Hasret Türkdoğan
Korona virüsü salgınının en çok etkilediği alanlardan biri kültür sanat oldu. Salgının yayılmasına karşı devalar, birinci olarak kültürel aktifliklerin iptalinde arandı, bu kesimden geçimini sağlayan binlerce insan çaresiz bırakıldı. Gelen haberlerse iç açıcı değil. CHP Milletvekili Gamze Taşçıer, geçtiğimiz eylül ayında Müzik-Sen’in datalarını açıkladı: “Pandemi başladığından bu yana intihar eden müzisyenlerin sayısı yüze yaklaşmış. Müzik aletlerini satarak meskene ekmek götürmeye çalışan müzisyenler var.” Pekala, bu berbat tablodan klasik müzik müzisyenleri nasıl etkilendi? Tahlil yolları neler? İstanbul Filarmoni Derneği İdare Şurası üyesi Atilla Tuna ile konuştuk.
Atilla Tuna İstanbul Filarmoni Derneği bu yıl 75. yaşını kutluyor. Dernek bugün ne durumda?
İstanbul Filarmoni Derneği, Cemal Reşit Rey, Az Nadi, Lütfi Kırdar, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Halit Ziya Uşaklıgil üzere periyodun entelektüelleri ve müzisyenleri tarafından 1945’te kuruldu. Bu yıl 75. yılımız. İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası da bu sene 75. yılını kutluyor. Tıpkı kurucular tarafından birebir yıl kurulmuş ve orkestrayla dernek paralel çalışmalar yapmış. Derneğin yaklaşık 200 üyesi var; kimileri 40-50 yıllık üyeler. Lakin üye sayısı düşük tabi. Bu yüzden derneğe üye kazandırma çalışmalarımız devam ediyor. Öbür yandan derneği gençleştirme uğraşlarımız da sürüyor. Klasik müzik alanında uğraşan gençleri dernekte faal olarak çalışmaya bekliyoruz. Ortaya pandemi girdiği için bu ivmeyi istediğimiz sürate getiremedik lakin pandemi sonrasında daha da hızlanacağını düşünüyoruz.
‘SENFONİ ORKESTRALARINDA BİR KADROSUZLUK SORUNU VAR’
İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası bugün ne durumda?
İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası ve İzmir, Ankara üzere başka senfoni orkestralarında bir takım ya da öbür ismiyle kadrosuzluk sorunu var. Bir senfoni orkestrasının yapıtları çalabilmesi için 100’e yakın müzisyeninin olması gerekiyor. Evvelce vardı da. Lakin İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası’ndaki müzisyenler emekli olduktan sonra yerlerine yeni takım açılmadı. Yani emekli olanların yerine kimse alınmadı. Bu türlü bir durumda ya dışarıdan yevmiye yöntemiyle ya da devletin 4B olarak isimlendirdiği kapsamda müzisyen alınması gerekir, yapıtların çalınabilmesi için. Ancak o da olmadı.
Neden?
Bu yılın başında daha pandemi yokken, 4B kapsamında birtakım orkestralar takıma başvurdu, yeni müzisyen kontratı için talepte bulundular. Ancak bu taleplerin birden fazla yerine getirilmedi. Her kentin başka bir orkestrası var, İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası’nın durumunu biliyorum ben. Bizim kentimizdeki orkestra takımı 49 bireye düştü. 14 kişi 4B kapsamına alındı fakat artık kimi eserler çalınamaz hale geldi. Bu kere yurt dışına gidenler oluyor, çok yetenekli sanatkarları kaybediyoruz. Zira kimse geleceğini göremiyor, gelecek tasası yaşıyor.
Ödenek neden verilmiyor?
Kültür Bakanlığı’nın siyaseti belirliyor bu durumu.
4B Yasası nedir?
4B Yasası, devlet memurluğunda süreksiz işe almadır. Mukavele boyunca toplumsal sigortalarınız ödenir lakin sonraki yıl mukaveleyi yenilemeyebilirler. Kontratlı çalışma yani.
Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nda bu türlü sıkıntılar var mı?
Onlar yaklaşık bir ay evvel stajyer müzisyen takımı açarak yaklaşık 30 müzisyen aldılar. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası kanunla olduğu için onların durumu daha rahat. Lakin ülke genelindeki orkestraların durumu birebir değil. Bu da şu sorunu beraberinde getiriyor: Tahminen de yeni bir maddeyle bütün bu senfoni orkestralarının bir genel müdürlük bazında örgütlenmesi gerekiyor.
Korona virüsü salgını, klasik müzik müzisyenlerini nasıl etkiledi?
Elimizde istatistiki bilgi yok maalesef. Lakin epeyce fazla etkilendiğini düşünüyoruz zira Covid-19 salgını nedeniyle tüm konserler iptal edildi; mart, nisan ve mayıs aylarındaki ikinci yarı konserleri hiç yapılmadı. İstanbul Filarmoni Derneği olarak 15 günde bir düzenlediğimiz konserlerimiz de iptal oldu. Devlet Senfoni Orkestraları ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestraları da konserlerini iptal etmek zorunda kaldı. Bu ikinci dalgada gelen iptaller, herkesin iyice belini kırdı. Zira konserler iptal oluyor, bu türlü olunca da para kazanamıyorlar.
‘FREELANCE MÜZİSYENLERİN DURUMU EPEYCE ZOR’
“Elimizde istatistiki bilgi yok” dediniz lakin sizin idare olarak duyduğunuz sıkıntılar var mı?
Elbette, bize ferdî müracaatlar geliyor. Bilhassa freelance müzisyenlerin durumu epey güç. 4B kapsamında mukavelesi yapılmayan, ferdi olarak konser vererek ayakta kalmaya çalışan yüzlerce müzisyen vardı. Şu an çok önemli bir halde sıkıntıdalar. Sigortaları olmadığı için bankalardan kredi de alamıyorlar. Epeyce güç durumda olan arkadaşlarımız var.
Mart ayından beri nasıl geçiniyorlar?
Kargo şirketinde çalışmaya başlayan müzisyenler var. Müzik yapamıyor zira yapacak yeri yok. O yüzden kargo şirketine giren, orada memurluk yapan müzisyen tanıyorum.
Klasik müzik sanatkarı mı bu kişi?
Olağan.
Diğer ne iş yapanlar var?
İşporta tezgahı açan müzisyen var. Özel ders vermek için değişik okullara başvuranlar var. Zira beşerler ayakta kalmak durumunda. Bakın, bir müzik sanatkarı kolay yetişmiyor. İlkokul çağında 7-8 yaşlarındayken başlıyor ve süreci en az 20 yıl. 20 yıl sonra bu beşerden ülke sanatına katkı bekliyor, randıman alabiliyorsunuz. Devletin sanata bir ticari meta gözüyle bakmayı değiştirmesi lazım. “Bu işten ziyan ediyoruz” diye bakılırsa bir hayır gelmez esasen. Avrupa’da en itibarlı yapılar, opera ya da tiyatro binalarıdır. Bizde de bu türlü olması, bakış açısının değişmesi gerek. Zira insanların ruhunu besleyen, psikolojisini ayakta tutmaya sağlayan ögelerden bir tanesi müziktir. O yüzden de devlete çok büyük iş düşüyor ve beklentimiz de o istikamette.
. ‘DERNEK OLARAK ‘İŞSİZ MÜZİSYENLERİ DESTEKLEME FONU’ OLUŞTURDUK’
İstanbul Filarmoni Derneği olarak bu noktada nasıl bir misyon üstlendiniz?
Dernek olarak “İşsiz Müzisyenleri Destekleme Fonu” ismi altında bir fon oluşturduk, özel bir hesap açtık. Oraya iki formda yardım yapılabiliyor: Ya maske satın alarak dayanak olabiliyorsunuz ya da direkt nakdi yardım yapabiliyorsunuz. İdare konseyi olarak derneğe gelen dilekçeleri inceleyip, gerçek olup olmadığını araştırıyoruz. Ve bağışları gereksinimi olan sanatkarlara teslim ediyoruz.
Antonina Turizm, “COVİD’20 HATIRASI” olarak ressam Balkan Naci İslimyeli’nin yapıtlarının basıldığı maskeleri satışa sundu. Gelirin bir kısmı işsiz kalan müzisyenlere dayanak olmak maksadıyla İstanbul Filarmoni Derneği’nde oluşturulan fona aktarılıyor. Bu nasıl bir fon, süreç nasıl işliyor?
Biz ticari bir kuruluş değiliz. Bunun vergisi ve KDV’sinin yatırılması için bir şirket kullanmamız gerekti. O yüzden bu işbirliğini Antonina Turizm ile bir arada yapıyoruz. Dernek, hem müzisyenleri destekleme fonuna katkı olsun hem de beşerler bir sanat yapıtı alsınlar diye maske üretti. Sanatçı Balkan Naci İslimyeli’nin yapıtlarını maskelere taşıdık. Satıştan elde edilen gelir fona aktarılarak müzisyenler destekleniyor. Bir web sitesi var, oradan direkt alışveriş de yapabiliyorlar; derneği arayıp direkt sipariş de verebiliyorlar.
Dayanak veren öteki kurumlar var mı?
İKSV var. Müzisyenler, Hakan Şensoy koordinatörlüğünde online konserler verdiler. Borusan emsal bir çalışma yaparak dayanak oldu. Ancak bunlar kâfi mi derseniz çok güç. Zira taşıma suyla değirmen döndürmeye çalışıyoruz.
Bir de klasik müzikle uğraşanların şöyle bir meşakkati var. Örneğin, yazın her yer açıldı ve bar müzisyenleri 4-5 ay kadar çalıştı. Ya da halk müziği sanatkarı tek başına bir yerde çalabildi örneğin. Şu anda genel yasak lakin en azından biraz para kazandılar. Lakin klasik müzik müzisyenlerinin bir barda ya da bir yerde çıkma bahtı yok. Bir obuacı nerede çalabilir? Çünkü, bir senfoni orkestrası 70-80 müzisyenin bir ortaya gelmesiyle oluşuyor. Klasik müzik sanatkarları hiçbir şey yapamıyor sahiden. Haliyle konutta oturuyorlar ve ruhsal ve ekonomik yıkım yaşıyorlar.
Aletlerin kendi içerisinde bir hiyerarşisi var mı? Örneğin, keman daha rahat taşınabiliyor. Çelliste nazaran kemancı bir yerde daha rahat çalabiliyor mu?
Bilhassa birtakım klasik müzik enstrümanlarıyla hiçbir yerde para kazanma talihi olmayan beşerler var. Bir klasik müzik sanatkarı, tahminen bir meyhanede kemanıyla sanat müziği çalabilir fakat bir çellocu oraya giremiyor esasen ya da arp sanatkarı ya da konturbasçı. Orkestra dışında hiçbir yerde enstrümanlarını çalma ve para kazanma talihleri yok. Daima şikâyet etmiş üzere olmayalım fakat bunun lisana getirilmesi, konuşulması ve bir deva üretilmesi lazım.
Diğer ülkeler bu duruma nasıl bir tahlil üretti? Bu devirde yurt dışına gidenler oldu mu?
Bu noktada Almanya’yı örnek göstermek gerekir. Alman devleti bütün klasik müzik, freelance müzisyenlerine ödenek çıkardı. Avrupa’da da birçok hükümet, klasik müzik sanatkarlarına ödenekler yaptı zira gördüler ki maaşları olmayan binlerce müzisyen var. Ne yapacak bu beşerler? İntihar mı etsinler? Sokakta mı kalsınlar? Lakin şu anda herkes kendi müzisyenlerini destekleme peşinde.
Sanatkarlar ortasında dayanışma var mı?
Var doğal. Örneğin, İzmir sarsıntısında bir bayan müzisyen hem yaralandı hem de kemanı kırıldı. Sanatkarlar kendi ortalarında organize oldu ve müzisyen arkadaşımıza keman aldılar. Sanatkarlar ortasında bu tip dayanışma ve yardımlaşmalar oluyor.
‘KÜLTÜR BAKANLIĞI’NIN BU İŞE EL KOYMASI LAZIM’
Online aktifliklerin daima hale gelmesi müzisyenleri kurtarmaya kâfi mi?
Şu anda yeni bir teşebbüs var. Kadıköy Belediyesi orkestra kuruyor. Lakin belediyelerin de imkânı hudutlu, direkt Kültür Bakanlığı’nın bu işe el koyması lazım. Bir salon kiralanacak ve orkestralar daima gelip çalacak ve işsiz kalmayacaklar bu halde. Bu tahlilin üretilmesi lazım.
Bu biçimde öbür takviye veren belediye var mı?
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, yaz boyunca bu usul konserler yaptı. Bunlar çok sevindirici çalışmalar, devamını diliyoruz doğal. Fakat önümüzde beş-altı aylık karanlık bir periyot var. Bu periyodu el birliğiyle atlatmamız gerekiyor.
Devlet rastgele bir formda dayanak veriyor mu, işsizlik maaşı üzere?
İstanbul Devlet Senfoni Orkestraları üzere orkestraların ismi üstünde devlet orkestraları. Bunların ödenekleri devam etti tabi. Yani devlet sanatkarı olanlar aldı lakin öbür taraftan bunun 2-3 katı freelance müzisyen var.
Pekala, ne yapılabilir bu noktada? Dernek olarak sizin, devlet bunu yapmalı dediğiniz bir tahlil önerisi var mı?
Sanatın devam etmesi gerekiyor. Zira bizim sanatkarlara ve müziğe gereksinimimiz var. Sanat gereksinimi ekmek, su üzere. Müziksiz bir hayat düşünüyor musunuz? Klasik müzik olur, caz müziği olur, rastgele bir müzik çeşidi olur. Devletin de bu sıkıntı günlerde müzisyenlere elini uzatması gerekiyor. Sigortası olmadığı için beşerler kredi de alamıyorlar. Ne yapsın bu beşerler? Günahı arp sanatkarı olmak mı? Obuacı olmak mı? Devletin kapsayıcı bir tahlil üretmesi gerekiyor. Ki, tahlil hazır zati. Devlet, konser sayılarını eskisi üzere tutacak. Dışardan, evvelden yevmiye öder üzere müzisyen alacak ve canlı ya da online konser düzenleyecek. Organize olur ve ödenekleri öderlerse tahlile kavuşuruz. Bunun yapılması gerekiyor. Hem de hemen.
Öbür bir tahlil teklifiniz var mı bunun dışında?
Pandemi nedeniyle en büyük meşakkat sahnenin olmaması. Dernek olarak bu türlü bir şey yapmaya kalksak, evvel salon kiralamamız lazım. Fakat bir salon kirası yüz bin lira. Biz sonlu bütçemizle onu yapamayız ancak devletin imkanları var. Kültür Bakanlığı, büyük salonları tahsis edecek, akabinde orkestralara davette bulunacak ve her hafta sistemli olarak program yapılacak eskisi üzere. Ne kadar çok konser üretirseniz bu insanların hayatını o kadar olağan kaidelerde idame ettirmesini sağlarsınız.
Eskisi üzere diyorsunuz lakin o vakit durum çok iyi miydi?
Berbatın iyisi diyelim. Pandemi öncesi şöyleydi: Tekrar 4B kapsamında 14 müzisyen alıyorlar lakin dışardan yevmiyeyle müzisyenler geliyordu; sahne ve birçok orkestra vardı. Bu söylediklerimiz doğal ki kökten tahlil değil, fakat süreksiz olarak işe yarayabilir. Zira insanların hayatını sürdürebilmesi için paraya muhtaçlığı var.
Özetle, kısa vadede, devletin organizatörlüğünde bir salon ve online canlı konserler gerçekleştirilebilir. Biz lakin 3-4 sazlı oda müziği yapabiliriz. Ancak devletin büyük salonları var. O salonları sanatkarlara tahsis edip, yevmiyelerini verip takviye olabilir. Bu da çok büyük paralar değil aslında, bir devlet bütçesi için tırnak kadar değil.
Akabinde olağanlaşmaya geçildiği vakit bu yasanın değişmesi gerekiyor. İşsiz sanatkarlara kucak açılmasını bekliyoruz. Ki, bu aslında yapılması gereken. Her uygar ülkenin kültür siyaseti olur. Bu kültür siyasetlerinin daha uzun vadeli, daha kapsayıcı ve gerçek manada emektar sanatkarları kucaklayıcı olması gerekiyor.
Twitter da şu kelama çok denk gelir olduk: “Salgınla birlikte müzisyenler, sanatkarlar vefata terk edildi” Dernek olarak buna katılıyor musunuz?
Hakikat, katılıyorum. Bakın anlattıklarım yalnızca klasik müzik müzisyenlerinin derdi. Daha öbür müzisyenler, sanatkarlar da var. Beşerler intihar ediyor, daha ötesi yok artık. Şuan bütün cümbüş yerleri kapalı. Muhtemelen 3-4 ay daha kapalı olacak. O müddet içerisinde bu beşerler için tahlil üretmeden nasıl yaşayacağız? Batı Avrupa’da devletler “Merak etmeyin işletmeleri kapatıyoruz lakin biz arkanızdayız” dedi ve bir biçimde tahlil üretildi. Burada hiçbir şey yapılmıyor. Bu beşerler ne yapacak?
CHP’li milletvekili Gamze Taşçıer, Müzik-Sen’in datalarını açıkladı. Bilgilere nazaran, pandemi başladığından beri intihar eden müzisyenlerin sayısı 100’e yaklaşmış. Müzik aletlerini satarak konuta ekmek götürmeye çalışan müzisyenler var.
Maalesef yanlışsız, bunu biz de duyduk.
Lakin o enstrüman aslında ekmek kapısı. Sonra ne olacak?
İşte beşerler ayakta kalmaya çalışıyor. Bari satayım bir mühlet yönetim edeyim, noktasına geliyor beşerler. Çok dramatik bir durum aslında. Salgın bittikten sonra işler açıldığında aslında sahneye çıkacak beşerler lakin bu karanlık periyotta el uzatılmasını bekliyoruz, sanatkarlar ismine.
İstanbul Filarmoni Derneği’nin yol haritanız nedir? Bundan sonra neler yapmayı planlıyorsunuz?
“İşsiz Müzisyenleri Destekleme Fonu”nu genişletip online konserlere geçmeyi istiyoruz. Ocak ayından nisana kadar her hafta online konserler yapmayı planlıyoruz. Şu anda birkaç firmayla görüşme halindeyiz. İmkanlarımız bir devlet kadar değil tabi lakin kaç bireye takviye olabileceksek artık.
Gazete Duvar
