Simon Tisdall
Adaletsizliği perçinleyen, güçsüzleri cezalandıran ve açgözlülük, şantaj ve silah satışlarıyla yönlendirilen barış mutabakatlarının barışla pek ilgisi yoktur ve bu mutabakatların uzun mühlet varlığını muhafazası da pek mümkün değildir. Buna karşı Ortadoğu son devirde bu cinsten tehlikeli mutabakatlara şahit oldu. Bunların tamamı İsrail’le ilgili ve bu taşların tamamı Beyaz Saray tarafından ivedilikle döşendi. Beklenmedik biçimde başkanlığı sona ermek üzere olan Donald Trump, yangından mal kaçırır üzere zıvanadan çıkmış bir dış siyaset ticaretiyle meşgul görünüyor.
MUAHEDELER KİME HİZMET EDİYOR?
Barış her vakit için beğenilen bir umuttur ancak ‘ne değerine olursa olsun’ diyerek gerçekleşmez. Trump’ın İsrail ismine yürüttüğü pazarlıklar, Filistinlilerin haklarını acımasız biçimde alay konusu haline getirdi. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn, İsrail ile münasebetleri olağana döndürerek, resmî tanınmayı yaşanabilir, bağımsız bir Filistin devletinin kurulması kuralına bağlayan 2002 Arap Barış Girişimi’nden koptular. Yeni mutabakat, ABD’nin gelişmiş silahları ve para kazandıran iş ve ticaret fırsatlarını teklif etmesiyle cazip bir hale getirildi.
İsrail’in yeni dostları gurur duyulacak tipten ülkeler değiller. Her iki ülke de otokratik monarşilerle yönetiliyor. Her ikisinin geçmişi de kendileriyle birebir fikirde olmayanları mahpusa atarak mağdur ettikleri örneklerle dolu. Bayanların ve göçmen çalışanların hakları göz gerisi ediliyor. Her iki rejim de İsrail ile ortak düşmanları olan İran ortasında bir savaş yaşanması halinde güvenilemezdir ve bu nokta, muahedenin kelamda varoluş nedeninin de bir modülüdür. BAE’nin ordusu çoklukla Yemen ve Libya’daki sivilleri bombalamasıyla gündeme gelmektedir.
Ayrıyeten Trump, geçtiğimiz günlerde Sudan’ı, Dünya Bankası ve IMF’den çaresiz biçimde gereksinim duydukları yardımı veto etmemesi karşılığında İsrail’le barışmaya zorladı. (Sudan’ın başkenti/ç.n) Hartum, birinci olarak ABD’nin, Amerikalı terör kurbanlarına ödenmesi gerektiğini beyan ettiği 335 milyon dolarlık tazminatı ödemek zorunda kaldı.
Yanı sıra, Sudan, ABD’nin ‘teröre dayanak veren devletler’ listesinden de çıkarıldı. Bu yaklaşım pek de cömertçe değil. Washington, tüm bunları geçen yıl Ömer el Beşir’in diktatörlüğü devrildikten sonra karşılıksız biçimde yapmalıydı.
BATI SAHRA’DA DÜŞMANLIK TOHUMLARI EKİYOR
Trump’ın son ‘bizim devrimizde imzalanan barış’ sahtekârlığı, Filistinlilerin maruz kaldığı, BAE ile Bahreyn eliyle ‘sırtından bıçaklanma’ gerçeğinin bir yansımasıdır. Trump, Fas’ın bu ay İsrail’i resmen tanımasını sağlamak için, ABD’nin, büyük kısmı Fas işgali altındaki tartışmalı Batı Sahra’da BM nezaretinde düzenlenen bağımsızlık referandumuna ait onlarca yıllık taahhütten vazgeçti ve Rabat’ın bölgenin tamamı üzerindeki egemenliğini şartsız biçimde tanıdı. Lider, bunu yaparken BM kararlarını görmezden geldi ve Batı Sahra halklarına, komşu ülkeler olan Cezayir ve Moritanya’ya ya da Afrika Birliği (AU) yahut AB’ye danışmadı.
1976’da AB takviyeli Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti’ni ilan eden Polisario Cephesi’nin bu karara verdiği hızlı ve öngörülebilir reaksiyon, Fas ile 29 yıllık ateşkese son vererek düşmanlığın tekrar başladığını ilan etmek oldu. Filistinliler üzere Batı Sahra halkı da milletlerarası toplumun vaatlerine güveniyordu. Filistinliler üzere Batı Sahralılar da ihanete uğradılar. Dünyanın daha geniş bir kesitinde çok az kişi bunu fark etmiş üzere görünüyor.
Trump’ın, bu rüşveti hak etmek için neredeyse hiçbir şey yapmayan Fas’a bunu sunması gerekmiyordu. Fransa’nın da dayanağıyla, BM’nin sağlam bir referandum düzenleme teşebbüslerini ısrarla engelledi. Batı Şeria’da yapılana misal halde, Kuzeyli (Faslı/ç.n.) yerleşimcileri demografik ve etnik profili değiştirecek biçimde Batı Sahra’ya taşınmaya cesaretlendirdi. İspanyol sömürge egemenliğinin sona ermesinden ve Fas’ın burayı işgalinden 45 yıl sonra, tıpkı Lübnan’daki Filistinliler üzere, on binlerce Batı Sahralı mülteci Cezayir’deki kamplarda yaşıyor.
Uzun vakittir Rabat’la perde gerisi ilgileri koruyan İsrail’in de aslında Fas’ın diplomatik onayına büyük bir muhtaçlığı yoktu. Trump, dört yıllık dış siyaset başarısızlıklarını telafi etmeyi ve kelamda pan-Arap, İran aykırısı ittifakını daha da güçlendirmeyi umarak, yalnızca kendini yüceltmek ismine bu bayağı muahedeyi zorladı.
BOLTON ÖNEMLİ İHTARLARDA BULUNUYOR
Washington’da bulunan herkes başını öteki istikamete çevirmiyor. Trump’ın vazifeden aldığı Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton, eski işvereninin Batı Sahra halkını ‘bir otobüsün altına ittiğini’ söz etti. Trump’ın sabırsız kararı, İslamcı-cihatçı tesire karşı savunmasız olan Sahel’in kıyısında ve tutuşmaya hazır bir bölgede donmuş haldeki bir çatışmayı tekrar alevlendirdi. Bolton, çatışmaların şimdi başlamadığını fakat çok yakında bunun yaşanabileceğini savundu.
Bolton geçen haftaki yazısında, “Amatörler ABD diplomasisini ele geçirdiğinde bu türlü şeyler oluyor ve ne yazık ki Trump’ın apaçık etkileşimsel yaklaşımı bunun bilindik nedenidir” diyordu. “Bir meyve sineğinin dikkat müddeti içinde ve ziyadesiyle dar tabirlerle bakıldığında, onun gözünde her şey potansiyel bir mutabakat üzere görünür. Karmaşık milletlerarası senaryolarda tüm kıymetleri ve öz kaynakları tam manasıyla tartmak onun usulü değil… Neyse ki Trump, Kuzey Kore ya da İran ile bir nükleer muahede imzalamadı. O durumda neler vermiş olabileceğini lakin hayal edebilirsiniz.”
Bolton, seçilmiş lider Joe Biden’ı gidişatı aksine çevirmeye ve ABD’nin Batı Sahra’daki Fas egemenliğini tanıma kararını ivedilikle iptal etmeye çağırdı. Bolton, bu çeşit bir düzeltmenin İsrail için pek de değerli olmayacağını ve ‘Fas işgalinin altında yatan nedeni, yani mümkün değerli mineral kaynaklar üzerindeki denetim istediğini’ ortaya çıkaracağını savundu.
VERİLEN BÜYÜK HASAR ONARILABİLİR Mİ?
ABD’nin yüz seksen derece dönüşü katiyetle bölgesel onay alacaktır. Polisario’nun ana destekçisi olan Cezayir, ABD’nin son atağının ‘yasal bir tesiri olmadığını’ açıkladı. İspanya ve AB, süreç yıllar boyunca kumlara gömülmüş olsa da BM kontrolünde müzakerelerin tekrar başlatılması davetinde bulundu. Filistinli yetkililer bu mevzuda katı bir tavır sergiliyor. Filistin Kurtuluş Örgütü’nden (FKÖ) Bassam as-Salhi, “Arapların 2002 Barış Girişimi’nden çekilmesi ve İsrail’in saldırganlığını ve Filistin halkının haklarını inkâr etmesi kabul edilemez” açıklamasını yaptı.
Ne var ki, verdiği ziyanla, Trump bildiği yolda devam ediyor. Gözünü artık en büyük mükafata dikmiş durumda: Suudi Arabistan ile İsrail ortasında bir ‘barış anlaşması’. Yanlışsız nedenlerle yapılsa ve daha evvelki teşebbüslere hürmet duyulsaydı, bu (anlaşma/ç.n.) memnuniyetle karşılanırdı. Trump’ın siciline bakılırsa, bunu umut etmek sahiden de çok güç. Bu sorunda iki kampa ayrılmış olan Suudi önderler, bugüne dek Trump’ın bu soruna ait yağcı halini açık biçimde reddediyorlar.
Lakin o tekrar de denemeye devam edecek. Trump açısından, ferdî olarak siyasi ve mali açıdan avantajlı olduğunu hesapladığı biçimde İsrail ve Suudileri bir ortaya getirmek, hangi vaatlerden vazgeçildiğine ya da kimin ziyan gördüğüne bakılmaksızın, şahsi ve tehlikeli bir ‘yüzyılın anlaşması’ olacaktır.
Yazının orjinali The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
