Sakarya’nın Hendek ilçesinde bulunan Coşkunlar Havai Fişek Fabrikası’nda 3 Temmuz Cuma günü öğlen saatlerinde arka arda patlamalar yaşandı. Şiddeti komşu vilayetlerden hissedilen patlamada şimdiye kadar 4 kişi hayatını kaybetti, 114 kişi de yaralandı. Patlamaya ait soruşturma devam ederken 3 kişi gözaltında.
Patlamanın nedenine dair resmi rapor şimdi açıklanmadı. Lakin fabrikada çalışan emekçiler ve nahiyeye giden bilirkişiler, patlamanın depoda istiflenen malların ısınmasından kaynaklandığı görüşünde. Afet kompetanı Dr. Kubilay Kaptan, içinde soğutması bile olmayan bir yerinin patlayıcı unsur üreten bir fabrikada depo olarak kullanılamayacağının altını çiziyor ve “Bu doğal bir durum değildir, insan yanlışından kaynaklanan bir faciadır” diye konuşuyor.
Öte yandan personellerden Nuray Cihangir’in “4 gündür söylüyordum ve yanımdaki emekçileri de uyarıyordum. Patronun da artık hakkını yemeyelim, o bile diyordu: ‘Dikkat edin, dışarı atılmalı. Az getirttirin” kelamları kamuoyunda büyük yankı uyandırdı. Dr. Kaptan, fabrika içinde alınan tedbirlerin vahametini gösteren bu lafları “İç içe geçmiş ihmal haklarının özeti” diye isimlendiriyor ve şöyle diyor:
“Fabrikalarda ‘aman dikkat edin’ ile değil yasalar gereği olması gereken güvenlik tedbirleri ve bu tedbirlerin denetlenmesiyle iş yapılır. Dikkat edin demek hiçbir mana söz etmez.”
Kaptan, Hendek’te gerçekleşen patlamada binanın durumu, yapı içi güvenlik, emekçi güvenliği, murakabe, etraf güvenliği başlıklarında 5 farklı ihmalin ortaya çıktığını vurguluyor.
‘BİNALAR HATALI’
Kaptan’a nazaran ihmaller zincirinin birinci halkası yapının hiçbir yanıyla patlayıcı husus üreten bir fabrikaya mütenasip olmaması; “Bunlar son nokta iptidai fabrika binaları. Patlamanın olduğu noktada kalmasını sağlayacak, onu bloke edecek biçimde yapılmış binalar değil. İnşaat mühendisleri patlayıcı üreten yahut kullanan fabrikaların ve konutların hepsini farklı ölçütlere nazaran yapar. Doğal olarak bir konut yapar üzere bir fabrika yapamazsınız. Binalar yanlışlı. Üst yapıları çelik kafes olarak yapılmış, yani külliyen yanıcı. Çelik yangında birinci olarak eriyip yanacak şeydir. Depolama yanlarında patlamayı önleyecek bir perde duvar bile yok. Binaenaleyh patlama sırasında bütün duvarlar aşağı inmiş. Birinci patlamanın olduğu alanda bir perde duvar olsaydı yangın o kısımda kalırdı ve hiçbir mekana sirayet etmezdi.”
.
Pekala, teknik açıdan patlayıcı unsur üretimine elverişli olmayan bir yapı nasıl ruhsat alıp iş yapabiliyor? Kaptan, bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Türkiye’deki pek çok binamız dönüştürülmüştür. Mesela tahıl ambarı olarak inşa edilmiştir, sonra birden teğe patlayıcı üreten bir fabrikaya çevrilmiştir. Mektep diye açılmıştır, konuta çevrilmiştir. Bu çevirmenin her birinde yapacağınız yeni işe nazaran binanın statik açıdan tekrar incelenmesi gerekir. Gelgelelim bu yapılmıyor ya da yapılsa bile kağıt üstünde yapılıyor. Binaların mütenasip formda dönüştürülmesine neden olarak üretime geçmek ismine derhal bunlara müsaade veriliyor.”
‘SATILAMAYAN HAVA FİŞEKLER 33 AŞAMADA BEKLETİLDİ’
Patlayıcıların depo olarak kullanılacak teknik özelliklere sahip olmayan bir ortamda saklandığını belirten Kaptan, bu pratikle yapı içi güvenliğinin rafa kaldırıldığını tabir ediyor.
“Pandemi süreci nedeniyle başta düğünler olmak üzere pek çok aktiflik iptal edildi. Anlaşılıyor ki esasen fabrikada sayısı çok fazla olan kullanılmadığı ve satılmadığı için birikmiş patlayıcılardan bahsediyoruz. Patlayıcı unsur ve havai fişek biriktirmenin ya da saklamanın fabrikalarda bir tarzı vardır, yazılı olarak belirtilmiştir. Havai fişek üretildikten sonra serin ve nemsiz bir ortamda saklanmalıdır ve uzun vade tutulmamalıdır. Şayet uzun vade tutulursa muhakkak imha edilmelidir. Zira içindeki kimyasal hususlar sıcaklıkla bir arada özelliğini yitirip çok daha yanıcı ve patlayıcı bir hal alıyorlar. Havai fişeklerin içerisinde yandıktan sonra patlasın ve daha çok ışık çıksın diye oksijen üreten hususlar var. Bu çok berbat; zira oksijen yangını besleyen bir husustur. Siz artık bunları alıp 33 kademelik bir hava sıcaklığında bir depoya üst üste yığarsanız yapı içi güvenliğini sağlamamış olursunuz.”
Afet bilirkişisi Dr. Kubilay Kaptan
Kaptan, Türkiye’deki pek çok işyerinde emekçilere gereğince tatbik yaptırılmadığına ve tatbikatların kağıt üzerinde kaldığına dikkat çekiyor.
“Normalde bütün personellere gece ve gündüz oluşabilecek rastgele bir yangın ya da patlamaya karşı tatbikat yaptırılması lazım. Bu tatbikatların kağıt üzerinde kalmayıp emekçiler tarafından içselleştirilmiş olması, kaçış yollarının renklendirilmiş ve ışıklandırılmış olması, gaz maskelerinin verilmiş olması gerekir. Başkaca kaçış yolundan yahut çıkıştan uzaktalarsa onlara bir emniyet odası belirlenmiş olması kuraldır. Bunların uygulanmış olması gerekirdi. Emekçilerin sözünün vahametine baktığımız vakit bunların yapıldığını söylemek mümkün değil.”
‘ÜÇ AY EVVEL MURAKABEDEN GEÇEN BİR FABRİKA BU DURUMDA OLAMAZ’
Dr. Kubilay Kaptan, Türkiye’nin afet idaresi mevzuatını ve bu mevzuatı destekleyen standartları çok yerinde buluyor. Lakin işyerlerinin yönetmeliğe ne kadar uyup uymadığının denetlenmediğini belirtiyor. Kaptan’a nazaran endüstriyel kazaları ve iş cinayetlerini önlemek için en çok üzerinde durulması gereken bahis, murakabe.
“Önlemleri, müteahhitin ya da patronun inisiyatifine bıraktığınız devir iş yürümez. Bu, bireylerin vicdanına, iyi niyetine bırakılacak bir durum değildir. Burada murakabe yapılacak, gerekirse ceza kesilecek ve süreç sıkı bir biçimde takip edilecek. Birinci gün çıkıp bu fabrika üç ay evvel kontrolden geçti dediler mesela. Çok merak ediyorum üç ay evvel kontrolden geçen bir fabrika nasıl bu halde, bu kadar acil bir durumda olabilir? Bu mümkün değil. Burada Soma‘dakine çok benzeri bir örnek görüyoruz, teftiş yalnızca kağıt üzerinde.”
‘BÖLGEYE NAZARAN AFET EĞİTİMİ ŞART’
Sakarya’da gerçekleşen patlamadan yola çıkarak topluluğun afetlere hazırlıklı olmadığını söylüyor, Dr. Kaptan. Bu durumu değiştirmek içinse herkese yaşadığı yere hususî afet eğitimi verilmesi gerektiğine dikkat çekiyor:
“Burada talih ürünü acilen sokağın zaviyesinde bir yerleşim yanı yok. Bu büsbütün bir talih. Zira Türkiye’de patlayıcı husus üreten birçok fabrikanın dibinde yerleşim mekanı var. Patlayan şey velev zehirli olsun velev olmasın hiç değerli değil. Soluduğunuz vakit sizi güç duruma düşürecek bir dumandan bahsediyoruz. Bu duman yayılmaya başladı. Artık dışarıda kişiler var ve bu havayı solumaya devam ediyorlar. Dönüp dışarı çıkmayın pencerenizi kapatın ikazları yapmaya başladık. Gördük ki kişilerimiz hazır değil ve bu türlü bir durumda ne yapacağını bilmiyor. Artık lütfen Türkiye’de ortama nazaran afet eğitimi verin. O yerdeki ilkokullarda, belediye meclislerinde afet riskine nazaran eğitimlerin düzenlenmesi gerekiyor.”
Gazete Duvar
