Aktivist sanatçı kolektifi Indecline, son dört yılda ürettiği işleri içeren ‘The Arka of Protest’ (Protestonun Sanatı) belgeselinin prömiyerini Rolling Stone mecmuasının web sitesinden yaptı. Indecline, 2016’da ABD’deki parklara ve sokaklara diktiği hiperrealist Trump heykelleriyle dünya medyasının gündemine yerleşmişti. Hazırladıkları bu yeni belgeselde ise sanatın bir protesto biçimi olarak eleştirel formda kullanılmasını, kendi işlerinin yanı sıra çağdaşlarının ve eski jenerasyondan sanatkarların yaptıkları üzerinden tarihî biçimde anlatıyorlar. Belgeselde siyahların sivil haklar çabasının başlangıcından itibaren direniş emeliyle üretilen sanatın köklerine değiniliyor ve bu yaklaşım 2020’de Black Lives Matter (Siyahların Hayatı Değerlidir) hareketine uzanan sürece bağlanıyor.
Banksy, Gazze Indecline’ın işleri ve belgeselde görüşlerini belirten başka sanatkarların yaptıkları, sanatsal tabir özgürlüğünün sınırsız olması durumunda, sanat sayesinde adaletsizlik ve ayrımcılık üzere bahislerde toplumsal şuur sağlamanın mümkün olduğunu ve bir şeyi sanat kullanarak protesto etmenin daha etkileyici olduğunu kanıtlıyor. Örneğin Banksy’nin Gazze’deki duvara yaptığı fotoğrafını hatırlarsak sanatkarların sanatla tenkit üretirken, ülkeleri, başkanları yahut dinleri maksat göstererek aşağılamaya çalışmadığını, bilakis eleştirdikleri durumun toplumda nasıl bir tesir bıraktığını yansıtmayı amaçladıklarını söyleyebiliriz. Banksy, Gazze’de yaptığı fotoğrafta, duvarlar gerisine hapsedilen çocukların özgürlüğe dair imkansız hayalini anlattığında, politik durumun ve savaşın, insanları ve çocukları ne kadar çaresiz hale getirdiğini, hiç taraf tutmadan dünyaya hatırlatmıştı.
Banksy üzere tarafsız kalarak üretilen tenkidin bütün dünyanın hürmetini kazanması mümkün. Provokasyon gayeli, bilhassa bayanları aşağılayan çeşitten ‘edepsiz’ işleri ise sanat kapsamında değerlendiremeyiz, bunlar genel olarak politik tuzak emeli taşır. Tabir özgürlüğünü sahiplenen bir devletin, provokasyon maksatlı işleri görmezden gelip, bunları umursamaması daha yanlışsız olur; böylelikle bu tip işlerle kurulan politik tuzağa düşülmez.
Tenkit içeren ve protesto niteliğine sahip sanat üretmenin toplumu bilinçlendirmek açısından neden daha gerçek olduğunu açıklamak için Indecline’ın Ekim 2020’de prömiyeri yapılan bu belgeseli iyi bir referans sayılabilir.
Indecline’ın belgeselinde sanatı tenkit gayesiyle üretmek isteyenler için çok kıymetli bir tavsiye veriliyor. Burning Man ve Billboard Liberation Front’tan John Law, “Mizah kullanmak çok önemli… Şayet askerler ve polisler bile yaptığınızın insanlık ismine olduğunu anlıyorsa ve onları güldürebiliyorsanız, yaptığınız gayret etmek manasında mümkün olan en iyi sistem demektir” diyor. Biz bu yaklaşıma Türkiye’de ‘orantısız zeka’ ismini vermiştik.
Örneğin The Yes Men isimli, Indecline’dan biraz daha eski bir küme, 2000’lerin başında şimdi akıllı telefonlar ve internet bu kadar yaygın değilken kamusal alanda yaptıkları işlerle insanları hem şaşırtıp hem de güldürmeyi başararak tenkit üretmişti. The Yes Men’den Igor Vamos, Indecline’ın belgeseli için yaptığı röportajda, “Yıldız Savaşları’nı düşünün, orada karanlık tarafa isyan edenlerin uğraşı vardır. Şu anda gezegenimize ziyan verenler oradaki karanlık tarafa benziyor” diyor. The Yes Men’in eski işlerinden birinde, bir banka şubesine gidip hesabını kapatmak isteyen bir adama, bankanın içindeki bir bayan “Burada ne yapıyorsun?” diye sorduğunda, adam “Hesabımı kapatmaya geldim” cevabını veriyor. Bayan bir anda bankanın içinde “Hey millet! Hesabını kapatıyor!” diye bağırıyor. Bu sırada, bankadan içeriye dalan parti kıyafetleri giymiş beşerler, “Yaşasın, hesabını kapatıyor” diyerek ellerindeki balonlarla müzik eşliğinde dans etmeye başlıyorlar. ‘Bankada parti’ isimli bu komik ve kısacık performans aslında önemli bir kapitalizm eleştirisiydi. The Yes Men’in bu performansında hiçbir kamu malına ziyan verilmiş değil, rastgele bir kanuna muhalif davranılmış değil. Bu performans bir banka şubesinde, insanlara ve bankaya ziyan vermeden komik bir parti gösterisi yapmaktan ibaretti.
2001’de kurulan Indecline, sanatsal tabir özgürlüğünün hudutlarını zorlayan işlerinde The Yes Men ile tıpkı prensibi benimsiyor: Bir şeyi eleştirirken insanları güldürebilmek.
Ressam ve çizer Eric Drooker, “Yaptığınız iş ya çok hoş olsun ya da çok komik olsun. Vermek istediğiniz ileti, bu ikisinden birinde insanların zihinsel önyargılarını aşmayı başarır” diyor. Genelde komik görünen politik karikatürlerin, masumiyet maskesi altına saklanan önemli bir toplumsal tenkit olduğunu belirten Drooker, karikatürün en tesirli metotlardan biri olduğunu düşünüyor. Sanatı protesto gayesiyle kullananların, mizah kullanmak konusunda en eski esin kaynaklarından biri ise Charlie Chaplin’in Hitler parodisi. Chaplin’in bu sineması, 1933-1942 ortasında en yüksek gişe hasılatı elde eden sinema olmasıyla hem kendi periyodunu hem de sonraki devri etkileyen bir üretimdi.
Reuters/ Brandon McDermid, 18 Ağustos 2016’dan haber fotoğrafı. ‘Protestonun Sanatı’ isimli bu belgeselin başlangıcında gösterilen ve Indecline’ın dünyaca ünlü olmasını sağlayan işinden kısaca kelam edelim. 2016’da başkanlık seçimi öncesinde, New York’ta bir parka kaçak olarak dikilen, birebir insan ölçülerindeki, nü Trump heykeli bir anda selfie nesnesine dönüştü. Heykeli görenler yanına koşup onunla selfie çektiler, park idaresi ise beklendiği üzere, müsaadesiz olduğu gerekçesiyle heykeli birebir gün kaldırdı. 18 Ağustos 2016 Perşembe sabahı Union Park’a 09.40 civarında dikilip 13.20’de kaldırılan Emlak Hükümdarı Trump’ın çıplak heykeli, yalnızca bu kadarcık müddette internete yayılan fotoğraflarıyla İngiliz gazetelerinden Reuters’e kadar bütün dünyada haber olmuştu bile.
Bu hiperrealist heykelde bu kadar dikkat çeken şey, Trump’ın erkeklik organının mikro ölçüsüydü. Antik Yunan heykellerindeki üzere görsel estetik gayeli bir küçültme değil, alenen erkekliğiyle dalga geçen formda yapılmıştı. Manhattan’daki Union Square Park’ın yanı sıra San Francisco, Cleveland, Los Angeles ve Seattle’daki dört noktaya daha yerleştirilen heykeller, Cumhuriyetçilerin lider adayı Trump’ın ABD’yi felakete sürükleyecek bir canavar olduğunu anlatmaya çalışıyordu. “The Emperor Has No Balls” (İmparatorun Hayaları Yok) ismi verilen heykelin ismi, Trump’ın cinsel organının neden bu kadar insanlık dışı betimlendiğini aslında açıklıyor.
New York Polisi, heykeli yapanın ve dikenlerin peşine düşmedi zira esasında ‘Ginger’ isimli bir sanatkarın ismi vardı. Polise nazaran, heykeli yapan bir sanatçı var olduğuna nazaran, bu heykel tabir özgürlüğü kapsamında kabul edilmeliydi. Bu yüzden heykel birkaç saat yerinde durabildi.
Ana akım medyada ana haber bültenlerine kadar yansıyan bu heykel yerleştirme işi, herkesin gözünde sanat değildi. Fox üzere Trump taraftarı birçok medya Indecline’ın bu anarşist hareketini aşağıladı. Elbette, heykel dikme işi, evvelden müsaadesi alınmadan gerçekleştirildiği için kural tanımazlık ve sivil itaatsizlik içeriyordu. Indecline’ın Ginger’ın yaptığı heykelleri izinsizce kamusal alanlara dikme performansı, anarşist bir tutum olmasının yanında, birkaç saat içinde bir sürü insanı güldürdüğü ve bütün dünyada duyulduğu için, toplum düşmanı bir iş olarak görülemez. Bir toplumda söz özgürlüğünün hudutları ne kadar geniş olursa o toplum o kadar eğlenir, eğlendikçe kaynaşır zira yeni ortak pahalar yakalamış olur. Donald Trump, bu heykeli hiç umursamadı. Melania Trump ise bunun fotoğrafını kendi Instagram hesabından paylaştı!
Sanatsal tabir özgürlüğünün kısıtlanmaması ve siyasetçilerin tenkide ve mizaha sınırsız tahammül göstermeleri, demokrasinin birinci kaidelerinden biri. Trump, bu berbat heykel için Indecline’a dava açmadı zira onları umursamadı. Melania Trump ise kendi toplumsal medya hesabından heykelin fotoğrafını paylaşmasıyla mizaha ne kadar toleranslı olduğunu gösterdi.
Indecline’ın belgeselini daha fazla anlatmak gerçek olmaz. Shephard Fairey, Tom Morello ve Dave Navarro, 45 dakikalık bu kısa belgeselde yer alan isimlerden yalnızca kimileri. Dead Kennedys, Anti-Flag, Pussy Riots üzere kümelerin üyeleri ise punk müzisyenlerin ticari sisteme direnmesinden bahsediyor. Pussy Riots’ın bir performansı yüzünden Rusya’da mahpus yattığını hatırlarsınız…
Unutmayalım ki propaganda ve provokasyon hedefli işler uzun vadede kıymet kazanmaz fakat toplumsal şuur sağlamak için üretilen sanatın bütün dünyayı etkileme gücü olduğunu söyleyebiliriz. Banksy’nin muvaffakiyetini zati öbür türlü açıklayamayız.
Indecline’ın ‘The Arka of Protest’ (Protestonun Sanatı) belgeselini Rolling Stone mecmuasının bu sayfasından izleyebilirsiniz:
https://www.rollingstone.com/culture/culture-news/indecline-documentary-art-of-protest-resistance-1074196/
Gazete Duvar
