Dersim Tertelesi / Soykırımı’nın nedenleri ve sonuçlarına dair hazırlanan raporlar, yapılan yazışmalar ve kelamlı tarih çalışmaları üzerine pek çok şey söylendi lakin ‘Dersim kanunları’ ve ‘1937 Dersim yargılaması’ ya da Dersim Tertelesi’nin ulusal ve milletlerarası hukuktaki karşılığı hakkında çok az çalışma olduğunu görüyoruz.
Gerek Dersim kanunları ve yargılamalar, gerekse Tertele’nin memleketler arası hukuktaki karşılığı konusunda, Dersim için Lahey’e müracaat yapan hukukçulardan biri olan avukat Erdal Doğan ile bir söyleşi gerçekleştirdik.
Avukat Erdal Doğan Dersim Tertelesi/Soykırımının nedenleri, nasıl yapıldığı ve sonuçları üzerine gerek Osmanlı, gerekse Cumhuriyet devri raporları incelendiğinde çok şey yazıldığını görebiliyoruz. Cumhuriyet devletinin Türkçü ve İslamist ideolojiye dayalı kuruluş ideolojisi ve siyasetlerinin yanı sıra bir “hukuk sistemi” üzerinden inşa edildiği biliniyor. Nedir bu hukuk sistemi, hangi temel asıllar ve kanunlar var? Kelam gelimi 1924 Anayasası, İstiklal Mahkemeleri ve kanunların kuruluştaki yeri ve kıymeti hakkında neler söylemek istersin?
Siyasi emel, muhakkak bir ırk ve din ideolojisi hedeflenince hukuk sistemi de motamot bu temeller üzerine inşa ediliyor. Öncelikle 1921 Anayasası ulusal egemenlik vurgusu ile meclis bileşenlerinden oluşan bir anayasa iken, yani yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplanmış ve meclis hükümetinden oluşmaktaydı… Anayasanın mana ve ruhuna uygun olarak Türkiye Cumhuriyeti anayasaları içindeki en kısa ve özlü anayasadır. Meclis bakanları seçer ve her an her vakit değişebilir. Yerinden idare unsuru mevcut. Meclis hükümeti, yasama, yürütme misyonlarını elinde toplamış olduğundan devlet başkanlığı uygulaması yoktur. Milletvekilleri iki yılda bir seçilmektedir. 1924 Anayasası ve Cumhuriyetin ilanı ile kabine sistemine geçilmiştir. 1924 Anayasası’nda 1928 yılına kadar “Devletin dini İslamdır” vurgusu mevcuttur.
MAHMUT ESAT BOZKURT’UN IRKI TEMEL ALAN ANLAYIŞI
1924 Anayasası temel alarak hazırlanan ve İsviçre’den alınan 1926 Tarihli Türk Uygar Kanunun giriş önsöz kısmını yazan periyodun Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt, hem vatandaşa uygulanacak hukukun niteliğini hem de uygulamacı hakim ve savcılara o ideolojik tekçi durumu özetler. Her ne kadar kendisi ‘..Kanunları dine dayanan devletler, kısa bir vakit sonra ülkenin ve ulusun gereksinim ve isteklerini karşılayamazlar. Zira dinler değişmez kararlar belirtirler. Hayat yürür, muhtaçlıklar süratle değişir… Temellerini dinlerden alan kanunlar, uygulanmakta oldukları toplumları indikleri ilkel periyotlara bağlarlar ve ilerlemeye pürüz muhakkak başlı etkenler ve nedenler ortasında bulunurlar” demekteyse de ırkı temel alan bir laiklik anlayışını uygar kanuna sirayet etmekten çekinmez. Bunu 18 Eylül 1930’da Ödemiş’in Gölcük yaylasında yaptığı konuşmada daha fazla faş eder. Konuşmasında; ‘Benim fikrim, kanaatim şudur ki, bu memleketin kendisi Türk’tür. Öz Türk olmayanların Türk vatanında bir hakkı vardır, o da hizmetçi olmak, köle olmaktır’ diyen Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt 1 Mart 1926 tarihinde de o dönemki İtalya’daki faşizm devrinin ceza yasasını çevirterek Türk Ceza Kanunu olarak kabulünü sağlamıştır. 1924 Anayasasına 1937 yılında laiklik ve öteki Atatürk prensipleri eklenmiştir.
İNFAZI YERİNE GETİREN HEYETLERİ: İSTİKLAL MAHKEMELERİ
İstiklal Mahkemeleri 1793’te Fransa’da kurulan harikulâde yetkilere sahip mahkemeden esinlenilerek, 18 Nisan 1920 günü çıkarılan özel bir kanunla kurulan mahkemelerdir. Birinci devir İstiklâl Mahkemeleri, Ankara’daki hariç olmak üzere 17 Şubat 1921 tarihinde kapatılmış, ikinci periyot İstiklal Mahkemeleri çalışmalarına 30 Temmuz 1921’de yeniden başlayarak ve 1923’ün ekim ayına dek sürdürmüştür. Üçüncü ve son devir İstiklâl Mahkemeleri ise 1923 ile 1927 yılları ortasında faaliyetlerini sürdürmüştür. Birinci başlangıçta “casusluk”, “bozgunculuk”, “saltanat yanlılarını” isyancıları ve daha çok da asker kaçaklarını yargılamak için kurulan bu mahkemeler sonraki periyotlarda “sükuneti sağlamak” ve muhtemel potansiyel isyancıları, muhalif kişi ve kısımları maksadına alarak savunma hakkı tanınmadan evvelce verilmiş kararları (çoğu vakit bu kararlar idamdı) hayata geçiren kurullardı.
Yargı heyetleridir zira savcı dışında başkaları hukukçu olmaları gerekmeyen Meclis içinden seçilen yargılama yetkisini daha doğrusu infazı yerine getiren kurullardılar.
Son periyot İstiklal Mahkemelerinde bilhassa 4 Mart 1925 tarihinde kabul edilen Takrir-i Sükun Kanunu yani Huzur ve İtimadı Sağlamak hedefiyle iki mahkeme bu faaliyetleri sürdürmek için kurulur. 1924 Anayasasının 26. Unsuru idam infazı Meclis’in onayına bırakmasına karşın bu mahkemelerden Şark İstiklal Mahkemesi olarak anılan Şark bölgesi için kurulan Diyarbakır’da vazife yapacak İsyan Bölgesi Mahkemesi direkt idam infaz süreçlerini yapmaya devam eder. Öbür mahkeme ise Ankara’da idam kararlarının Meclis onayıyla uygular.
TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNİN İNŞASINDAKİ ‘LAİKLİK’
Her ne kadar laiklik unsuru 24 Anayasası’na geçmiş ise de temel düsturu ırki ve dini tekçilik üzerinden inşa ettiğinden türel ve idari sistemle öteki etnik ve inançları eşit vatandaşlık temelinde görmez, yok sayar ya da kendi ideolojisine tabi etmek için hukukî, ekonomik, kültürel ve şiddet üzere tüm araçlara başvurur. Yani buradaki “laiklik” gerçek manadaki gayesinden çok Türk milliyetçiliğinin inşasında bir fonksiyon görmüştür. Bu fonksiyonda Diyanet İşleri Başkanlığı üzere kurumlar büyük kolaylaştırıcı olmuştur. 24 Anayasası ile gelen sıkıyönetim sistemi hukuksal bir rejim aracı olarak bu tarafta çok sık başvurulan metot olmuştur. Daha sonra bölgesel yahut ulusal harikulâde idare ilanlarıyla bu sürdürülmeye devam edilmiştir.
1945’te Nazi Almanya’sının dünyaya açtığı savaş, soykırımlar ve mağlubiyeti sonrasını izleyen çabucak sonraki yıl olan 1946 yılında da Türkiye’de çok partili sisteme geçilmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İSKAN SİYASETİ
Pek çok kanun ve direktörlük var. Fakat bunlar içinde 14 Haziran 1934’te çıkarılan ve 52 husustan oluşan 2510 Sayılı İskân Kanunu var ki bu temel olarak Tertele/Soykırım’ın tabanını oluşturuyor. Türk ve İslam olmayan toplulukların dağıtılması ve asimilasyon maksatlı mecburî iskana tabi tutulması… Bu iskan kanunun hedefi neydi ve nasıl uygulandı?
İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Osmanlı siyasal ömrünün en değerli aktörü İttihat ve Terakki iktidarı periyodunda ve Birinci Dünya Savaşı sürecinde izlenen siyasetlerde belirleyici ana çizgi gayrimüslim nüfusa yönelik sevk ve iskân uygulamalarıydı. Tehcir uygulamalarıyla kadim farklı etnik ve inançsal halklar soykırıma uğramışlardır ve Osmanlı İmparatorluğu Anadolu topraklarında nüfusun dağılımını değerli ölçüde değiştirmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti de iskân siyasetini, tarihi olarak devraldığı bu mirasla temellendirmiştir.
Tek ırk ve inanç temelli bu ideolojik siyaset iç ve dış tüm güvenlik siyasetini bu perspektiften var etmiş, bu güvenlik kaygılarıyla ve güvenlik kavramının özünde yer alan risk ve tehdit algılamasını bu halde şekillendirmiştir. Bu doğrultuda da siyasi, ekonomik ve askerî bir güç olarak nüfusun niteliksel olarak artırılması, niceliksel olarak da benzeştirilmesi unsurlarına dayanan nüfus siyasetleri iskân siyasetinin kıymetli biricik maksadı olarak belirlenmiştir.
1934 tarihli İskan Kanunu da bunu uygulamaya dair yani genel olarak fiili uygulanageleni yasal hale getirmiştir. Kanunun şu birkaç hususuna bakıldığında dahi bahsettiğimiz Türkleştirme ve İslamlaştırmanın tüm ömür biçimiyle nasıl inşa edilmeye çalışıldığı açıkça görülür. İnsanın yurdu kabul edilen lisanından, kültüründen, işinden, toprağından nasıl koparılacağını yahut asimile edilerek tüm bunlara nasıl yabancılaştırılacağı net olarak bu maddede konulmuştur.
“1-Türkiyede Türkkültürüne bağlılık dolayısı ile nüfus oturuş ve yayılışının, bu kanuna uygun olarak, İcra Vekillerince yapılacak bir programa göre, düzeltilmesi Dahiliye Vekilliğine verilmiştir.
Unsur 2 — Dahiliye Vekilliğince yapılıp İcra Vekilleri Heyetince tasdik olunacak haritaya göreTürkiye, iskân bakımından üç nevi mıntakaya ayrılır.
1 numaralı mıntakalar: Türkkültürlü nüfusunun tekasüfü istenilen yerlerdir.
2 numaralı mıntakalar: Türkkültürüne temsili istenilen nüfusun nakil ve iskânına ayrılan yerlerdir.
3 numaralı mıntakalar: Yer, sıhhat, iktisat, kültür, siyaset, askerlik ve inzibat sebeplerile boşaltılması istenilen ve iskân ve ikamet yasak edilen yerlerdir.
Üstte yazılan iskân mıntakalarının tasdikli haritasında, vakitle ortaya çıkacak muhtaçlığa göre değişiklikler yapılması Dahiliye Vekilliğinin teklifi üzerine İcra Vekilleri Heyeti kararına bağlıdır.
Muhacirlerin ve mültecilerin kabulü
Husus 3 — Türkiyede yerleşmek maksadile dışarıdan, münferiden yahut müçtemian, gelmek istiyen Türk soyundan meskûn yahut göçebe fertler ve aşiretler ve Türkkültürüne bağlı meskûn kimseler, işbu kanunun hükümlerine göre Dahili’ye Vekilliğinin emrile kabul olunurlar. Bunlara (muhacir) denir. Kimlerin ve hangi memleketler halkının Türkkültürüne bağlı sayılacağı İcra Vekilleri Heyeti kararile tesbit olunur.
Türkiyede yerleşmek maksadile olmayıp bir zaruret ilcasile muvakkat oturmak üzere sığınanlara (mülteci) denir. 4 üncü unsurda yazılı sebepler bulunmıyan mülteciler, Türkiyede yerleşmek isterler ve bunu yazı ile bulundukları yerin Hükümeti’ne bildirirler ise muhacir muamelesi görürler. Öbür mülteciler için Vatandaşlık Kanunu hükümleri tatbik olunur.
Dahiliye Vekilliği muhacirlerin ve mültecilerin alınma yollarını gösterir bir talimatname hazırlar.
Unsur 4 — A: Türk kültürüne bağlı olmayanlar,
B: Anarşistler,
C: Casuslar,
Ç : Göçebe çingeneler,
D: Memleket dışına çıkarılmış olanlar Türkiye’ye muhacir olarak alınmazlar,
Husus 11 — A: Ana lisanı Türkçe olmıyanlardan toplu olmak üzere yine köy ve mahalle, işçi ve sanatçı kümesi kurulması yahut bu üzere kimselerin bir köyü, bir mahalleyi, bir işi yahut bir sanati kendi soydaşlarına inhisar ettirmeleri
B: Türkkültürüne bağlı olmıyanlar yahut Türk kültürüne bağlı oluptaTürkçeden başka lisan konuşanlar hakkında harsî, askerî, siyasî, içtimaî ve inzibatî sebeplerle, İcra Vekilleri Heyeti kararı ile, Dahiliye Vekili lüzumlu görülen önlemleri almağa mecburdur. Toptan olmamak şartile başka yerlere nakil ve vatandaşlıktan iskat etmek de bu önlemler içindedir.
C: Kasabalarda ve şehirlerde yerleşen ecnebilerin meblağı belediye hududu içindeki bütün nüfus meblağının yüzde onunu geçemez ve farklı mahalle kuramazlar.
İskân
Husus 12 — 1 numaralı mıntakalara:
A: Tekrar hiç bir aşiretin yahut göçebenin sokulmasına, Türkkültürüne bağlı olmıyan hiç bir ferdin yine yerleşmesine ve bu mıntakaların eski yerlilerinden olsa bile Türk kültürüne bağlı olmıyan hiç bir kimsenin avdet etmesine müsaade verilemez.
B: Bu mıntakalarda soyca Türk olup lisanını unutmuş yahut ihmal etmiş bulunan köyler ve aşiretler efradı, ahalisi Türk kültürüne bağlıköyler ile nahiye, kaza ve vilâyet merkezleri civarına yerleştirilirler.
C: Bu mıntakalarda, 1914 den önce, yerleşip ana lisanı Türkçe olan ve umumî yahut millî savaşta mıntaka dışarısındaki vilâyetlere gelmiş ve bu kanunun mer’iyetine kadar hiç bir iskân yardımı görmemiş bulunanların eski yurtlarına gelmeleri ve yerleşmeleri temin olunur.”
İskan Kanunu’nu, huzur ve inanç içinde ve asimile olmadan bir ortada yaşama mefkuresi olan herkes, kendi ırki ve dini orjininden uzaklaşıp da okuduğunda yahut üzerinde düşündüğünde yüzlerce dehşet sonuç ve sorularla karşılaşacağı kesinlikle. Tek başına İskan Kanunun gayesi doğrultusundaki uygulamalara bakıldığında bile yarattığı toplumsal, fiziki, toplumsal yıkım ve travmaların tablosunu görmemek mümkün değil. Bu kanun ve uygulamalarını hukukçuların, araştırmacıların ve siyasetçilerin hiçbir dönemsel mazeret yahut şartların ardına sığınmadan,insan hakları hukuku perspektifinden daha çok okuyup üzerinde düşünmeleri mecburidir.
TARİHTE GİBİSİ AZ GÖRÜNEN YASA: TUNÇELİ VİLAYETİNİN YÖNETİMİ
İskan kanunundan bir yıl sonra 25/12/1935 Tarih ve 2884 Sayılı 38 unsurdan oluşan ‘Tunçeli Vilayetinin Yönetimi Hakkındaki Kanun’un hukuksal ve politik manası ve bunun Dersim Tertelesi’yle alakasına dair neler söylenebilir?
Tunçeli Vilayetinin Yönetimi Hakkındaki Kanun büyük oranda İskan Kanunu’nu da destek alarak belirli bir bölgeye özgünlenerek daha da otoriter hale getirilip hukuksal, fiili, siyasal uygulanmasını bir coğrafya üzerinde uygulanmasıdır. Ki o coğrafya eski Dersim coğrafyasıdır ve o bölgeye atanan korgeneral rütbesindeki bir kumandana valilik, başkomutanlık, belediye başkanlığı, başyargıçlık, başsavcılık, millet meclisi üzere tüm yetkileri kayıtsız kuralsız, tüm dokunulmazlık zırhı ve sorumsuzluk verilmiş tarihte bir diğer gibisi çok az görünen bir yasadır. Her türlü nüfus değişikliklerini yapabilmekte, hudutları değiştirebilmekte, karşıt gelenleri güvenlik nedeniyle yerinden edebilmekte, yahut bulunduğu yerde ya da tek celse yapılacak temyizi olmayan mahkemelerde idam infazını gerçekleştirebilmekte. Türkleştirme ve İslamlaştırma için her türlü eğitim, okul ve programı uygulayabilmekte. Geçmişe gerçek da yürürlüğü olan bu kanun yetkisine dayanarak cezada kanununilik yahut cezada kişisellik unsurunu yok sayarak potansiyel tehlikeli bulunan kişi ve topluluklar çabucak hazırlanan iddianamelerle ve bu iddianameler kendilerine bildirim edilmeden derdest edilip her türlü ceza verilebilmekte. Dediğim üzere rastgele bir olayı olağan bir asayiş bozan kabilinden görüp bu yargılama komedyasına bile gerek görmeden bu durumu “düşmanın askeri işgali” üzere kabul edip o ahali ve bireyler öldürülebilmektedir. Ayrıyeten yasanın uygulama alanı bugün Tunceli ili vilayet sonlarıyla hudutlu değildir. Geniş tarihi Dersim coğrafyasını içine alan Erzurum, Erzincan, Malatya, Elazığ üzere vilayetlerdeki kişi ve toplulukların iç Dersim ile rastgele bir olayla bağlantı kolay bir illiyet bağı görüldüğünde o coğrafyaya da şamildir.
Sey İstek, yargılama ve idamlar : 11-12 Eylül 1937’de Erzincan’da gözaltına alındı, tutuklandı ve Elazığa sevkedildi. Çünkü yargılama Elazıg’da yapılacaktı. Öncelikle; Elazığ’da kurulan mahkemenin niteliği neydı ve Sey İstek ile birlikte bu mahkemede kaç kişi yargılandı? Devamında; yargılamalar nasıl yapıldı? Bu mahkemenin savcısı Hatemi Şahamoğlu’nun yazdığı iddianamenin içeriğinden hareketle verilen kararı hem türel, hem de politik olarak nasıl yorumlamak gerekir?
58 kişi yargılanır, 11 şahsa idam cezası verilir. 4 kişinin cezası yaş haddi nedeniyle ömür uzunluğu mahpusa dönüştürülür. Bu bireyler de gönderildiği cezaevlerinde hayatlarını kaybederler. Bunların da mezar yerleri hala aşikâr değil, ailelerine bildirilmez ve ölüleri ailelerine verilmez. Motamot yaşı küçülttürülen Sey İstek ile yaşı büyütülerek asılan oğlu Resik Hüseyni ve öteki idam edilen 5 kişinin mezar yerlerinin nerede olduğunun aşikâr olmaması ve ailelerine verilmemesi üzere. Tunçeli Yasası gereği tek celse görülen mahkemede çabucak karar verilir. Mesai günlerinden olmayan pazar günü yapılan mahkeme gece yarısına kadar sürer ve çabucak dava kararıyla birlikte sabaha hakikat da tüm idam infazları yapılır. Yargılananların çabucak hemen çoğunluğu yargılama lisanı Türkçeyi bilmemesine karşın yasa gereği iddianame yargılananlara okunmaz, yargılananlara savunma yapmaları için yargılamada hiçbir şey çeviri edilmez.. Savunma için avukat tutma hakları yok olduğu üzere savunmalarında yer alacak müdafi de görevlendirilmez.
24 Nisan 1915 teki Ermeni aydınlarının bir gece içinde meskenlerinden alınarak sürgün edilip yollarda öldürülmesi üzere, Dersim’de de tesirli aşiret önderlerinin asılması ile Dersim halkında büyük bir endişe, baskı ve örgütsüzlük oluşturma amaçlanmıştır. Daha evvel aşiretler/aileler ortasındaki küçük kolay çatışma ve çelişkilerden yararlanarak bu başarılmış, bu bazen piskolojik harp ögeleri ile bazen dezenformasyonlarla, bazen verilen ancak yerine getirilmeyen bölgeye dair taahhütlerle, bazen de birtakım kişi ve kümelerin paraya olan zaaflarından yararlanılarak gerçekleştirilmiştir. Merkezi hükümet bölgeye para harcanmasına dair hiçbir hudut tanımamıştır. Yasanın hem lafzı hem de uygulaması bir insanlık hatasıdır. Hiçbir ceza ve idari hukukunun temel kozmik normlarına uymamaktadır. En temel kişi ve topluluk hakları yok sayılmıştır. 1940 yılına kadar yürürlüğü olan bu yasanın kendisi ve uygulaması tek başına bir soykırım uygulamasıdır.
ROMA STATÜSÜ 7. UNSUR’UN İHLALİ
Siz bir küme hukukçu olarak değişik yaş ve jenerasyonlardan oluşan 81 bireyden oluşan Dersimliler ismine 1937 -38 periyodundan günümüze kadar devam eden Dersim de işlenmekte olan insanlık kabahatlerine dair 22Kasım 2012 de Lahey’de Milletlerarası Ceza Mahkemesine bir müracaat yaptınız. Bu müracaatın emeli, içeriği ve süreci hakkında bilgi verir misin?
1998 Tarihli BM Roma Statüsüne bağlı olarak kurulan BM Memleketler arası Ceza Mahkemesi Haziran 2002 tarihinden sonra işlenen insanlık cürümlerine, soykırım kabahatlerine bakmaktadır. Ama işlenen kabahat bu tarihten evvel olup da hala işlenmeye devam ediyorsa yeniden mahkeme savcılığının yetkisi dahilindedir. Bir de burada yargılananlar yani failler devlet yahut hükümetler değil, halihazırda yaşayan sorumluluğu tespit edilen insanlardır. Ayrıyeten Mahkeme Savcılığının bu tıp hatalara bakabilmesi için mahkemenin yargılama yetkisine sahip olması lazım. Lakin bu yetki konusu BM Kurulunun alacağı kararla yetkiyi tanımayan devlet yetkililerini yahut bireyleri de kapsama altına alabilmektedir ve uygulamada almıştır da. Ancak mahkemenin kuruluş basamağında farklı müellifler bu dar yetki sonlandırılmasının mahkemeyi etkisizleştireceği ve misyonunu zayıflatacağı görüşündedirler. Ben de bu görüşten yanayım.Çünkü insan hakları hukuku statükosal bir form hukuku olmadığı üzere bir canlı organizma üzere daima insan ve tabiattan yana gelişim göstermektedir. Bu hususu vurgulayarak yargılama yetkisini tanımayan Türkiye’nin hala yaşayan yahut misyonda olan sorumluluk sahibi bireylerin hesap vermesi ve yargılanabilmesinin mümkün olduğunu vurguladık. Bizlerin müracaatından sonra Filistinliler tekrar yargı yetkisini tanımayan İsrail Devleti yetkililerinin işledikleri insanlık hataları hakkında müracaatlarını yoğunlaştırmışlar ve kabul ettirmişlerdi.
Dersim’de işlenen insanlığa karşı hatalar ne 1937-1938 ile başlamakta ne de o tarihle bitmektedir. Müracaat dilekçesinde 1880 lerden müracaat tarihine kadar müddet gelen katliamların, asimilasyonların resmi devlet raporlarına dayanarak verdik. Şu an halihazırda devam edenin Roma Statüsünün insanlığa karşı hatalar olarak 7. hususunda tanımlanan açık kararlarının ihlali olduğunu ve süregittiğini, siyasal, kültürel, dilsel, inançsal ve doğasal tüm varlık nedenlerinin ortadan kaldırılmasının somut örneklerini sunduk. Ve tespit edilen yaşayan failleri ve tespit edilecek başka faillerinin sorumluklarını da belirttik. Bu kültürel soykırımın bir an evvel sonlandırılması için yerinde araştırma yapılmasını, önlemlere başvurulmasını talep ettik. Müracaatçı 81 kişi içinde 3 farklı jenerasyon mevcuttu. İçlerinde gazeteci, müellif, öğrenci, emekli, sanatkarların olduğu değişik mesleklerden ve yaşlardan. Birinci jenerasyon 1937-38’i çocuk yaşta da olsa şahsen yaşayanlar, ikinci jenerasyon onların çocukları ve üçüncü jenerasyon da ikinci jenerasyonun… Her biri jenerasyonun somut travma ve talepleri farklılıklar gösterse de sonuçta birebir devam eden acının sağaltılması, tarihle asıllı biçimde yüzleşilmesini, inanç, lisan ve coğrafya üzerindeki baskının sonlandırılması, arşivlerin açılması, katledilenlerin toplu gömüldüğü yerlerden inançlarına uygun çıkartılarak defin süreç ve merasimlerinin yapılması, bir daha bu acıların yaşanmaması için tesirli ve sonuç verici bir özrün dilenmesi ve tesirli hukuksal sistemlerin kurulması, tüm mağdurların ve potansiyel dezavantajlı halkın eşit vatandaş olarak inanç ve lisan ve kimliklerini yaşaması için tüm gerekliliklerin yerine getirilmesi talep edilmekteydi. Bu müracaatın savcılıkça önemli bulunduğu yazılı olarak beyan edilmiş ve kaydı yapılarak gelişmeler üzerine yeni durumların aktarılması talep edilmiştir, ayrıyeten mevcut statüko gereği şimdilik yetki sorunu yaşadıklarını ancak gelecek vakitte gelişmelerin nasıl olabileceğini bilmediklerini de vurgulamışlardır.
Bu 200 sayfalık kısa bir Dersim özeti olan ve hala devam eden kültürel soykırım cürmünün olaylarıyla milletlerarası ceza mahkemesine birinci kere götürülüşüydü. Çalışmada bilhassa Dersim İnşa Cemiyeti ve devrin lideri Haydar Işık, Stutgart’ta Dersim Jenosid Derneği, Dersim kökenli birçok gazeteci, müellif,sanatçı, hukukçu, işinsanı, Alevi dedesi, siyasetçisinin ısrarlı çalışması ve uğraşıyla oldu. Hala de çalışmaya devam etmektedirler. Ancak şu eksikliği itiraf etmekte fayda görüyorum; sonraki süreçte hem ülke hem de dünyadaki inanılmaz siyasal ve ekonomik krizler, altüst oluşlar hala devam eden bu insanlığa karşı hataların BM ayağında gündeme gelememesine yol açtı.
Türkiye’de gerek Dersim Tertelesi’nin hukuksal yanı, gerekse 1937 yargılamaları hakkında akademide, bilhassa hukuk çalışan akademisyenler tarafından yapılmış çalışmalar var mı? Ya da neler yapılabilir?
Hukukçulardan tüzel çalışmalar yapan bildiğim kadarıyla yok.1990 tarihli sosyolog Dr.İsmail Beşikçi’nin Tunçeli Yasası Jenosidi isimli kitabı dışında. Sizin de içinde olduğunuz belgeselciler tarafından çekilen belgeseller var, bir kısmına hukuksal danışmanlık da yaptım. Bunların her biri tarihi ve türel olarak değerli kayıt çalışmalar ancak daha çok işlenebilecek husus olduğu da elbet. Mevzuyu ele alan edebiyatçılar var. Kelamlı tarih çalışmaları yapanlar var. Mevzuyu çeşitli bakımlardan temel alıp uzun metrajlı sinema yapan direktörler oldu. Yarım asrı aşkın müddettir çok sıkıntı şartlarda Dersimli müzisyenlerinin yaptığı çalışmalar var ki her birisi çok değerli. Fakat bilhassa akademik olarak hukuk çalışması yapacaklar için bu alan hala çok önemli muhtaçlık duymaktadır.
‘DERSİMLİLER GEÇMİŞTEKİ KUSURLARINDAN DERS ÇIKARMALI’
“Bir daha asla” olmaması için ve soykırımlar konusunda farkındalık oluşturma ve yüzleşmeye dair neler yapılabilinir? Tertele mağdurları neler yapmalıdır?
Hem Dersimli olarak hem de alanda uzun yıllar çalışan bir hukukçu olarak bir daha asla olmaması için ve yüzleşilmesi için Dersimlilerin geçmişteki kusurlarından, yanılgılarından öncelikle kendilerinin yüzleşmesi gerektiğini düşünmekteyim. Bu mevzunun hassas bir mevzu olduğunu biliyorum ve dışardan birisi olarak da söylemiyorum içerden, bu acıyı direkt yaşayan, geçmişte ailesi jenerasyonlar boyunca bu acının her türlüsünü yaşayanlardan birisi olarak söylüyorum. Ve bu çalışmalar nedeniyle ülkenin ırkçıları tarafından daima amaç alınıp, yalnızlaştırılmaya çalışan bir kişi olarak söylüyorum. Buna bir bakıma az hakkım olduğunu düşünüyorum. Zira yıllarca yapacağınız rastgele bir uğraş birlik olunmadıkça buhar olur masraf. Bunun için geçmişteki kusurlarımızdan dersler çıkarmalı, kendimizi en sert eleştirmekten çekinmemeliyiz; egolarımızı, siyasal alan tutma, durum, meslek edinmeyi ya da bu işten çıkar gözetmeyi aklımıza bile getirmemeliyiz.
Bu bahiste çalışanların farklı yaklaşım sergilenenlere bakıldığında aslında çok kolay nüanslar olduğu, asıl sorunun bizlerde olduğu görülmekte. Haliyle tıpkı paydada ortaklaşılarak yapılacak çalışmaların değeri de tesiri de çok büyük olacaktır. Bu çalışmaların kurumsal yapılmasına özel değer vermek, geleceği bu arşiv, gaye ve strateji üzerinden yürütmenin kıymetini artık kavramamız gerekir. Zira mevcut durumdaki tabloda sürdürülen bir kültürel soykırım devam etmekteyken, coğrafyanın tüm birikim ve hayatı, inanç merkezleri, tabiatı yok edilerek kristalize edilip parçalanmaya devam ederken bizlerin günü kurtarır biçimde geçmişteki acılara dair anmalar ve bu acılar üzerine yeni yakacağımız ağıtlarla gelecek jenerasyona kendi kültürel kimliğini koruyacak ne bir miras bırakabiliriz ne de devlet ve hükümetin geçmişle yüzleşmesini ve bir daha asla olmaması için bir tesir yaratabiliriz. Burada yanlış anlaşılmaması için bir parantez açmak istiyorum. Artık bizim neslin ağıt yakması ile ilerleyemeyiz derken, geçmişte yakılan ağıtları küçümseme, değersizleştirme manasında katiyen söylemiyorum. Tersine geçmişte yakılan bu ağıtlar geçmişteki o büyük acılarda halkın belleğini ayakta tutan, acıyla baş edebilme ve o tarihi bilgiyi bugüne kadar getirebilmiş en tesirli araçlardı, geçmiştekiler kendi isimlerine o şartlarda bunları yapabildiler ve bizlere aktardılar, bizlerin de o birikimi çar çur ederek değil bu vaktin imkanlarıyla bu acıyla baş edebilmek ve yüzleşilmesini sağlamak, yeni jenerasyonlara teminatlı bir gelecek bırakabilmek için daha sistematik ve kurumsal çalışmalar yapmamız gerekir. Yoksa oturup bizim ağıt yakmamızla olacak iş değil. Öte yandan çalışmaları yaparken de kin ve nefretle değil, manaya, bilgilenme, aktarma, paylaşma ve tahlil üretme odaklı olmalıyız.
Avukat Erdal Doğan kimdir?
Erdal Doğan: 1973 Erzurum/Türkiye doğumludur. 1991 yılı İstanbul Haydarpaşa Anadolu Teknik Lisesi (Elektronik Bölümü) mezunudur. 1998 yılı İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunudur. 2003-2005 yıllarında İstanbul Bilgi Ünv.’ nde insan hakları hukuku alanında yüksek lisans yapmıştır. İstanbul Barosu’na kayıtlı avukat olarak 22 yıldır İstanbul’da özgür avukatlık yapmaktadır. 17 yıl İstanbul Barosu meslek içi ve staj eğitim merkezlerinde Avrupa Hukuku, Ceza Hukuku, Ceza Tarz Hukuku, Uygulamada Ceza Avukatlığı ve Sanık Hakları alanlarında dersler vermiştir.
Yayınları, Kitapları:
1- Fam Yayınevinden çıkan “Hitit Hukuku- Belleklerdeki “Kayıp” (Hittite Law “Lost” İn Memory)
2- Beta yayınlarından çıkan “Sanık Hakları ve Uygulamada Müdafilik”
3- Fam Yayınevinden çıkan “Vukuatlı Resmi Kimlik “Sözlüğü”
4- İrtibat Yayınevinden 8 hukukçu ile birlikte kaleme aldıkları “Parçalanmış Adalet”
Gazete Duvar
