Öncelikle ‘mural’ın ne olduğunu açıklamak gerekiyor. Latincesi “duvar” manasına gelen “murus” sözünden türemiş, Türkçe’ye de “mural” olarak geçmiş olsa da, benim üzere pek çok insan bunun ne manaya geldiğini bilmiyor. Axel Mengü de mesleğiyle ilgili konuşurken insanlara “mural” dediğinde birinci olarak homurdanıyor sanıyorlarmış: “Ama söz manası yanlış olan grafiti dediğinizde anlıyorlar. Yanlış ancak birçoğumuzun doğrusu olduğu için yaptığınız işi anlatması sıkıntı oluyor. Grafiti daha çok ‘duvara yazılan yazılar’, mural ise daha çok ‘duvara yapılan resimler’; en kolay haliyle bu türlü ayırabiliriz.”
Sözün manasını öğrendiğimize nazaran Axel Mengü’yü tanımaya başlayabiliriz. 1984 yılında İstanbul’un Suadiye semtinde doğup büyüyen Mengü, Marmara Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi’nin Grafik Kısmı’ndan mezun olduktan sonra 30 ülke gezen ve sanatın değişik alanlarında farklı disiplinlerle 15 seneyi aşkın aktif olarak çalışan birisi haline gelir.
Axel Mengü TEMEL FIKRASI ÜZERE BİR KONUT
Erasmus öğrencisi olarak bir sene Macaristan’ın başşehri Budapeşte’de kalan Mengü, farklı milletlerle bir ortada yaşar. O denli ki birinci kaldığı büyük bir konutta, Temel fıkrası üzere, bir Fransız, Bir Macar, bir Belçikalı, bir Portekiz, bir Yunan ve Türkiye’yi de temsilen kendisi vardır. Mesken sahibi Kolombiyalı, yanında çalışan Rumen… Gelenler, gidenler; konut, mesken değil adeta milletlerarası havalimanı ya da Birleşmiş Milletler merkez binası! Orada okuldan çok hayatın kendisini deneyim eder ve Avrupa’yı gezerek farklı kültürleri, farklı ömürleri tanımaya devam eder.
‘ÇOK GEZDİM, BİRAZ DA GEZDİREYİM’
Okul bitince aldığı eğitim ismine bir şeyler yapmakta zorlanır. Axel Mengü, hayatının bu kısmını şöyle anlatıyor: “Okuduğum kısmın ismi Grafik Tasarım lakin ‘grafik sanatlar mı olmalı’ diye daima tartışılmış olsa da gördüğümüz eğitim yüklü olarak ajanslara dizayncı çıkarmak üzerine. Ben içten içe daima aykırıydım ve hamurum sanat yaparak yoğrulmaya daha müsaitti. Başka bir deyişle, müşteri yahut temsilcisinin ufkumu daraltması beni daraltırdı. Özgürlüğüme her manada çok düşkünüm. Üniversitede okul seyahatleri düzenliyordum, hem de insanlara unuttukları bir şeyi hatırlatıyordum, yani yaşamayı. Gezdirirken, gezip eğlenirken cep harçlığımı çıkarıyordum. Bu daha sonra üstüme yapıştı ve çığırından çıktı. Diploma sonuncusu olduğum birinci projemde yapmış olduğum seyahatlerin marka ve kurumsal kimliği oluştu.”
Kadir’in Ağaç Meskenleri Axel Mengü, “Extralarge Trips” ismi altında 38 seyahat tertibi gerçekleştirir. Dünyanın dört bir yanından yaklaşık iki bin şahısla Türkiye’nin değişik yerlerini gezer. Sanat hayatını üç evreye bölen Axel, birinci evresinin sanatla çok alakası yok üzere dursa da bu seyahatler olduğunu lisana getiriyor: “Sanat hayatıma çok katkısı olan etraf, altyapı ve donanımı sağladı. Ortada kaldığımız otellere de fotoğraflar yapıyordum. Aslında birinci temeller bu formda atıldı. Olimpos’ta Kadir’in Ağaç Evleri’ne giden görmüştür; insanların toplandığı avluda, çınar ağacının etrafına bloklar üzerinde 36 lisanda ‘Merhaba’ yazdım. İnsanların birbirlerine söyledikleri tek bir söz, tek bir adım ve yaratacağı etki… Sanat, biraz da bu türlü bir şey.”
‘HİKÂYENİN SONU LADYBOY OLARAK DA BİTEBİLİRDİ’
Axel Mengü’nün yaptığı parti ve seyahat tertipleri manevi olarak çok şey katsa da maddi olarak sürekliliği yoktur. Pek bir gelecek görmese de, geleceğini Uzakdoğu’da aramaya karar verir ve evvel Bali’de sertifikasını alıp tüplü dalış eğitmenliği yapar. En son Singapur’da para suyunu çeker; hayat burada değerlidir ve kalacak yer de bulamaz. O denli ki Uzakdoğu’ya birlikte gittiği eski eşi, kızlarını alıp Güney Afrika’ya döner. Axel Mengü de kendisini Tayland’da bulur. Çok geçmeden de bir gün bankamatiğe gittiğinde parasının büsbütün bittiğini fark eder. Kalacak yer yok, dönüş bileti yok, para yok, kontör yok, internet yok, arayacak kimse de yok, üstüne üstlük yiyecek hiçbir şey yok! Artık gülerek andığı o günleri anlatırken “Hani en azından tokken yüzleşebilirdim bu gerçekle” diyor ve bulduğu tahlili anlatmaya devam ediyor: “Bir formda bir hostelle anlaştım ve duvar resmi yaptım. Karşılığında oda ve yiyecek verdiler, biraz da viski (gülüyor). Biletimi alıp havalimanına VIP araçla yolladılar. Sanata ve sanatkara verdikleri bedel beni etkilemişti. Bir biçimde hayatta kaldım, kalıyorsun da fakat çok şükür vücudumla değil, sanatımla hayatta kalmayı başardım.” Son olarak Axel, “Tayland’da malum, bu kıssanın sonu ladyboy olarak da bitebilirdi” diyor.
. SANAT HAYATININ İKİNCİ EVRESİ: SİNEMA
Bir seneye yakın süren bu maceranın akabinde Türkiye’ye döner. Artık 30 yaşındadır. “Staj yapmak için biraz geç” der ve birçok iş dener, gayrimenkul danışmanlığı bile yapar. En son okuldan arkadaşı Sevda Efe Boztepe, onu bir televizyon programına sanat asistanı olarak gönderir. Ve sinema kesiminin kapıları artık Axel Mengü’ye açılmıştır. Ardından Maral, Harika Yüzyıl, Kösem Sultan, Gecenin Kraliçesi, Poyraz Karayel dizilerinde çalışır. Son asistan olarak başlayıp süratli bir formda sanat direktörlüğüne terfi eder. Lakin bir de seyircinin görmediği madalyonun öteki yüzü vardır: Ağır çalışma şartları, gelmeyen paydoslar, olmayan ödemeler, çok doz mobbing, üstün egolar, entrikalar, iftiralar, kumpaslar… Hayatının bu devrini hasılı “berbat” olarak tanımlıyor ancak tıpkı vakitte “askerlik” üzere gereken sanat hayatının ikinci evresi olarak görüyor.
Erdal Tosun, Axel Mengü Bu periyotta sanat yapmasını söyleyen birçok beşerle tanışır. İbn-i Haldun’un “Fazla tevazunun sonu vasattan nasihat dinlemektir” kelamını hatırlatıyor Mengü: “Mütevazıyım, o denli olmaya da itina gösteriyorum. Alışılmış öte yandan sinema dalının bana kattığı çok şey oldu; Kösem Sultan’ın tablosu benim elimden çıktı, Poyraz Karayel’in odasındaki meşhur kaplumbağa çizimi, her kısımda yazılan duvar yazıları, Organize İşler 2’deki herkesi ağlatan Erdal Tosun (Üzeyir Kavak) resmi… Bir kadro grafitilere, grafiklere, çizimlere ve fotoğraflara imzamı attım. Bunun dışında birçok ünlü isimle tanıştım, çok keyifli muhabbetlerimiz ve arkadaşlıklarımız oldu.”
İzel, Axel Mengü İZEL’İN FOTOĞRAFININ DUVARDA NE İŞİ VAR?
İstanbullular ya da yolu Ortaköy semtine düşenler görmüş olabilir; üç yıl kadar evvel duvara yapılan İzel’in portresi hayli gündem olmuştu. Hatta televizyon programlarında bile kendisine sorulduğunu hatırlıyorum. İşte bu resmi yapan kişi de Axel Mengü’den diğeri değil…
İzel’le bir sinema sinemasının sanat direktörlüğünü yaparken tanışırlar ve kısa vakitte dost olurlar. 2017 yılında doğum gününe davet edilir ve bir armağan alması gerekmektedir. İzel’i “Her şeyin en iyisine layık insan formundaki bir melek” olarak anlatıyor. Doğum günü partisi gelir çatar. Mengü, cebinden çıkardığı imzalı bir adet plastik ameliyat eldivenini verir. “Hediye bakmaya fırsatım olmadı. Düzgün ki doğdun” der. Masadaki herkes şaşkın gözlerle bakmaktadır, İzel de yakın dostunu bozmaz teşekkür eder. Kimse bir şey anlamayınca anın tadını çıkarır ve ekler: “Instagram’ına bakarsan anlayacaksın.” Herkes meraklanmıştır ve telefonlara sarılırlar. Axel, bir gece evvel hayatındaki birinci yasa dışı işi gerçekleştirmiştir; İzel’in fotoğrafını Ortaköy’de bir duvara yapmıştır. Burada bir parantez açalım, aslında birinci denemesini Fulya’da yapar lakin komşular polis çağırınca kaçmak zorunda kalır. İzel fotoğrafın görüntüsünü izleyince gözyaşlarını tutamaz.
Mecnun Emin, Axel Mengü SOKAKLAR AXEL MENGÜ’YÜ ÇAĞIRIYOR
Bu sefer armağan verme sırası İzel’dedir. Axel, “Deli Emin” portresini, İzel’in Yılmaz Erdoğan’a konut armağanı olarak yapar. Fakat kendisine gösterilen duvara değil… Tekrar bildiğini okur ve Erdoğan turnedeyken, çiftlikte kendi seçtiği yere gizlice dev bir fotoğraf yapar.
Düşbelen Akabinde Yılmaz Erdoğan, ona bir duvar gösterir ve “Düşbelen” yazmasını ister. Çok Hoş Hareketler Bunlar’ın jeneriklerinde gördüğümüz, günün farklı saatlerinde farklı renklerde gözüken “Düşbelen” yazısı da Mengü’ye ilişkin. Ardından Beşiktaş Kültür Merkezi bünyesinde de birkaç çalışması olur. Yılmaz Erdoğan’la bir seneyi aşkın geçirdiği vakti ise sanat hayatının üçüncü evresinin başlangıç devri olarak nitelendiriyor Mengü: “Sınırlarımı görüyordum, yapabileceklerimi biliyordum… Birkaç sinema projesinde daha davalık olunca sinema bölümünü bırakıp kendi sanatıma; sokak sanatı ve murala odaklandım. Kendi içinde de üç evresi olan üçüncü evredeydim artık.”
Kadıköy UZAYLILARIN KAÇIRDIĞI FİL
Kadıköy Belediyesi’ne gidip her sene yapılan Mural Festivali’ne nasıl katılabileceğini sorar. O sene için geç kalmıştır, seneye fakat tam vaktinde tekrar belediyenin kapısını çalar. Ve geçen sene şenlikte yer alan tek yerli sanatçı olarak “uzaylıların kaçırdığı fil” çalışmasını yapar (İsteyenler, Kadıköy’ün Koşuyolu Caddesi’ndeki, 206 numaralı binanın duvarında bu resmi görebilir).
“Uzaylıların kaçırdığı fil” dedik ancak aslında bu bir muamma… Burada, kuşağı tükenmekte olan fil, hayatta kalmak için kendi kaçışını hazırlamış. Hem de Amerika’da efsane haline gelen uzaylıların inek kaçırma hadiselerine ithafen kendini inek desenleriyle kamufle etmiş…
Axel Mengü, ayrıyeten yapıtında The X-Files isimli dizinin insanlığa kazandırdığı “I want to believe” (inanmak istiyorum), yani “Evrende yalnız olmadığımıza inanmak istiyoruz” mottosuna da gönderme yapıyor. “Believe” sözünde “be” ve “e” harflerinin üstünü çizince “I want to live” yani “Yaşamak istiyorum” bildirisi ortaya çıkıyor. Filin ufoya sığmayacak olması da dramatik bir öyküye mizah katıyor ve toplumsal iletisi olan bir sanat yapıtı ortaya çıkıyor.
. Alışılmış bu süreçte apartman sakinlerinin de yarısından birçoklarının onayı gerekiyor. Apartmanda oturanlar, uygulama öncesi resmi gördüklerinde öbür alternatif çalışma istemişler. Axel Mengü, üstteki iki çalışmayı yapınca fili seçmekten diğer devaları kalmamış.
. Kadıköy Belediyesi’nin akabinde Bosna’da Mostar Street Arka Festivali’ne katılan Axel, fil serisini eşek ile devam ettirir. Fakat bu defa “Yaşamak istiyorum” cümlesini, “Sevilmek istiyorum” yapar.
‘SANATÇI OLMAK, BİRÇOK FAZİLET GEREKTİRİYOR’
“Özgür bir ruhum var, bana hudut çizmeniz çok zor” diyor ve neden mural sanatını seçtiğini şu sözlerle açıklıyor: “Mural yaparak hudutlarımı zorluyorum. Gerek yaratıcılık gerek boyut manasında yaptığım en büyük iş 300 metrekare, aslında hududum yok. İnsanların birçok Türkiye’de sanata gereğince kıymet verilmediği görüşünde. Sanatın karşılık bulmadığı, bedel görmediği bir yerde sanat yapmak, büyük bir handikap ve nitekim şiddetli bir süreç. Bense bunu büyük bir fırsat olarak görüyorum. Türkiye’de bu alanda bu işi yapan ve yapabilen insan sayısı çok az. Birçoğunu takip ediyorum, onlarınsa birçoklarının benden haberi ya yok ya da yokmuş üzere davranıyorlar. Farkındalık ve hassaslık, sanatçı olabilmenin kıymetli bileşenlerinden… Grafiti sanatkarı olmak ve sanatçı olmak, ben bunları ayırıyorum. Bilhassa sokak sanatı dediğimiz kavram, sokağa hoş bir fotoğraf yapmakla bitmiyor. Yetenek tek başına kâfi olmadığı üzere sanatçı olmak, birçok fazilet gerektiriyor. Hasebiyle rekabet az ve durum açığı var. Yapabileceklerimi ve yapacaklarımı görebiliyorum, bu beni heyecanlandırıyor. Yeni başlıyorum ya da daha başlamadım diyebiliriz.”
TEK KİŞİLİK DEV TAKIM
“Bir grubun, asistanın, yardımcın vs. var mı?” sorusuna hafif buruk bir gülümsemeyle karşılık veriyor Mengü: ‘Keşke olsaydı. Bir grubum olmasını çok istiyorum. Mutfakta çok iş var ve her şeyi kendi başıma yapıyorum. Pazarlamasından işi bağlamasına, görüşmelere, yazışmalara, fikir ve dizayna, uygulamasından tutun imal sürecinin çekimlerine, görüntü kurguya, montaja, toplumsal medyaya vs. kadar her basamağını kendim yapıyorum. Bazen çok yoruluyorum bazen çok yıpranıyorum. En berbatı de yasa dışı işlerde bir gözcü olmaması, daima yakalanıyorum.”
‘SUÇ İŞLEDİĞİMİ DÜŞÜNMÜYORUM’
En merak edilen kısma geliyoruz ya da beni en çok heyecanlandıran kısma diyelim. Üstte sanatçı olmanın birçok fazilet gerektirdiğini söyleyen Axel Mengü, alışık olmadığımız bir özelliğin gerekliliğine dikkat çekiyor: Güçlü bacaklar! Evet, yanlış okumadınız.
“İllegal işler, meşru işlerin kapısını açıyor, bilinirliğinizi artırıyor” diyor Mengü: “İnsanlar size meşru işler için ulaşabiliyor. Ulaşılabilir olmak kadar, ulaşılamaz olmak da değerli. Sokak sanatkarlarına baktığınızda hepsinin birer mahlas (takma isim) kullandığını görüyorsunuz. Ben kendi ismimi kullanıyorum zira cürüm işlediğimi düşünmüyorum. Saklanarak ve kaçarak kabahati meşrulaştırdığınıza inanıyorum. Sanat direktörlüğü yaptım; nerede, neyin yapılabileceğine karar verme yetisini kendimde görüyorum. Bunun yasal bir düzenlemesi yok tabi ancak neden olmasın? Bunları konuşmak lazım”… Sizi bilmem lakin ben şahsen bu açıklamaya ziyadesiyle ikna oldum.
‘KONUŞARAK ÇÖZEMEYİNCE KAÇARAK ÇÖZÜYORUM’
Axel Mengü, “illegal” yaptığı her işte yakalanmış. Bunu işin bir cilvesi olarak görüyor. Sonuçta duvara iki söz yazmak bir dakikanızı lakin o iki kelimeyi bir kompozisyonla betimlemek saatlerinizi alabiliyor. Her yakalandığında yetişkin bir insan olarak konuşarak mutabakat yolunu seçen Mengü, “İnsanları düşündürüp gülümsettiğiniz bir sanat yapıtı ortaya koyduğunuz için başınızın belaya girmesi, çok saçma ve trajik. Bu yüzden koşmak zorunda kalmak da komik lakin gülerek anlattığım komedyalar. Zira genelde konuşarak çözemeyince kaçarak çözüyorum” diyor.
ETRAFIN SARILDI, FIRALAR YUKARI!
Bir defasında güvenlik vazifelisi tarafından copla oldukça kovalanmış. Axel Mengü’yü yakalayamayan vazifeli, sabah boya alıp kapamış resmi. Fakat akabinde enteresan bir olay olmuş. Mengü’nün telefonunu bulan güvenlik vazifelisi, bu sefer ondan çocuklarının fotoğrafını yapmasını istemiş. Durumu bu biçimde tatlıya bağlamışlar ve aylarca yazışmışlar. “Mesela asistanım olsa o yazışsa keşke” diyor gülerek.
Bir seferinde de bir kaya üzerine bir çizgi sinema karakterinin fotoğrafını yaparken askerler tarafından etrafı sarılmış. Bu sefer kaçacak yer yok, kendi yaptığı resmi boyayla kendi kapamak zorunda kalmış. Çok enteresan bir şey diyor Mengü: “Bu sanat kolunun mağaralardan çıkması fakat bizim orada kalmamız…” Ne var ki kapatılan fotoğrafları tekrar yapmak üzere bir huyu var sanatkarın ancak hepsinin ona nazaran bir vakti var.
. ‘AMCAMIN OĞLU DA ÇOK ÂLÂ FOTOĞRAF YAPAR!’
Onu fotoğraf yaparken görenlerin hepsi ihbarcı değil şüphesiz. Axel Mengü’nün en sevdiği reaksiyon, çalışırken birinin yanına yaklaşıp “Sen mi yapıyorsun bu resmi?” diye sorması. Maalesef hâlâ bu soruya bir karşılık bulamamış. Genelde kısa bir sessizlik oluyormuş. Favori reaksiyonlarının ikincisi, “Benim amcamın oğlu da çok iyi fotoğraf yapar”. Yeniden kısa bir sessizlik… Üçüncüsü, “Kaça yapıyorsun bunu?”…
Bunlar, hepimizi gülümseten, şirin tepkiler… Bir de en küçük esnafından en büyük holdingine kadar Mengü’nün duymaktan sıkıldığı şu cümle var: “Senin de reklamın olur!”
‘BİRÇOĞUMUZ SANATI YAPANIN SANATÇI OLDUĞUNU UNUTUYOR’
“Peki, o vakit hayallerinden konuşalım. Siz ne yapmak istiyorsunuz?” diye soruyorum son olarak. Bu bahiste doğal olarak biraz da kaygılı: “Aslında yapmak istediğim şey özetle, yeteneğimi, yaratıcılık ve zekâmla harmanlayıp bunu dışa vurmak… Fikir kıymetli benim için fakat iyi bir fikri hayata geçirebilmek bilhassa maddiyatla alakalı. Yokluklar içinde sanat yapmak ve bunu sürdürülebilir kılmak, kolay değil. İstediğim teknik donanıma hâlâ sahip değilim ve bu beni yavaşlatıyor. Manevi açıdan da istediğim takviyeye şimdi erişebilmiş değilim. Çok fazla arkadaşım olmasına karşın çok azı verdiğim savaşın farkında. Tanıdığım çok fazla ünlü isim olmasına karşın birden fazla beni takip etmediğinin bile farkında değil ve bu türlü bir şey nasıl talep edilir ya da söylenir bilemiyorum. Yaptığım tanınan işler olmasının yanı sıra ben şimdi o kadar tanınan değilim. Kime sorsanız sanatsever lakin birçoğumuz sanatı yapanın sanatçı olduğunu unutuyor.”
SIHHAT ÇALIŞANLARI ANISINA
Axel Mengü, kâfi donanımı sağladığında bunların vakitle sorun teşkil etmeyeceğinin farkında. Yaptığı işlerle Türkiye’de gündem yaratmak ve bu işlerin dünyada yankı bulmasını isteyen sanatçı, “Daha doğrusu o denli olacağını biliyorum. Birçok mecnun fikir ve projem olmasına karşın bunları açıklayamıyorum” diyor. Tıpkı vakitte Türkiye’de mural turizmine katkı sağlamak istiyor. Evet, hakikaten bu türlü bir turizm var.
Hayata geçirmek istediği sinema, dizi, belgesel, yazdığı senaryo ve çizdiği projeler de olan Mengü, biz röportajımızı yaparken bir yandan da kıymetli bir projeye çalışıyordu. Korona virüsü yüzünden hayatını kaybeden sıhhat çalışanları anısına, anıt eser niteliğinde bir projeyi hayata geçirmek üzere uğraşan sanatkarın bu çalışmasının önümüzdeki günlerde başta Türkiye’de olmak üzere dünyada ses getireceğine inandığımızı belirterek yazımızı sonlandıralım.
Gazete Duvar
