sahiptir. Bir aksiyonun genel refah üzerindeki tesirini ölçerek pahasını belirleyen bir ahlak ideolojisi olan faydacılık, bir İngiliz, Fransız ya da Brezilyalının refahı ortasında ayrım yapmaz. Bize yakın olanlara uygulanan ayrıcalıklı muameleyi ahlaksızlık ve insan tabiatının olumsuz bir niteliği olarak görür.
Bu çerçevede, İngiltere kendi vatandaşlarına öncelik vermemeli, garanti altına aldığı aşıları AB vatandaşları ve aslında dünyanın geri kalanıyla eşit derecede ve hak ettikleri biçimde sunmalı. Dünyanın dört bir yanında yaşayan en savunmasız beşerler, tıpkı ülke sonlarında olduğu üzere öncelik taşımalı. Şu halde, bu iki etik çerçeveden hangisi gerçek olanı yapıyor?
ÖLÜMCÜL BİR YOL AYRIMI
Filozofların etik prensipleri değerlendirmelerinin bir diğer yolu da, onları niyet deneylerinde test etmeleridir. Bir komşunuzun, örneğin taşınmalarına yardım etmeniz üzere bir iyilik istediğini ve bir yabancının da sizden tıpkı anda bir şey istediğini hayal edin. Bu durumda, komşunuza öncelik tanımak ahlaksızlık olur mu? Bu kulağa çok da hakikat gelmiyor. İşin aslı, komşunuzla olan özel bağlarınız, onlara yardım etmenizi tanımadığınız birine karşı sahip olmadığınız bir çeşit mecburilik üzere gösteriyor. Artık farklı bir senaryo hayal edin: Komşunuz yeniden taşınma işinde yardım istiyor lakin birebir anda konutunuzun yanındaki gölde boğulmakta olan bir yabancı da yardım etmeniz için yalvarıyor. Burada ahlaki misyonunuz komşunuza değil yabancıya yardım etmenizdir.
Hem bağlarımız olan şahıslara öncelik tanımamız gerektiğini söyleyen etik unsurun hem de bunu yapmanın her vakit yanlış olduğunu öne süren unsurun, kendi sınırlamaları mevcuttur. Ahlaki kurallardan hiçbiri, her bir etik bilmecenin niteliğini kendi içinde barındıramaz; her olay kendine has bir ilgiyi hak eder. Hâl böyleyken, İngiltere ve AB’nin içinde bulunduğu özel durumda ne yapılmalı?
İNGİLTERE’NİN AHLAKİ VAZİFESİ
İngiltere, 80 yaş üstü insanların birçok da dahil olmak üzere, yetişkinlerin yüzde 10’undan fazlasını aşılayana dek, AB yetişkinlerin yalnızca yüzde 2’sini aşılayabildi. Bu durum, AB içinde Covid’e karşı hâlâ son derece savunmasız olan insanların oranının, İngiltere’dekinden çok daha fazla olduğu manasına geliyor. Pekala, İngiltere, (satın alma yoluyla/ç.n.) garanti altına aldığı 100 milyon adet AstraZeneca aşısının bir kısmının komşularına gönderilmesine müsaade vermeli mi?
Artık çok durumları değerlendirelim. Diyelim ki, İngiltere’de AB ile birebir oranda insan aşılanmış olsaydı, İngiltere’nin elindeki aşıları paylaşmasına yönelik rastgele bir ahlaki talep kelam konusu olmazdı. Lakin İngiltere, AB aşılamada hâlâ geride kalmışken, Covid’e karşı en savunmasız olan tüm kümeleri aşılamayı başarsaydı, İngiltere’nin bir ölçü aşının AB’ye yönlendirilmesine müsaade vermesine ait sağlam bir münasebet olabilirdi. Bunu yapmak, neredeyse kesin olarak daha fazla hayatı kurtaracaktır.
Mevcut durum ve İngiltere’de nüfusa oranla vefat sayılarının dünyadaki en yüksek seviyede olduğu gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, kendi beşerlerine öncelik vermesine yönelik ahlaki bir argüman kelam bahsidir. Yeniden de, unutulmaması gereken şeylerden biri, ülkenin siyasi liderliği demokratik bağlamda yalnızca vatandaşlarına karşı sorumlu olsa bile, ahlaki sorumluluğunun onlarla bitmediğidir. Şayet İngiltere salgına karşı kendini öteki ülkelere nazaran daha olumlu bir durumda bulursa, başkalarına de yardım etme vakti gelmiş demektir.
Yazının yepyenisi The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
