VAN – Göçmen kaçakçısı Ali* ile buluşmak üzere sabaha karşı Van merkezden yola çıkıyoruz. Hakkâri karayolu üzerinde daha evvelden belirlediğimiz noktada buluşuyoruz. Ali kendi aracı ile buluşacağımız noktaya geliyor. Yola, bizim aracımız ile devam etme kararı alıyoruz. Direksiyona Ali geçiyor. Seyahatin daha birinci dakikalarında Ali, göçmen kaçakçılığını bir müddet evvel bıraktığını tekrar tekrar vurguluyor: “Abla, haram para. Çaresiz insanların parasını alıyoruz. Burada fabrika yok, tarım yok. Her bir meskende en az on çocuk var. Düşün ki bir minimum fiyatla bu çocuklara bakmak mümkün mü? Gelir kazanacak, çocuklara bakacak iş yok. Lakin mülteciden gelen paranın bir gram dahi pahası olmuyor. Geldiği üzere gidiyor. İçime sinmiyor. Bu beşerler çaresiz, savaştan kaçıyor. Bir yandan onları ülkeye alıyoruz. Yani burada inançlı ortama geliyorlar. Ancak yeniden de güç durumdaki insanın parası almak çok ağırıma gitmeye başladı. Bu iş yüzden mahpusa de girip çıktıktan sonra bıraktım” diyor.
Göçmen kaçakçısı Ali ile sona gerçek gidiyoruz… (Fotoğraflar ve kamera: Volkan Nakiboğlu.) Van-Hakkâri karayolunda yol alırken, huduttan en çok hangi ülke vatandaşlarının geçtiğini soruyorum. Ali, İran sonunun Afganistan, İran, Pakistan, Bangladeş, Hindistan vatandaşlarının yanı sıra az da olsa Afrika ülkelerinin vatandaşlarınca da kullanıldığını, Ruanda, Gana, Nijerya’dan da mültecilerin geçiş yaptığını söylüyor.
TÜRKİYE VE İRAN’DAKİ KAÇAKÇI ORTAK
Pekala, sistem nasıl işliyor? Ali anlatıyor: “Bu kaçakçıya nazaran değişir. Afrika’dan çıkan kaçak, rota olarak İran’a gelmek zorunda. Afganistan’dan İran’a, İran sonundaki yerlere gelene kadar mahallî halktan ortacılar, kaçakçılar var. Afganistan’dan çıkarma ayağını İran’daki kaçakçı ayarlar lakin Türkiye’deki kaçakçı da İran’daki kaçakçıyla ortak çalışır. Kimi durumlarda Türkiye’deki kaçakçı İran’a geçer, İran’daki kaçakçı ile yüz yüze muahede yapar. Ancak gitmeden telefonla da mutabakat yapılabilir. İran-Van-İstanbul sınırı 5 bin dolar. Bir Afgan mülteciyi düşün. Afganistan’dan çıkmadan evvel İran’daki kaçakçı ile temas kuruyor. Mülteciler İran’a ulaştıklarında kaçakçı onları muhakkak bir noktadan alıp İran hudut köylerine kadar getiriyor. Mültecilerin İran hududunu geçmesi sağlandıktan sonra Türk güvenlik güçlerince yakalanmadan inançlı yerlere götürmek için Türkiye’deki kaçakçı devreye giriyor. Yalnızca hududu geçirmek için İranlı kaçakçı mülteci başına 1000-1500 dolara kadar varan paralar alabiliyor. İranlı kaçakçı da öteki ülkelerden gelen mültecileri hudut köylerindeki meskenlerde günlerce bekletiyor. Yemeklerini veriyor. Kafileyi huduttan geçirmek için en uygun vakti kolluyor. Türkiye’deki kaçakçılar da tek başlarına çalışmıyor. Gelen kümenin büyüklüğüne nazaran beş, bazen altı kişilik alt yardımcı gruplar oluyor. Mülteci Türkiye’ye geldiğinde de buradaki ana kaçakçıya parasını ödüyor. Türkiye’deki kaçakçının mülteciden aldığı para da farklılık gösteriyor. Lakin bazen şöyle de oluyor: İran’daki kaçakçı mülteciyi sona yakın bir yere getiriyor. ‘Şok’ ismi verilen konutlara yerleştiriyor, sonra gidiyor. Kaçıyor yani. Bir daha o konuta dönmüyor. Yani onları çaresizliğe, açlığa, vefata terk ediyor. Mülteciler aç susuz konutlarda günlerce kalıyor. Vakit zaman oluyor bu türlü olaylar. O vakit Türkiye’deki kaçakçının bir biçimde haberi oluyor. Telefonu olan bir mülteci Türkiye’deki kaçakçıyı arıyor ve İran’daki kaçakçının onları terk ettiğini, günlerdir meskende beklediklerini anlatıyor. Mülteciler, yol iz bilmedikleri için, hangi bölgeden, hangi yollardan yakalanmadan nasıl geçeceklerini bilmedikleri için Türkiye’deki kaçakçı sonu geçip mültecileri o meskenden alıp taksit taksit geçiriyor. Bazen de onlara telefonla yol anlatılıyor. Ya da Türkiye’deki kaçakçı İran’dan tanıdığı diğer bir kaçakçıyı arıyor. Bu sefer o kaçakçı devreye giriyor. Olağan tüm bunlar mülteci için kaçakçılara ödenecek yeni paralar demek.”
MÜLTECİLERİN TUTULDUKLARI ‘ŞOK EVLERİ’
Ali anlatmayı sürdürürken ortaya girip “Şok/lara yerleştiriyorlar” cümlesini biraz daha ayrıntılandırmasını istiyoruz: “Göçmenler sonu geçmeden evvel ya da sonra kaldıkları meskenlere, yani kaçakçıların ayarladığı konutlara şok meskenleri diyoruz. Zira göçmen kampı üzere düşün abla. Ülkelerini, meskenlerini bırakmışlar. Günlerce yürümüşler, açlar. Sonra bir meskene ya da ahırdan bozma bir yere topluca konuluyorlar. Adamlar (mülteciler) sanmasınlar ki hani gideceğiz de rahat edeceğiz. Bu nedenle ‘şok evi’ diyoruz. Topluca bir yerde kalıyorlar. Lakin nitekim de şok içinde oluyor mülteciler. Günlerce, aylarca yürümüşler ve tahminen birinci sefer aylardan sonra bir konutta kalacaklar. Bu meskenlerde halı ve minderler var. Mutabakata nazaran sıcak yemek, ya da ekmek/su veriliyor.”
ŞOK KONUTLARINDA GÜNLERCE TUTULUYORLAR
“Mülteciler bu konutlarda ne kadar mühletle tutuluyor?” sorusunu yöneltiyoruz kaçakçıya: “Duruma nazaran değişir. Bazen üç gün, bazen bir hafta, bazen on gün, bazen bir ay. Ana kaçakçı diyelim üç başka kaçakçı kümesi ile çalışıyor ve sonun farklı noktalarından kafileleri alacaklar. Şöyle düşün: Üç gün içinde toplamda 200 kişilik bir mülteci kümesi geçiş yapacak. Diyelim 50 kişi İran hududunun bir noktasından giriş yaptı, öbürleri farklı farklı bilinmeyen noktalardan. Diyelim 15 kişilik bir küme kaldı. Geçiş yapması beklenen ve öteki kaçakçı küme üç gün sonra geçiş yapacak diye düşün. Farklı farklı noktalardan geçiş yaptıkları için birbirlerine mümkün olan en yakın coğrafyalardaki meskenlere yerleştiriyorlar. Kalma müddetini belirleyen pek çok faktör var. Yollarda çok sıkı güvenlik varsa, hava koşulları çok berbatsa, güvenlik güçleri göçmen kaçakçılarına yönelik bir gözaltı süreci başlattıysa o vakit kalma müddetleri uzuyor. Altı, yedi gün kaldıkları da oluyor, bir aya yakın kalan küme da oluyor. Hava karlı olursa, sonuçta bu beşerler kışın karlı yollardan yürüyecekler. Kaçakçılar güzergâhları denetim ediyor. Dağların ortasından farklı güzergâh belirliyor onları meskenden çıkarmak ve vilayet merkezlerine, ilçelere götürmek için.”
Bir yerden sonra yola araçtan inip yürüyerek devam ediyoruz… İNTİHAR EDEN BAYAN MÜLTECİLER VAR
Ali’ye, Ankara’da teğe bir görüşme yaptığımız mültecilerin, bilhassa mülteci bayanların hudut köylerindeki meskenlerde kalırken, çocuklarına süt istediğinde kaçakçının bir çay bardağı süt için 50 lira istediğini anımsatıyorum. Ali, “Her işin iyisi de var berbatı de var. Vicdanlısı da var, vicdansızı da var. Biz bu işi yaparken, sıcak yemeklerini verirdik. Bebek, çocuk olursa dikkat ederiz. Bak abla, gebe bayan şayet şok meskeninde doğum yaparsa kaçakçı, bebek 40 günlük olana kadar bırakmaz. Bayan, çocuk, aile konutta kalmaya devam eder” diyor.
Ali’ye, basında sık sık yer alan, kimi vakit dava konusu olarak yansıyan, en çok da Ankara ve ilçelerinde bulunan bayan mültecilerle yaptığımız görüşmelerde anlatılan “Kaçakçıların mülteci bayanlara cinsel saldırısı” konusunu da açıyoruz. “Bunu yapanlar var. Şahsen ben asla ve asla yapmam, yapmadım. Benim arkadaşlarım da yapmadı. Lakin o denli olaylar oluyor natürel ki. Mesela diyelim sıkıntı durumda kaldı. Yalnız kaldı. O vakit kaçakçı ile kalmak istiyor. Bazen kaçakçı yanlış yapıyor” diyor.
Ali’den son cümlelerini biraz daha detaylı açmasını istiyorum. “Diyelim bayanın savaşta kocası ölüyor. Türkiye’ye geliyor, çocukları var. Van’da, Batman’da kalabileceği hiçbir yeri yok. Parası da yok. Çalışacak durumda da değil. Hakları da yok. Çaresiz durumda. İşte o vakit kimi adamlar bayanlara yanlış yapıyor. Bayan bazen adamların yanında kalıyor ya da çok çaresizlikten kendini öldürmek zorunda kalıyor. O denli olaylar da var. İntihar edenler de var. “
‘ADAMIN EŞİ OLUYOR O DA ONA BAKIYOR’
“Peki, intihar edenler bayanların cenazeleri nereye defnediliyor? Güvenlik güçlerinin haberi oluyor mu? Çocukları ne oluyor. Ülkelerindeki aileleri bayanlardan haber alamayınca akıbetlerini araştırıyor mu?” diye soruyoruz. Ali, “Bilemem ki abla. Ben duyduklarımı anlatıyorum. Kimseye kötülük yapmadım ben. Gerisini de bilmiyorum” diyor. Ali’ye hala hudut köylerinde kaçakçıların yanında kalan mülteci bayanlar olup olmadığını soruyorum, “Zaman vakit oluyor. Köyde kalıyor. Adamın eşi oluyor. O da ona bakıyor” diyor. Burada aklımıza Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yer alan, 2017 yılında Cumhurbaşkanı kararnamesi ile isimleri ”güvenlik koruyucusu’ olarak değiştirilen köy korucularının, hudut köylerinde yaşandığı argüman edilen bayan intiharlarını güvenlik güçlerine ne ölçüde bildirdiği sorusu geliyor.
MÜLTECİLERİN GECİŞ GÜZERGÂHINDA YÜRÜYORUZ
Artık bir sapaktan döneceğiz. Ali ulaşmayı hedeflediğimiz güzergâh olan dağlık bölgelerde yürüyüşte olan mülteci kümesi olup olmadığını öğrenmek için telefon açması gerektiğini söylüyor. Aracı sola çekiyoruz, Ali art koltuğa, Volkan, direksiyona geçiyor. Ali’nin yönlendirmesiyle bir sapaktan dönüyoruz. Dağlık, karlı bir bölge. Dik yamaçta ilerliyoruz. Ali, telefon konuşmalarını bitiriyor. İlerlediğimiz dağ yolundan 15 dakika evvel bir mülteci kümesinin minibüs ile indirildiğini, onları kaçırdığımızı söylüyor. Ali’ye “minibüsün içindeki mültecilerin güzergâhları neresidir? Ne yapacaklar? Ne tarafa hakikat gidiyorlar?” diye soruyoruz. Yanıtlıyor: “Minibüs sabah saatinde karayoluna çıkmaz. Bir yerde bekletilirler. Bazen otomobilde, bazen bir ahırda. Duruma nazaran minibüs yola çıkar yavaş yavaş Van’a, Van Denizi’ne kadar götürülürler.”
KAÇAKÇILAR, AĞIR GÜVENLİK TEDBİRLERİNİ NASIL AŞIYOR?
Ali’ye, Van merkezden çıkıp kendisi ile buluştuğumuz noktaya gelene kadar üç denetim noktasından geçtiğimizi, aracın bagajının dahi jandarma tarafından arandığını söyleyip, içinde mültecilerin bulunduğu bir minibüsün bu derece güvenlik tedbirleri altında karayolunda nasıl ilerleyebileceğini soruyoruz. “Gözcüler var” diyor. “Eğer minibüs ana yola çıkacaksa geceleri, jandarma/polis noktalarında nöbet değişimi yapılırken gözcüler bu değişim anını bekler. Bir zirveye yatar, oradan aşağıyı denetim eder. Tam değişim sırasında da minibüs sürücüsünü arar. Sürücü o sırada ana yola çıkmak üzere sapakta bekleme anındadır. Denetim olmadığı sırada da yola çıkar geçişi yapar “
KAÇAKÇI ÖTEKİ KAÇAKÇILARDAN BİLGİ ALIYOR
Ali, dağlık bölgede yürüyüş halinde olan mülteci kümesi olup olmadığını öğrenmek için hudut bölgesinde olan bir kaçakçıyı arıyor, uzun sayılabilecek bir görüşme yapıyor. Telefonu kapattıktan sonra gece, (üç dört saat önce) sonu geçmeye çalışan bir kafileyi İran askerlerinin taradığını, mültecilerden ölenler olduğunu, kimi mültecilerin de dağlık alanlara kaçıştıklarını söylüyor. Kaçakçılardan kimileri hala o alanda mültecileri aramayı sürdürüyormuş. Telefonuma bakıyorum hava durumu 1 dereceyi gösteriyor. Olay, üç dört saat evvel olduğuna nazaran, dağlık alanda havanın eksilerde olduğunu söylemek mümkün.
‘YARALI MÜLTECİ YA DONAR YA DA KURTLAR PARÇALAR’
Ali’ye aslında karşılığını az çok varsayım ettiğimiz bir soru daha soruyoruz: “Kaçakçılar, kaçan mültecileri nitekim arıyorlar mıdır?” “Arıyorlardır” diyor. “Paralarını almadıkları için arıyorlardır” diye soruyorum. “Tabii paralarını da alacaklar. Bir de dağlarda geceleri kurtlar oluyor. Kurtlar savunmasız gördüğü insanları modüller. Onun için sizi sona götürmek istemedim. Tilkiler de şayet açsa insanı modüller. Hava aydınlık artık. Hâlâ bulamamışlar fakat şayet donmamışlarsa, kurt parçalamamışsa, tilki parçalamamışsa muhtemelen bir taşın ardına falan saklanmışlardır. Saklanan mülteci yolu izi bilmediği için, dağlık alanda tek başına kalıyor. Bir de bunlar (mülteciler) çok çok korkak oluyor. Saklandıkları yerden çıkmıyorlar. En çok vefat de o saklandığı yerde oluyor. Donuyorlar ya da yırtıcı hayvan geldiğinde parçalıyor. Yaz kış bu yollarda kemikler çok olur. Bilmeyenler yoldaki kemikleri hayvan kemiği zanneder lakin hepsi kurtların parçaladığı insan kemikleri.”
‘MÜLTECİLERİ SALMIYORLAR, ŞOKLARDA BEKLETİLİYORLAR’
Araçla, dağlık yolda kıvrılarak ilerlemek zorlaşıyor. İnip, yola yürüyerek devam ediyoruz. Ali, dağın eteklerinden üst gerçek ilerledikçe telefon şebekesinde sorun yaşanacağını söylüyor. Geçeceğimiz güzergâhta mülteci kümesi olup olmadığını öğrenmek için farklı noktalardaki kaçakçı arkadaşlarını arıyor. Görüşmeleri bittikten sonra, “Bir kaç farklı takımı aradım. Fakat şu anda dağ yoluna bıraktıkları mülteciler yok. Jandarma sıkı denetimdeymiş şoklarda (şok evleri) tutuyorlarmış. Salmamışlar yollara” diyor. Yürüyüşe devam ediyoruz.
Ali’nin telefon konuşmalarını yaptıktan sonra biraz huzursuz ve huzursuz olduğunu hissediyor ve nedenini soruyorum. Çok detay vermese de kimi kaçakçılar, Ali’nin sorduğu detaylı sorulardan rahatsız olmuş. Ali, “Kaçakçılar haber uçurmuştur. Hudut köylerine köylüler bizi sokmazlar” diye kaygısını lisana getiriyor.
YÜRÜYÜŞ YOLUNDA UÇURUMDAN DÜŞEREK ÖLEN MÜLTECİLER
Ali ve ben önden yürüyoruz. Volkan çekim yapıyor. Yerler buzlu ve kaygan. Yolun sağ tarafı uçurum. Sık sık dönüp geride kalan Volkan’ı denetim ediyorum. Uçurumdan kaynaklı vefatları soruyorum. “Çok kişi uçurumdan düşüp ölüyor” diyor.
ALİ KAÇAKÇILIĞI NEDEN BIRAKTI?
Bu sefer bize mihmandarlık yapmayı neden kabul ettiğini soruyoruz. Mülteciden aldığı parayı “haram” olarak niteliyor. Göçmen kaçakçılığından tutuklanıp mahpusa girdiğinde “ana kaçakçının” mahpusta olduğu mühlet içerisinde çocuklarına ve ona bakma kelamını yerine getirmediğini söylüyor. Pek çok göçmen kaçakçısı tutuklandığında “ana kaçakçı” verdiği kelamları yerine getirmediği için ailelerinin ve kendilerinin çok sıkıntı durumlara düştüğünü anlatıyor: “Büyük kaçakçı diyor ki, ‘sen minibüsü kullan, bunları (mülteci) Van Gölü kıyısına götür, bırak’. Karayoluna çıkmak, minibüste mültecileri kapalı gizli götürmek risk. Jandarma bir anda durduruyor ve arama yapıyor, mültecileri buluyor. Sonra gözaltına alınıyoruz. Akabinde da tutuklama süreci geliyor. Büyük kaçakçı tüm bu riskleri biliyor fakat diyor ki, ‘Yahu sen götür. Al sana da şu kadar para. Sana bir şey olursa tüm ailen bundan sonra benim başım üstüne. Yani tüm masraflarını ben karşılayacağım, onlara aylık para göndereceğim. Sana da mahpusta hükümdarlar üzere bakacağım.’ Fakat mahpusa girdikten sonra öğreniyoruz ki ailelerimiz perişan. Biz aslında perişanız. Kaçakçı verdiği hiç bir kelamı tutmamış.”
KİMDİR ‘ANA KAÇAKÇI’, NEREDE YAŞAR?
Ali’ye vakit zaman “baş kaçakçı”, vakit zaman da “ana kaçakçı” diye bahsettiği bireylerin kimler olduğunu soruyoruz. Bu kişi, hudut köylerinde mi yaşar? Kent merkezlerinde mi? Yoksa metropollerde mi? Kaçakçılığın dışında farklı iş kollarında da çalışıyor mu? Ticaretle mi uğraşıyor? Kimdir bu büyük kaçakçılar? Ali, birkaç saniye sessizlikten sonra, “Büyük adamlar” diyor: “Daha da fazlasını bilmiyorum. Ancak bu işte (göçmen kaçakçılığı) büyük paralar var. İnsanların üzerinden çok büyük paralar dönüyor” diyerek mevzuyu konuşmak istemediğini söz ediyor.
KAÇAKÇILIK SİSTEMİ NASIL İŞLİYOR?
“Sen göçmen kaçakçılığı yaparken tanıdığın bildiğin baş kaçakçı senin memleketinden miydi? Yani siz daima temas halinde miydiniz?” diye soruyoruz. “Abla sıkıntı sorular bunlar” diyor. Farklı bir açıdan soruyoruz: “Senin çalıştığın grupta kaç kaçakçı vardı? Sistem nasıl işliyordu.”
“Ana kaçakçının dışında beş kişi daha vardı. Kaçak yolla göçmen sokma görüşmelerini, mutabakatlarını ana kaçakçı yapar. Bizlerin alacağı para muhakkaktır. Ana kaçakçı İran’daki kaçakçı ile farklı farklı şartlar için muahede yapar. Bunlar kaçakların geçirileceği noktaya, mayınlı alan var mı yok mu ona nazaran değişir. İranlı kaçakçı hududa kadar gelmek istemeyebilir. O vakit ana kaçakçı, takımdaki öteki bir kaçakçıyı İran sırından gizlice geçirir. Kafile olarak geçtikleri için onları hudutta bekleyen öteki bir ya da birkaç kaçakçı vardır. Onlar kimi vakit at kimi vakit eşek ile gelirler. Kimi vakit yürüyerek. Huduttan geçenleri o bekleyen kaçakçılar alır. Kafilenin sayısına nazaran cet, eşeğe bindirir ya da yürüyerek, kimi bölgelerde yerde sürünerek sondan uzaklaşmalarını sağlar. Kafiledeki kişi sayısı fazlaysa kesinlikle üç kaçakçı o alanda bulunur. Geçişler geceleri olduğu için bilhassa soğuk havalarda yırtıcı hayvan taarruzlarından korunmaları ya da donmamaları için süratli hareket etmeleri istenir. Hudut köyüne ulaşmaları için yine en az üç dört saat yürümeleri gerekir. Bu beşerler düşünün İran tarafında da aylarca yürüyorlar. Soğukta günlerce bekliyorlar. Çok yorgun oluyorlar. Süratli yürüyemiyorlar. Dağ hudut köyüne ulaşıldığında takımdaki diğer bir kaçakçı onları bekler. Şok konutuna yerleştirilirler. Bu meskenler evvelden hazırlanır. Ana kaçakçı mültecilerin konuttan ne vakit çıkması gerektiğine karar verirse mülteciler o vakit çıkar. Araçların ayarlanması, havanın durumu, güvenlik güçlerinin aldığı tedbirler tesirli. Son devirlerde kaçakçılara güvenlik güçlerinden çok baskı var örneğin. Polis, jandarma göz açtırmıyor. Bu nedenle kaçakçılar, jandarma baskın yapacak diye şok meskenlerinin yerini değiştiriyor vakit zaman.”
‘JANDARMA YAKALARSA MÜLTECİLER KAÇIŞIYOR’
Ali’ye bulunduğumuz coğrafya itibariyle kalekolları, termal kameraları, gece devreye gezen askeri çalışanı, hudut köylerindeki korucuları, askeri birlikleri anımsatıp “Sınırdan mülteci geçişleri sonrası gece yürüyüşü yaparken hiç mi jandarma karşınıza çıkmıyor?” diye soruyoruz. “Çıkıyor abla, çıkmaz mı?” karşılığını veriyor. Pekala mülteciler ne yapıyor? O anlar nasıl yaşanıyor?
“Abla, ben değil de bir arkadaş Yüksekova tarafından geçiş yapan mülteci kafilesini almıştı. Türkiye’ye gelen kaçaklar durduk yere gelmiyor Memleketinde savaştan kaçmış, kurşun, bomba görmüş beşerler bunlar. Jandarma mülteci kafilesi ile karşılaşınca havaya ateş açıyor takır takır… İşte o vakit görmen lazım, etrafa kaçışıyorlar. Jandarma kovalıyor, hepsi bir yere kaçıyor. Şayet kaçakçı jandarmadan kurtulursa o vakit ağaçların ortasında falan saklanan mültecileri arıyor lakin her vakit bulması mümkün değil. Jandarma kaçakçıyı bulup yakalıyor. Şayet yaz ayı ise hava sıcak, lakin tekrar yırtıcı hayvanlar saldırabilir. Lakin kış ayı ise işte kuytu yere de saklandıysa o vakit zati donarak ölüyor ya da hayvanlar parçalıyor.”
KAÇAKÇILARIN COVİD 19 TEDBİRLERİ
Dağ yolunda yürümeyi sürdürüyoruz. Ali, bulunduğumuz noktadan karşıki dağları göstererek mültecilerin geçiş güzergâhlarını ve ulaştırılma noktalarını anlatıyor. Covid 19 süreciyle iyiden iyiye artan güvenlik tedbirleri, sıkı kontroller, baskınlar kaçakçıları olumsuz etkilemiş, kaçakçılar da enfekte olmamak için tedbirler almaya başlamış: “Korona denen hastalık çıktığında beri gelen mülteci sayısı da azaldı. Bu hastalık olmasa artık buralarda kaç mülteciye rastlamıştık. Afrika’dan çıkmış. Kaç tane ülke geçip İran’a gelecek. Yalnızca Afrikalılar için değil, Afgan, İran, Pakistan, Bangladeş, Hindistan hepsi için geçerli. Kaçakçılar hele bu son birkaç ayda en fazla 10-15 kişilik kafilelerle geliyor. Aylardır yürüyorlar. Hastalar, yorgunlar. Sonu geçince meskenlere yerleştiriliyorlar. Bilmiyorsun ki hangisi koronalı? Tahminen de kaçakçı mülteciden kapacak koronayı. Artık minibüsçüler ‘altı yedi mülteciden fazlasını minibüsümde taşımam’ diyerek rest çekiyor büyük kaçakçıya. Bu türlü olunca kaçakçılar mültecileri şoklardan taksit taksit yola çıkartıyor.”
KAÇAKÇILAR PARALARINI SARRAFLAR ÜZERİNDEN ALIYOR
Göçmen kaçakçılığı çok kısa müddette çok yüksek paraların kazanıldığı bir alan. Mültecilerin yolda karşı karşıya kaldıkları risklerden ötürü yanlarında nakit para taşımadıkları bilinen bir gerçek. “Göçmen kaçakçıları, ödemelerini mültecilerden nasıl alıyorlar?” sorusunu yöneltiyoruz. Ali’nin anlattıkları milletlerarası kara para aklama yollarından biri olan ‘sarraflık’ sisteminin “göçmen kaçakçılığında” da kullanıldığını ortaya koyuyor. Mülteciler, Afganistan’dan çıkmadan paralarını oradaki sarrafa veriyor. Sarraflar, ekseriyetle sahiden kuyumculuk yapan bireyler oluyor. Afganistan’dan çıkan kişi İran’a vardığında İran’daki sarraf ile temasa geçiyor ortadaki şahıslara ödemeler ya banka hesapları ya da sarrafların adamları tarafından elden yapılıyor. Afrikalı bir göçmen de İran üzerinden geçmek zorunda olduğu için İran’daki sarraf üzerinden ödeme yaparak hareketliliğini sürdürebiliyor. Göçmen, göç yolunda ilerledikçe sarraflar ödemeleri yapıyorlar. Türkiye’deki kaçakçı da banka hesaplarında büyük para girişleri olmaması için Afganistan ve İran’daki sarraflar aracılığı ile çalışıyor. Ana kaçakçı ismine çalışan göçmen kaçakçıları kimi vakit İran’a gidip sarraftan parayı alıp, ya nakit para ya da kıymetli bir taş ya da ziynet eşyasına çevirip Türkiye’ye getiriyor. Teze nazaran İran askerleri sistemin işleyişini bildiği için göçmen kaçakçılarının adamlarından vakit zaman rüşvet talep ediyor.
DAĞ YOLUNDAN YÜRÜYEREK VAN’A İNEN MÜLTECİLER DE OLUYOR
Dağ yolunda yürüyüşümüz devam ederken en zirveye tırmanıyoruz. GPS’ten bakıp ulaşmayı hedeflediğimiz hudut köylerine yaklaşmamıza kısa bir aralık kaldığını görüyoruz. Tırmandığımız noktada bir köy doruktan görülüyor. Bu sefer yamaçtan inip köyün gerisinden dolanıyoruz. Bu yol mültecilerin geceleri geçtiği güzergâhlardan biri. Coğrafik şartlar gereği korunaklı bir alan olduğunu söylemek mümkün. Minibüsler çoklukla dağın eteklerinde bekleyip mültecileri araçlara alıyor. Pekala, mültecilerin bundan sonraki durakları neresi?
Ali anlatıyor: “Koşullara nazaran değişiyor. Şayet ilerleyebilirlerse Van, Ağrı, Tatvan’a kadar gidebiliyorlar. Fakat şayet güvenlik nedeniyle ilerleyemezlerse ve bu süreç bir mühlet devam edecekse ana kaçakçı ne olacağına karar veriyor. Mesela bu türlü durumlarda mültecilerin alındığı noktaya geri dönülüyor. Cin Deresi yamacından dağlardan yaylalara oradan da direkt Van’a yürüyerek iniyor mülteciler.”
VAN’DA NELER YAŞANIYOR?
Ali, Van’a ulaştırılabilen mültecilerin kent merkezinin biraz dışında bulunan büyük dev kapılı meskenlerin olduğu bir mahalledeki şok konutlarında tutulduğu bilgisini veriyor. “Emin misin?” diye soruyorum. “Evet. Van’daki şok meskenlerine tekraren göçmen kümelerini bıraktım” diyor ve devam ediyor: “Şimdi o konutlar korona nedeniyle tam dolu değildir. Ancak iki üç katlı konutlar, bodrum katları var. Bodrum katları yazları tıka basa mülteci dolu olur. Büyük demir kapılı konutlardır. Her bir demir kapının farklı deseni vardır. Kaçakçılar meskenleri karıştırmasın diye farklı renk ve desendedir binalar ve demir kapıları.”
Ali’ye, “Van merkezdeki şok konutlarına yerleştirilen mülteciler ne kadar müddet kalıyor? Konutlardan ne vakit çıkartılıyor? Çıkartılınca nereye götürülüyorlar?” sorusunu yöneltiyoruz. Anlatıyor: “Mülteciler Van’a gelene kadar çok yoruluyor. Aylarca süren yürüyüşün beklemelerin akabinde Van’daki konuta yerleşiyorlar. Artık dağlık alanda yürümek istemiyorlar. Van yakalanmaları açısından en riskli yer. Yakalandıkları anda Geri Gönderme Merkezi’ne gönderilirler. Van merkezden mülteci çıkarmak için yıllardır Van Gölü kullanılır. Van’daki kaçakçı mültecileri peyderpey konutlardan çıkartır. Van Gölü kıyısının çeşitli noktalarına bırakır. Orada onları balıkçı tekneleri bekler. Balıkçı Tatvan tarafına geçirir. Kimi büyük kaçakçılar Tatvan’a ulaşan mülteciyi şayet iyi para aldıysa bir halde bir ulaşım aracı ile metropollere ulaştırır. Ancak alışılmış bu çok değerli bir sistem. İran sonundan geçirilen ve İstanbul’a kadar inançlı gitmek isteyen bir mültecinin en az beş bin dolar ödeme yapması gerekir.”
UYDURMA KİMLİK, PASAPORT ÜRETİMİ VE TEMİNİ
Ali’nin anlattıkları üzerine bu kadar inançlı sistemin lakin düzmece kimliklerle sağlanabileceğini söylüyoruz. Ali bu mevzuya girmek istemediğini, çok bilgisi olmadığını söylüyor. O her ne kadar sessiz kalmayı tercih etse de kaçakçıların toplumsal medya hesapları üzerinden düzmece kimlik kartları, geçersiz pasaport, uydurma otobüs biletleri düzenledikleri ve bunu açık hesaplarda yayımladıkları da bilinen bir gerçek.
GÜVENLİK GÜÇLERİ, BİZİ DAĞ YOLUNDAN İNDİRİYOR
Dağlık alandan aşağı inerken, üç arazi aracının dağlık yola yöneldiğini görüyoruz. Bir müddet sonra bulunduğumuz mevkiye ulaşıyorlar. Araçların içinde sivil vazifeliler ve özel harekât çalışanı var. Sorular yöneltiyorlar. Bölgede bulunmamızın risk teşkil ettiği ve ayrılmamız gerektiği söyleniyor. Hudut köylerine ulaşma imkânımız böylelikle ortadan kalkıyor. Vazifeliler, bulunduğumuz bölgeyi terk etmemiz konusunda epey kararlı. En kısa yoldan aracı bıraktığımız alana hakikat yürüyüşe geçiyoruz.
MÜLTECİLERİN TUTULDUĞU ŞOK KONUTLARINI ÇEKTİK
Van-Hakkâri karayolu üzerinde Ali’yi indirdikten sonra Van merkeze gerçek yola çıkıyoruz. Ali’nin bahsettiği kaçakçıların merkezde mültecileri tuttuğu “şok evi” olarak isimlendirdikleri yerlerin olduğu mahalleye hakikat yol alıyoruz. Ali’nin verdiği bilgilerdeki üzere iki ya da üç katlı ve her birinin geniş, heybetli ve özel dizaynlı çelik kapılarının olduğu birkaç sokak… Araçtan inmeden manzara ve fotoğraf alıyoruz. Sokağa çıkma kısıtlaması başlamak üzere. Bölgeden ayrılmamız gerekiyor. Sabahın erken saatlerinde bu sefer Van Gölü’nden bindirilip Tatvan kıyılarında bırakılan mültecilerin öykülerini görünür kılmak üzere Bitlis’in Tatvan ilçesine yanlışsız yol alacağız.
* İsim değiştirilmiştir.
Yarın: Kaçtık ancak burada da her an yakalanabiliriz…
Gazete Duvar
