Direktörlük eğitimi aldıktan sonra, kendisinin tabiriyle, “Biraz setlerden çekindiğim, biraz da sinema üzerine okumayı yazmayı çok sevdiğim için” sinema alanında yayın direktörü, editör ve müellif olarak çalışan Serdar Kökçeoğlu, 2015 yazında bir ajansta “vantilatör karşısında serinlerken ve akşama kadar yarım düzine yazıyı nasıl bitireceğimi düşünürken” tembelliğinden sıyrılıp sinema yapmaya karar verir.
Kökçeoğlu, “İstanbul’u Dinlemek” ismini taşıyan bir kısa sinema yapar. Sonrasında da, geçtiğimiz günlerde 57. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde heyet özel mükafatı, 39. İstanbul Milletlerarası Sinema Festivali’nde de mansiyon mükafatı aldığı “Mimaroğlu” isimli belgesel sinema gelir. “Mimaroğlu’nun bu coğrafyada yeteri kadar bilinmemesini de kabullenemiyordum” kelamlarıyla tanım ettiği yapıtını, “Mimaroğlu’nu düşünürken hem kalbi hem de radikal bir formu olan bir sinema düşledik” umuduyla çektiklerini söylüyor Serdar Kökçeoğlu. Tıpkı “Autechre’ın müziği üzere.”
Serdar Kökçeoğlu Kökçeoğlu ile bir ortaya geldik ve sinemasını, gerçekliği ve hazırladığı yeni projelerini konuştuk.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kısımlarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Belgeselin olmazsa olmaz gereci gerçekler. Olaylar, beşerler, sokaklar yahut tabiat… Ancak kurmacaya da karşı kıyıdan bakmıyor, oradan kurmacaya vapurla geçilmiyor. Çok yakınlar. Ben kendimi gerçeklerden yola çıkan bir kıssa anlatıcısı üzere hissediyorum. Mimaroğlu ailesine yakından baktım ve oradan üç kıssa seçtim. Günümüzde ve giderek, tahminen daima öyledir, kurmaca ve belgesel ve hatta deneysel sinema birbirine yaklaştı. Çok yaratıcı belgeseller izliyoruz. Ardında bir sinemacı olduğunu hissettiren, bir hikayesi olan, deneysel belgeseller bunlar. Dünyaya, tabiata, beşere dair de fikir üretiyorlar.
‘BELGESELLER, SİNEMAMIZ AÇISINDAN ŞU AN EN İLGİ CAZİBELİ ALAN’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada meşakkat yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Üvey evlat olmak iyidir bazen. Üvey evlat daha rahat başkaldırabilir. Kurmaca çoklukla risk almadan, hazır sinema lisanlarından faydalanarak ve inançlı yollardan hesaplı kitaplı senaryolarla giderken, belgeseller risk alıyor, deniyor ve yeni, yaratıcı yollar arıyor. Bu yılki Antalya Sinema Festivali’nde Zeynep Dadak, Deniz Tortum, Eytan İpeker ve Metin Akdemir ile birebir seçkide olmak çok hoştu… Belgeseldeki değişimi önemsemeyen, bunu görmeyen, yazmayan geride kalır bence. Kaynak yaratma sorunu de değişmeye başladı. Sizin yaratıcılığınıza, tabir özgürlüğünüze karışmayan sayısız fon var. Belgeseller, sinemamız açısından şu an en sürprizli, en ilgi cazibeli alan. Üvey evlat konuttan ayrıldı lakin akşam yemeklerinde daha sık konuşuluyor, konuşulacak.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Televizyon çağı öncesi belgeseller daha sinemaya yakındı, televizyon belgeselleri belgeselin sinemasal kıymetini azalttı denebilir fakat temelinde gerçek olan şu: Her periyot belgeselin sonlarını zorlayan, gerçeklerden ilham alan yaratıcı hikayeler anlatılmış. Bizim ülkemizde son devirde romantik müzik ve konuşan baş üzerine şurası, ‘otur ve izle sana bir şeyler anlatacağız’ diyen belgesellerden uzaklaşan, tıbbın kurallarıyla oynayan, izleyiciye düşünme alanı açan belgeseller çekilmeye başladı. Antalya’daki seçki bu açıdan çok zihin açıcıydı. Ben sinemada yeni yollar aramayı çok seviyorum. Birinci sinemasını çeken genç direktörlerin risk almadan, lisan arayışına girmeden tanıdık bir sinema üretmesine üzülüyorum.
‘BELGESEL BİR TARTIŞMA, ZİHİN AÇMA ALANI’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgesel yalnızca bilgi taşıma aracı değildir. “Mimaroğlu”nda asla bilgi verme üzere bir maksadım olmadı. Bilgi her yerde, cep telefonunda vs. Belgesel bence dayanılmaz bir tartışma, zihin açma alanı. “Mimaroğlu”nu çekerken farklı bakış açılarıyla izleyiciye alan açmak istedim. Alışılmış ki bir fikrim var fakat dayatmaktan kaçındım. Belgesel, estetik açıdan uçsuz bucaksızdır. Her türlü görsel kaynağı ve imaj alma aracını ve her türlü işitsel kaynağı kullanabilir. Doğuştan deneyci. Youtube’u kullanan çok yaratıcı isimler de var, Metahaven üzere.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağlantısından ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
İktidarlar güç kaybettikçe gerçeklerle oynarlar. Öbür bir oyunu oynarlar. Düzgün kıssa anlatıcıları bu oyunu her türlü, her tıpla bozabilirler. Belgeseller vaktin ruhunu yakalama manasında daha şanslı doğal ki.
‘İPLER SİNEMACININ ELİNDE OLURSA UYGUN ÖRNEKLER ÇIKABİLİR’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Netflix’in belgesel aşkı bütün platformların belgeselcilerle bir çay/kahve içmesini sağlayabilir. Öte yandan belgesellerin internet platformlarında artması çok sevindirici olabilir. Üstteki sorudan ödünç alayım, hükümranlar kararan bir dünyada türlü oyunlar oynarken izleyicinin de gerçeğe olan iştahı kabarıyor. Bu da belgesele olan ilgiyi açıklıyor. Sinema yapmak çok kıymetli bir durum olağan ki ve nadiren özgür bir halde işliyor. Lakin belgeselciler daha düşük bütçelerle çalışabiliyor. Bütünüyle önyargım yok, ipler daha çok sinemacının elinde olursa iyi örnekler çıkabilir. Lakin en özgür sinemacılar büsbütün kendi imkânlarıyla çekip kurgulayanlar alışılmış ki.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Hazırladığım birkaç proje var. Bir tanesi Levent Çetin ve Elif Dizdaroğlu ile geliştirdiğimiz, bağımsız müzik sahnesinde ayakta durmaya çalışan genç bir bayanı anlatan bir küçük dizi. Antalya Sinema Forum’dan ödül alan “Berlinist”. “Müzik varsa umut var” diyen, tabandan ışığa giden müzikli bir kıssa. Kurmaca lakin benim ve arkadaşlarımın kıssası daha çok. Hayal kırıklıkları, memleketten gitme-kalma problemleri, bir türlü yüzleşemediğimiz yoksulluğumuz. Kadıköy’den prekarya görünümleri. Bir Ece Ayhan belgeseli projem de var fakat bir biyografi değil, kıyılarda gezinen bir görsel kelamlık. Ayhan’ın düzyazılarında zevkle geziniyorum epeydir. 1993 yılına dair politik bir kıssa yazıyorum bir yandan da. Çalışmak bu devirde bana iyi geliyor, ‘çekilir mi?’ diye düşünmeden biriktiriyorum.
Gazete Duvar
