UNESCO, 1970 yılında kabul edilen Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması için Alınacak Önlemlerle İlgili Sözleşme’nin 50. yıldönümünü kutlamak üzere özel bir farkındalık kampanyası hazırladı. 20 Ekim 2020’de başlayan ‘Sanatın Gerçek Bedeli’ (The Real Price of Art) kampanyası, DDB Paris imzasını taşıyor.
UNESCO Genel Yöneticisi Audrey Azoulay, bu türlü bir kampanyanın gerekliliği konusunda “Yasadışı kaçakçılık, insanlık hafızasının bariz bir biçimde çalınmasıdır. Farkındalık yaratmak ve üst seviye ihtiyatlılık, büyük ölçüde tanınmayan bu gerçeklikle savaşmak için gereklidir” diyor.
Bu kampanya, Almanya Dışişleri Bakanlığı, Avrupa Kurulu ve Avrupa Kurulu iştirakiyle 16-18 Kasım tarihlerinde düzenlenecek memleketler arası bir konferansın ve birinci 14 Kasım Milletlerarası Kanundışı Kültür Kaçakçılığına Karşı Çıkma Günü’nün yıldönümü sebebiyle düzenlenen pek çok aktifliğin de duyurusunu yapma emelini taşıyor. UNESCO Courier mecmuasının Ekim Aralık 2020 sayısı da bilhassa bu mevzuyu işliyor.
Küresel bir reklam ajansı ağı olan DDB’nin Paris ofisinin hazırladığı kampanyada, çalıntı yapıtları satın almanın milletlerarası kabahat örgütlerine finans sağlamak manasına geldiği, lüks meskenlere dekoratif nesneler üzere yerleştirilmiş 5 sanat yapıtıyla anlatıldı. Kampanya görsellerinde Orta Doğu, Afrika, Avrupa, Asya ve Latin Amerika’dan kayıp ve çalıntı yapıtların öykülerine çarpıcı sloganlar eşlik ediyordu. ‘Bir milletin ruhu kaça satılır?’, ‘Bir kültürü modül kesim nasıl yok edersiniz?’, ‘Silahlı bir uğraşa dayanak olmak asla dekoratif değildir’, ‘Sanat hudut tanımaz. Organize kabahatler da öyle’, ‘Terörizm nasıl büyük bir küratördür’ kampanyada yer alan sloganlardı.
Reklamcılık açısından hem slogan hem de görsel olarak başarılı sayılabilecek bu kampanya ne yazık ki büyük bir tenkide maruz kaldı. New York’taki Metropolitan Museum of Arka (Met), kampanya görsellerinde kullanılan 3 nesnenin kendi koleksiyonlarında bulunduğunu, kaçak ve kayıp olmadıklarını ve fotoğraf altı bilgilerinin yanlış olduğunu duyurdu. Bunun üzerine UNESCO, kampanyadaki ilgili görselleri geri çekti. Met müzesi, koleksiyonunu yakın vakitte online erişime açtı ve koleksiyon nesnelerinin yüksek çözünürlüklü fotoğraflarını web sitesinden yayınlıyor. Kampanya görsellerinde müzedeki yapıtların manzaralarının kullanılmasının DDB Paris’in mi, yoksa UNESCO’nun mu seçimi olduğu şimdi bilinmiyor.
Memleketler arası Sanat ve Antikacılar Birliği ise bu kampanyanın sloganlarının antikacıları küçük düşürdüğünü, mesleği hatalı üzere gösterdiğini söyleyerek kampanyayı eleştirdi.
UNESCO sözcüsü Matthieu Gueval, kampanyada kullanılan nesnelerin ‘temsili’ nitelik taşıdığını, hiçbir müzeyi suçlama gayesi gütmediklerini, fakat Met’in 2 hafta evvelki itirazları sebebiyle kampanyadaki 3 görseli iptal ettiklerini belirtti. Gueval, kamuya ilişkin olan ve bir halkın ortak tarihini belgeleyen eski yapıtların, bir şahsın konutunda bulunmasının etik manada yanlış olduğuna dikkat çekmek gayesiyle kampanyayı bu formda hazırladıklarını açıkladı. “Neticede bir üniversiteye doktora tezi yazmıyoruz, yanılgı yapılmış olabilir” diyerek kampanyayı savundu.
1970’TEN EVVEL ALINAN ESERLER KAÇAK SAYILAMIYOR
Kaçırılmış yapıtların ABD müzelerinde karşımıza çıkması hiç de tesadüf değil. 1970 yılındaki mukaveleden evvelki bir tarihte yurt dışındaki müzelerin satın aldığı yahut edindiği eserler, ‘kaçak’ sayılmıyor. Halbuki son periyotta sanat tarihçileri ABD ve Avrupa müzelerinin, 1970 mukavelesinden evvel bile olsa, koleksiyonlarında öbür ülkelerden kaçırılmış yapıtları bulundurmasını, sömürgecilik zihniyetinin sürdürülmesi olarak gördükleri için eleştiriyor. Bergama Zeus Sunağı’nın Berlin’de olması yahut Atina Akropolisi’nin Parthenon heykellerinin British Museum’da olması üzere, geçmişte yaşanmış sanat yapıtı kaçırma olaylarının, türel olarak olmasa bile, etik olarak hırsızlık olarak kıymetlendirilmesi gerektiğini savunan uzmanlar, bu bahiste küresel farkındalık yaratmaya çalışıyorlar. Yurt dışındaki sanat tarihçileri müzeleri ‘sömürgeci geçmişlerinden arınmaya’ davet ediyor. Hatta bu bakış açısına sahip uzmanlar, Black Lives Matter protestoları sırasında kölelik devri siyasetçilerinin heykellerini devirenleri de desteklediler.
Son periyotta Suriye ve Irak’ta müzelerin yağmalanması ve çalınan yapıtların karaborsada satılarak hata örgütlerine finansman sağlaması açısından düşündüğümüzde, UNESCO’nun bu türlü bir farkındalık kampanyası üretmesinin son derece hakikat olduğunu savunmamız mümkün.
BÜYÜK ÜLKELER 1970 MUTABAKATINA DİRENMİŞTİ
1970 yılında kabul edilen Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması için Alınacak Önlemlerle İlgili Sözleşme’de, Türkiye dahil 140 ülkenin imzası var. ABD, bu muahedeyi 13 yıl sonra, Fransa 28 yıl sonra, Çin ise 28 yıl sonra imzaladı. Arkeolojik eser kaçakçılığında karaborsanın merkezi haline gelen İngiltere, Almanya, Belçika ve İsviçre ise lakin 2000’li yıllarda imzaladı. Kontrat müzeler ile sanat piyasası ortasında bir bariyer misyonu görüyor ve müzelerin kaçak eser almamasını sağlayarak, müze koleksiyonunda kaçak eser tespit edilirse bunun sahibine iade edilmesi konusunda hukuksal yer sağlıyor. Sanat yapıtı kaçakçılığı piyasasının hacminin ne kadar olduğu tam olarak hesaplanamıyor fakat milyarlarca dolarlık bir ticaretten kelam ettiğimizden kimsenin kuşkusu yok.
BİZ NE DURUMDAYIZ?
Sanat yapıtı kaçakçılığıyla uğraş için milletlerarası veritabanları oluşturuluyor ve çeşitli ülkeler bu iş için özel üniteler görevlendiriyor. Bu takibi kolaylaştırmak için dünyadaki tüm müzelerin envanterlerini dijital ortama aktarması büyük değer taşıyor. UNESCO kontratında imzacı olmamıza karşın, ne yazık ki Türkiye’deki müzelerin birçoklarının envanterinin eski sistemde kaldığı ve güncellenmeleri gerektiği bu sene gündeme geldi. Ulusal Saraylar’a bağlı müzelerin envanter çıkarma çalışmaları devam ediyor. 2020’nin başında, Zeugma Mozaik Müzesi’nde çalışan arkeolog Merve Kaçmış’ın envanterdeki eksik yapıtların zimmetini üstlenmesi talebiyle mobbing’e uğraması sonucunda intihar etmesinin akabinde yapılan kontrolde, 10 yapıtın nitekim kayıp olduğu Temmuz 2020’de duyuruldu.
27 Ekim 2020’de, MSGSÜ’nün tümü için yapılan Sayıştay kontrolünde, üniversiteye bağlı bir kurum olan fakat hala yeni binasının inşaatı tamamlanmadığından kapalı olan İstanbul Fotoğraf ve Heykel Müzesi’nin (İRHM) envanterinde yer alan 404 yapıtın kayıp, 42 yapıtın ise uydurma olduğunun belirlendiği duyuruldu. Envanterde kaydı bulunan 12 bin 378 taşınır yapıttan 4 bin 24’üne ilişkin hiçbir açıklamanın bulunmadığı da kontrolde ortaya çıkan bilgiler ortasında.
2 Kasım’da HDP’li milletvekili Ali Kenanoğlu, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy tarafından yazılı olarak cevaplanması istemiyle bu bahiste bir soru önergesi sundu. Kenanoğlu, İRHM’deki kayıp yapıtların bulunması konusunda bakanlığın bir çalışma yapıp yapmadığını öğrenmeyi talep etmişti. Bu önerge şimdi yanıtlanmadı.
MÜZEDEN ESER ÇALMAYA TUTUKLAMA YOK
27 bin lira karşılığında 5 adet çizgi levha satın alan bir antikacı, bu yapıtların İRHM koleksiyonundan çalınmış olduğunu anlayınca yapıtları satın aldığı şahıslara iade edip parasını geri aldı ve olayı üniversiteye ve polise haber verdi. Yapıtları antikacıya satıp sonra geri alan bu iki kişi, MSGSÜ’de özel güvenlik vazifelisi olarak çalışıyordu. Bu güvenlik vazifelileri, satamadıkları yapıtları üniversiteye geri getirip ‘levhaları bir antikacıda gördüklerini, tanıyarak aldıklarını’ söyleyerek müzeye iade etmeye çalıştılar. Lakin yapılan soruşturmada, yapıtları aslında kendilerinin çaldıkları anlaşıldı. Bu olayın medyada duyurulduğu tarih ise 3 Kasım’dı. İRHM koleksiyonundan 404 eser çalındığı halde, bu iki özel güvenlik vazifelisi, tutuksuz yargılanmak üzere özgür bırakıldılar.
Bu olayın akabinde 6 Kasım’da CHP Genel Lider Yardımcısı, Ankara Milletvekili Bülent Kuşoğlu, Meclis’te düzenlediği basın toplantısında, İRHM koleksiyonundaki kayıp ve geçersiz yapıtları içeren Sayıştay raporunun 2018’de hazırlandığına dikkat çekerek, yalnızca 2 güvenlik görevlisiyle ilgili süreç yapıldığını söyledi. “Bu kadar büyük yolsuzluğun, hırsızlığın iki güvenlik vazifelisi tarafından yapılması mümkün değil” diyen Kuşoğlu’nun basın toplantısının akabinde, ne üniversiteden ne de başka resmi makamlardan rastgele bir açıklama yapılmadı.
2020’de Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi ve İstanbul Fotoğraf ve Heykel Müzesi’nde ortaya çıkan bu iki hırsızlık olayı, UNESCO’nun kampanyasındaki sloganların ne kadar manalı olduğunu kanıtlıyor. Başka siyasi partilerden hiç kimse, bir kamu kurumu olan İstanbul Fotoğraf ve Heykel Müzesi’nden çalınan eserler konusunda hiçbir reaksiyon göstermedi.
Demek ki UNESCO’nun kampanya sloganlarındaki soruları bizim de kendimize sormamız gerekiyor. Bir milletin ruhu kaça satılır?
Hususla ilgili başka linkler:
DDB Paris’in UNESCO için hazırladığı kampanyanın künyesine buradan ulaşabilirsiniz.
UNESCO kampanyasının İngilizce duyurusu: https://en.unesco.org/news/real-price-art-international-unesco-campaign-reveals-hidden-face-art-trafficking
UNESCO kampanyasına yöneltilen tenkitler: https://www.theartnewspaper.com/news/facing-complaint-unesco-pulls-misleading-images-from-advertisements-about-illicit-art-trafficking
UNESCO Courier mecmuasının Ekim – Aralık 2020 sayısı: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000374570_eng
2019 yılı MSGSÜ Sayıştay Kontrolü Raporu’na buradan ulaşabilirsiniz:
https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/kid/2019/Özel_Bütçeli_İdareler-A/MIMAR%20SINAN%20GUZEL%20SANATLAR%20UNIVERSITESI.pdf?fbclid=IwAR3OyBj_oKTPcUQmHhx31ZgjV1o9PS2MTOCb3gbRSRQN3VU_TTMDeToupZg
Gazete Duvar
