Birinci yayınını 1995’te yapan Açık Radyo, 25 yıldır dinleyicilerinin dayanağı ile istikrarlı bir biçimde yoluna devam ediyor. Mecralar bir bir dağılırken bu kadar uzun müddet devam edebilmesinin bir formülü olmalı.
Açık Radyo fikri nerden doğdu? Pandemi periyodunda ekonomik zorluk çekildi mi? Podcast, bildiğimiz manasıyla radyoculuğa çalım atabilir mi? Muazzam ses arşivlerinde bugün hayatta olmayan kimler var?
Açık Radyo’nun kurucularından Ömer Madra, editörleri Didem Gençtürk, İlksen Mavituna, Ufuk Tanişan’la konuştuk.
‘GECE UÇUŞU’ PROGRAMI MI? ONU BİR TÜRLÜ YAPAMADIK
Fikir nerden doğdu? Ömer Madra anlatıyor:
“İkinci Dünya Savaşı’nın çabucak sonrası kuşağının en büyük özelliklerinden biri bence, taptaze bir özgürlük ruhuna sahip olmasıydı. Yani bu çocuklar ve gençler, kısa bir müddet içinde baş döndürücü bir süratle ana babalarından, nene ve dedelerinden bağımsız, ‘özerk’ bir ruh haline geçiverdiler. Aile içindeki o biraz feodal emir-komuta zincirinden -hatta onun ötesinde tüm zincirlerinden- kurtulup meskenden erken yaşta ayrılarak kendi ayakları üstünde durmayı, kendi başına çalışmayı, yaşamayı ve eğlenmeyi hedefleyen özgürlükçü ve barışçı yeni bir nesilden bahsediyoruz.
İşte bu insanların özgürlük ve barış tutkusunu, ateşini körükleyen en kıymetli araçlardan biri de radyo idi bana kalırsa. Orta hallilerin, hatta fakirlerin dahi kolay kolay sahip olabileceği, o ucuz ve pratik eğlenceli icat, konutun içinde ve ama konut ahalisinden bağımsız olarak 24 saatte devriâleme çıkmanıza, tıpkı gün içinde dünyanın binbir kentini gezip, olup bitenlerin haberlerini izleyip, ayrıyeten binbir konserie, maçlara filan gitmenize imkân veriyordu. Üstelik, sonraki gün ve ondan sonraki bütün günlerde yeni devriâlemlere çıkmanıza hiçbir mahzur de yoktu!
Özgürlük ve barış deyince, 1950 ortalarında filizlenip dünya yüzüne pıtrak üzere yayılan Rock’n Roll ihtilali ve onun akabinde evvel Berkeley California’da başlayıp Fransa başşehri Paris meydan ve sokaklarında doruğa çıkan, sonra da dünyanın dört bir yanına yayılan 68 devrimci isyanları da bana sorarsanız, radyo yayınlarının yaygınlığına çok şey borçluydu.
Türkiye savaşa girmemiş olsa bile yine de bu savaş sonrası 68 neslinin nâçiz bir neferi olan bendeniz de Radio Luxembourg üzere ‘korsan’ İngiliz radyolarını dinlemek suretiyle Beatles’ı dünyanın geri kalanından resmen aylar evvel keşfederek, birinci gençlik aşklarımdan Jane Fonda’nın savaş aykırısı hareketlerinden ve bilumum dünya ahvalinden yine radyo yayınları sayesinde daima haberdar olarak yaşadım. Alışılmış İstanbul ve Ankara devlet radyolarının o vakitler kültür, sanat, müzik, edebiyat, tarih ve hatta ideolojiye tartı veren unutulmaz yayınlarının da hakkını yememek lazım. Aklıma birinci ağızda gelen Emil Galip Sandalcı, Adalet Ağaoğlu, Neşet Ertaş, Çetin Altan, Orhan Hançerlioğlu üzere sıradışı insanların direkt yahut dolaylı radyo yayınlarının katkılarıyla, ‘duygusal eğitimimi’ epey ilerlettim. Yeterli bir radyo dinleyicisiydim diyebilirim yani.
Yeniden de 1994’te ülkedeki özel radyo tartışmalarının birden canlanması, otomobil antenlerine siyah kurdele bağlanması aksiyonları sırasında bile bir radyo kurma üzere delice bir fikrin aklımın köşesinden bile geçmesine yol açmadı benim bu birikimim. Yalnızca, pilot, muharrir ve şair şahane insan Antoine de Saint Exupéry’nin dünyadaki birinci posta pilotlarının inanılmaz cesurca uçuşlarını bahis edinen ‘Gece Uçuşu’ isimli harikulade novella’sından esinlenen bir ‘Gece Uçuşu’ programı yapma fikri aklımıza düşmüştü büyük oğlum Cem Madra’yla. ‘Fırtınada gökyüzünde sonsuza kadar kaybolup giden pilotu yeryüzüne bağlayan o cılız radyo dalgası’ bizi üzücü halde cezbetmişti. O isimle bir sözlü-müzikli özgür çağrışım programı yapmak üzere İzmir’deki enteresan bir radyo olan Radyoaktif’le anlaştık. Ne var ki, bunu gerçekleştiremedik.
Derken, neredeyse ansızın, bir tuhaf dönüşüm gerçekleşiverdi işte. Nasıl olduğunu hâlâ, bugün bile tam anlayabilmiş değilim. Oğlum, ‘O vakit biz de kendi radyomuzu kuralım’ deyiverdi. Ben de hayatımda bir radyonun kapısından içeri yalnızca bir kez adım atmış olduğum halde bu fikri benimseyiverdim. Sonra dostlarımıza, sevdiğimiz insanlara, etrafımızdaki meraklı, iyi insanlara söyleyiverdik. Ve oluverdi!
Bundan 25 yıl evvel yayına geçtiğimizde 100’den fazla dostumuzun her hafta 100 kadar program hazırladığı, programcılarımızın yüzde 99’unun bir kuruş para almadan bunu yaptığı, dünyanın neredeyse bütün müziklerini, kültürlerini, lisanlarını, fikirlerini, ritimlerini, hayat usullerini kapsamayı hedefleyen, savaş ve barış, demokrasi ve temel haklar, gezegenin geçmişi ve geleceği üzere kozmik ve kozmik sıkıntıları her gün, her saat konuşan bir radyo oldu. Ve o denli de devam ediverdi!
Böylelikle: ‘Kâinatın tüm seslerine, renklerine ve titreşimlerine Açık Radyo’ bugün de tümüyle birebir prensip ve gayelere tümüyle bağlı kalarak, binlerce dinleyicinin kesintisiz takviyesinden beslenerek ve dünyanın dört bir yanında yüzbinlerce dinleyicisine daima seslenerek bağımsız yayıncılığını sürdürüyor. Oluveriyor!
‘Gece Uçuşu’ programı mı? Onu bir türlü yapamadık. Canım, olur o kadar!”
‘DİNLEYİCİLER SPONSOR OLMAK ÜZERE HAREKETE GEÇTİ’
Ömer Madra’nın sesinden Açık Radyo editörleri Didem Gençtürk, İlksen Mavituna, Ufuk Tanışan’a geçiyoruz. Konutlara kapanıldığı periyotta dinleyicilerde neler değişti? Ufuk Tanışan yanıtlıyor:
Pandemi sürecinde mecburî olarak konutlara kapanan beşerler, başka irtibat araçlarına olduğu üzere, radyoyla olan ilgilerini artırdı. Açık Radyo özelinde de bir artıştan kelam edebiliriz alışılmış. KONDA’nın yaptığı araştırmaya nazaran Açık Radyo dinleyicilerinin yüzde 57’si pandemi öncesinde de radyoyu her gün dinliyordu.
Türkiye’deki medyanın içinde bulunduğu ortamı da denklemin bir faktörü olarak kabul edersek, pandemi periyodunda Açık Radyo dinleyicilerinin, radyoya sıkı sıkıya sarıldığından rahatlıkla kelam edebiliriz. Bunun en büyük göstergesi, geçen mayıs ayında gerçekleşen klâsik Dinleyici Dayanak Günleri oldu. Bu sene, her sene alışkanlık olduğu üzere, yayınımızda müzisyen, müellif ve tiyatrocu dostlarımızla bir şenlik yapmak imkânımız olmadı. Tekrar de sessiz sedasız diyebileceğimiz bir davetin akabinde yalnızca bir hafta içerisinde Açık Radyo dinleyicisinin Açık Radyo programlarına sponsor olmak üzere harekete geçtiğini ve neredeyse bizi geçen yılın -pandemisiz- sayılarına ulaştırdığını gördük. Bu, dinleyicinin radyosuyla kurduğu sıkı münasebete iyi bir örnek oluşturuyor olsa gerek. Bu da alışılmış bizi yayınımızı sürdürmeye yönelik şevk ve sorumluluğa taşıdı ve taşıyor.
Açık Radyo’nun dinleyicilerine yalnızca karasal yayından ulaşmadığını da belirtmeliyiz. Uzun yıllardır süregelen podcast yayıncılığını, pandemi öncesinde podcast hizmeti sunan müzik platformlarına taşıdık. Karantinanın yavaş yavaş hayatımıza girmeye başladığı mart ayından şu ana kadar Açık Radyo podcastleri 2 milyona yakın dinlenme sayısına ulaştı.
‘KARARLARI TEKNOLOJİ DEĞİL, İNSAN VERİR’
Podcast yayınların bildiğimiz manasıyla radyoculuğu etkileyeceğini düşünüyor musunuz? İlksen Mavituna anlatıyor:
Pod yayıncılığının en değerli özelliği, çok farklı tabir biçim ve imkanlarını üzerinde taşıyabilmesi. Bugün bakıldığında birbirinden çok farklı pod formatları var. Birinci çıkışında sesli ileti iletiminden pek öteye gitmeyen pod yayıncılığı bugün oldukça farklı bir kapsama kavuşmuş durumda; derinlemesine mülakatlar, yuvarlak masa sohbetleri, günlük haber bültenlerinin yanı sıra başka mikro formatlarda türlü çeşit pod yayıncılığı var. Bakıldığında burada, podcast mecrasına özgün denilebilecek bir formatın şimdi oluşmadığı görülebiliyor. Bunda elbet pod yayıncılığını domine eden büyük şirketlerin yaratıcılığın önünde kimi vakit bir pürüz olabilen formatlama ve pazarlama taktiklerinin de tesiri var. Bu farklı bir husus lakin o denli ya da bu türlü pod yayıncılığıyla birlikte değişen temel şeyin teknolojiye dayalı bir davranış olduğu söylenebilir. Radyo-iletişim tarihçisi Matthew Lasar’ın ‘Radio 2.0 – Uploading the First Broadcast Medium’ (Radyo 2.0 – Birinci Yayın Mecrasını Upload Etmektedirler ) isimli podcast tarihinde işaret ettiği bir hakikat vardı: Kararları teknoloji değil, beşerler verir. İşte bu manada, pod yayıncılığının da kendisinden evvelki media biçimlerinden farklı olduğu söylenemez. Kıymetli olan beşerler ve beşerlerle olan irtibat; bir topluluk olup olamamak, temel sorunu teşkil eder. Bu manada da Açık Radyo’nun, yıllardır yanında yöresinde olan dinleyicisiyle bağlantı kurmak için pod yayıncılığına başvurması kaçınılmazdı. 2020’nin dünyasında çok farklı yaşayışlardan insanların gereksinimlerine yanıt verebilmek için pod yayıncılığı bir sistem ise bu metodun gelişmesi için 25 yıllık geleneğimize başvurmamız, kendimize olduğu kadar hitap ettiğimiz ve kesimi olduğumuz topluluğa karşı olan sorumluluğumuza tekabül eder.
‘RADYO NEYLE YAŞAR? DİNLEYİCİSİYLE’
Birden fazla mecra hem ekonomik olarak hem de kıssa biriktirme, yol alma manasında uzun bir geçmişe sahip olamadan dağılıyorken Açık Radyo’nun sırrı ne? İlksen Mavituna anlatıyor:
Açık Radyo’nun dinleyicisi ile kurduğu bağlantı bu soruya pek çok açıdan yanıt olabilir. Başta birbirimize karşı duyduğumuz sorumluluğumuz var. Canlı bir örnek verebiliriz; pandeminin burnumuzun tabanına kadar geldiği mart ayında, Açık Radyo çalışanları ve programcıları olarak tek odaklanma noktamız, yayını nasıl sürdüreceğimiz oldu. Büyük bir muammanın içinde, ülkenin büyük bir bölümü konutlara kapandığında, öncelikle yanlışsız bilgiyi insanlara sunmak için işimizin başında olmamız gerektiğinin çok iyi farkındaydık. Ve Açık Radyo pandemiye ait yayınını bugün kesintisiz sürdürüyor. Kamuoyunu bilgilendirmenin ne büyük bir kıymetinin olduğu resmî otoritenin pandemi karşısında gösterdiği (ya da göstermediği) tavırla açıkça ortaya çıktı. İşte bir de pandeminin ikinci ayında sessiz sedasız geçirdiğimiz Dinleyici Dayanak Günleri’ne dinleyicilerimizden gelen muazzam yanıt var. Tüm o belirsizliğin içinde, binlerce kişi Açık Radyo yayınının aksamadan eksiksiz devam etmesi için sessiz sedasız lakin süratle harekete geçti. Denklem bizim için burada tamamlanıyor. Açık Radyo 16 yıldır dinleyicisinin kesintisiz moral ve mali dayanağıyla bağımsız yayınını sürdürüyor. ‘Radyo neyle yaşar?’ diye sormuştuk bir seferinde, yıllar evvel. Sorunun karşılığı çok kolay aslında: dinleyicisiyle.
‘ARAMIZDAN AYRILANLARIN SESLERİNİ KAİNATA YAYMAYA DEVAM EDİYORUZ’
Muazzam bir ses arşiviniz var. Bugün hayatta olmayan lakin Açık Radyo’nun arşivinde sakladığınız seslerden kimler var aklınızda? Ve yeniden o seslerden ilerisi için bir şeyler yapma planınız var mı? Didem Gençtürk yanıtlıyor:
Mütevazı radyomuzun arşivi, bir programcımızın sözüyle, bir define sandığı üzere. Bir programı aramak için girdiğimiz bu arşivde her seferde apayrı kayıtlara rastlıyoruz. Yayına başladığımız 13 Kasım 1995 gününden 2 Kasım’da başlayan 52 yayın devrine kadar toplam 1277 programcı 1169 farklı program yaptı/yapıyor. Son yayın devrinde 144 farklı programı 212 farklı programcı gerçekleştiriyor. Bu muazzam topluluğun oluşturduğu hazineden, her yayın periyodu keşfettiğimiz, hafızamızda kalan unutulmaz programlardan birkaçını elimizden geldiğince yayın akışına taşımaya uğraş ediyoruz. İçinde bulunduğumuz yayın periyodunda yakın vakit evvel kaybettiğimiz filozof, muharrir Oruç Aruoba’nın, 2000 yılında Ferhat Taylan’la bir arada hazırladığı “Felsefe Gevezelikleri” programını tekrar yayınlamaya başladık. Serol Teber ve Şenol Ayla’nın 2004 yılında hazırlayıp sundukları o efsanevî “Didik Didik Freud” programı podcast kanallarımızda mevcut. Geçen yıl kaybettiğimiz sinema müellifi dostumuz Cüneyt Cebenoyan’ın sinema programı “Erguvani İstimbot” için ise bir kitap çalışması yaptığımızı müjdeleyebiliriz. Engin Geçtan ile Timuçin Oral’ın “Dünya Hali” programı da kitap olma yolunda. Biz yaşarken ortamızdan ayrılan programcılarımızın seslerini farklı mecralarda kâinata yaymaya devam ediyoruz.
Gazete Duvar
