İZMİR – Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi’nden Günseli Baki ve Yücel Tunca’nın koordinatörlüğünde yürütülen, “Bir Mahallenin Hafızası: Kale” standı 2 Kasım’da birinci olarak Bergama, Kale Mahallesi’nde açıldı. 10 fotoğrafçı ve görsel sanatkarın katıldığı stant, “Bir Mahallenin Kayıtları” ve “Bir Mahallenin Keşfi” olarak iki kısımdan oluşuyor. Stant, 12 Kasım’a kadar Bergama’da; 18 Kasım – 5 Aralık tarihleri ortasında ise Konak, İzmir’deki K2 Şimdiki Sanat Merkezi’nde ziyaretçilere açık olacak.
Standın “Bir Mahallenin Keşfi” kısmında iştirakçiler, bir duyumsama ve tecrübeye dayanan psikocoğrafya kavramının yollarını kullanarak Kale Mahallesi’nde gerçekleştirdikleri yürüyüş tecrübesini anlatıyor; öznel anlatılarıyla bir mahalle temsilini ortaya çıkararak mahalle belleğini yine inşa ediyor. Fotoğraf ve kelamlı tarih çalışmalarıyla mahallenin dünü ile bugünü ortasında bir hafıza köprüsü oluşmayı hedefleyen stantta, Dilek Ece Şahin, Ayfer Yıldız, Burcu Işık, Eren Sulamacı, Fatih Kurunaz, Nesrin Ermiş Pavlis, Pınar Boztepe Memnun, Rabia Başa, Seda Tulun, Tuğba Yılmaz’ın üretimleri yer alıyor.
Kültür için Alan fonuyla desteklenen “Bir Mahallenin Hafızası: Kale” projesi üzerine Sarı Denizaltı Sanat İnisifiyatifi’nden proje koordinatörleri Günseli Baki ve Yücel Tunca ile konuştuk.
. ‘KALE MAHALLESİ, ÇOK KATMANLI KÜLTÜREL BİR BİRİKİME SAHİP’
Bize projenin gayesinden bahsedebilir misiniz?
Günseli Baki: Kentsel yerlere ve hayat kültürüne ait yapılan görsel çalışmalar ve kelamlı anlatılar, değişimin çok süratli yaşandığı günümüzde, kentlerin geçmişteki ve bugünkü durumlarına dair kayıtlı olmayan, yalnızca o kente has olan bilginin üretilmesini, belgelenmesini sağlaması açısından kıymet taşıyor. Buradan hareketle planladığımız Kültür İçin Alan tarafından desteklenen “Bir Mahallenin Hafızası: Kale” isminden da anlaşıldığı üzere; İzmir’in Bergama ilçesindeki Pergamon Akropolü’nün eteklerinde, yüzlerce yıllık bir süreçte Rumların, Ermenilerin, Müslüman muhacirlerin, mübadillerin ve günümüzde sayıları giderek artan metropol kökenli yeni kuşak göçmenlerin yaşadığı üç mahalleyi kapsayan halk ortasındaki ismi “Kale Mahallesi” olarak geçen bölgeye odaklanıyor.
Yücel Tunca: Kale Mahallesi çok katmanlı kültürel bir birikime sahip. Bakırçay Ovası’na gerçek süratle büyüyen yeni Bergama’nın tersine renkli bir hayatı barındırmaya devam eden, devinim halindeki Kale Mahallesi, yakın bir gelecekte turistik bir tüketim alanına dönüşmenin telaşını de taşıyor. Bu mahallenin kent belleğindeki yerini geçmişin ve şimdinin izinde saptama, belgeleme ve yorumlama emelini taşıyan stant ile mahallenin turistik bir alandan çok irtibata gereksinim duyan, paylaşıma açık, ilham verici ve derinlikli yapısını görünür kılınmayı hedefledik. Ve Kültür İçin Alan’ın dayanağıyla de hayata geçirdik.
Fotoğrafçı: Fatih Kurunaz ‘SAHA ÇALIŞMALARIYLA ÜRETİMLER GERÇEKLEŞTİRİLDİ’
Standın hazırlık süreci nasıl geçti?
Günseli Baki: Proje 1 Haziran’da açık davetle başladı. Bu davet sonucunda projeye katılan 10 fotoğrafçı ve görsel sanatçı, mahallenin kent belleğindeki yerini psikocoğrafya, kentsel yer, ferdî bellek, hayat kültürü ve kelamlı tarih kavramlarıyla birlikte ele alan atölyeler, seminerler ve uzman sunumlarına katıldı. Projede ağır bir içerik vardı ve beş ay sürdü. “Bir Mahallenin Keşfi: Psikocoğrafya Atölyesi” ve “Bir Mahallenin Kayıtları: Belgesel Fotoğraf Atölyesi” ile bu atölyeleri destekleyen Kelamlı Tarih Uzmanı Eda Yiğit’in “Kültür Sanat Pratiklerinde Anlatının Yeri” ve Prof. Dr. Melek Göregenli’nin “Kent, Vakit, Kimlik, Mekan” seminerlerine, başvuran 10 fotoğrafçı ve görsel sanatçı katıldı. Arkeolog Bülent Türkmen’in “Hellenistik Dönem’de Kale Mahallesi’nde hayat üzerine bir deneme” ve araştırmacı, müellif Sefa Taşkın’ın “Kale’de Bir Sokak: Abacıhan” sunumları ise herkesin iştirakine açık olarak çevrimiçi gerçekleştirildi. Daha sonra da ağır ve güçlü bir süreç olan saha çalışmalarıyla üretimler gerçekleştirildi.
Fotoğrafçı: Seda Tulun ‘ÇEVRİMİÇİ ETKİNLİKLER YÜZ YÜZE İRTİBATIN YERİNİ TUTMUYOR’
Yaşadığımız pandemi sürecinin projeye ne üzere tesirleri oldu?
Yücel Tunca: Nisan’da başlayacak olan proje, pandemi sebebiyle ertelendi ve proje kapsamındaki tüm atölye, seminer ve sunumlar çevrimiçi olarak planlanmak zorunda kaldı. Hem proje tarihlerindeki sapma hem de çevrimiçi aktifliklerin 1,5 saatten fazla yapılamaması süreci uzattı. Ve elbette çevrimiçi etkinlikler yüz yüze irtibatın yerini tutamıyor.
İzmir’den projeye katılan fotoğrafçılar ise pandemi sürecinde toplu taşıma kullanmanın zorluğu sebebiyle saha çalışmalarına planladığımız üzere katılamadı. Bilhassa “Bir Mahallenin Kayıtları” kısmında gerçekleştirilen portre ve sokak monografileri çalışmalarında gereken birebir irtibatta de pandemi sebebiyle zorluklar yaşadık. Lakin tekrar de bu şartlara karşın iştirakçiler özveriyle iyi işler çıkardı. Bu güçlü sürecin getirdiği zamansal aksaklıklar nedeniyle bir iki çalışma dışında stant içeriğinde değişiklik olmadı.
Nesrin Ermiş Pavlis ‘HER KISIM İKİ KAVRAM ETRAFINDA ŞEKİLLENİYOR’
Bu stant bize neler anlatıyor?
Günseli Baki: Stant iki kısımdan oluşuyor ve her kısım iki kavram etrafında şekilleniyor; psikocoğrafya ve kelamlı tarih. Bir Mahallenin Keşfi kısmında iştirakçiler bir duyumsama ve tecrübeye dayanan psikocoğrafyanın usullerini kullanarak, antik Pergamon’da yer alan Kale Mahallesi’nde gerçekleştirdikleri bir günlük yürüyüş tecrübesini anlatıyor. Renkli, katmanlı dar sokakları, yokuşları, çıkmazlarıyla kent merkezinden farklı bir yer algısına sahip bu mahallede yürüyerek kaybolmayı deneyen iştirakçiler, bakkalların süpermarketlere, Arnavut kaldırımlarının asfalta, çıkmazların caddelere, taş duvarların betona direndiği mahallede oluşturdukları anlatılarıyla bir mahalle temsilini ortaya çıkarıyor ve mahalle belleğini bu öznel anlatılarla bir manada yine inşa ediyor.
Bu kısımdaki fotoğraf çalışmalarının yanında her iştirakçi bir de yürüyüş tecrübesini metin ve fotoğraflarla anlattığı birer fanzin çalışması da üretti. Standa gelenler bu fanzinlerden edinebilecekler. Kale Mahallesi’ndeki yürüyüş tecrübelerinin ferdî anlatılarla aktarıldığı görsel üretimler ve fanzinler bizi bize anlatan bir yansıma tahminen de; beliren, kaybolan, farklılaşan, üst üste yığılan, iç içe geçen vakit modülleri üzere. Yıllar içinde değişse de Kale Mahallesi dar sokakları, farklı mimarisi, renkli duvarları, gizemli avluları, tekinsiz hudutları, çıkmaz sokakları ve sarıp sarmalayan doğasıyla hislerimizi biçimlendirmeyi ve ruhumuzu kucaklamayı sürdürüyor. Çağdaş kentlerin tersine geçmişin izlerini de içinde barındırıyor.
Yücel Tunca: Fotoğraf ve kelamlı tarih çalışmalarıyla mahallenin dünü ile bugünü ortasında bir hafıza köprüsü oluşturmayı hedefleyen standın “Bir Mahallenin Kayıtları” kısmı iştirakçilerin üç ay boyunca çalıştıkları mahallede ürettikleri dokuz sokak monografisi ve sekiz portre kıssasından oluşuyor. Pergamon Akropolü’nün taçlandırdığı Kale Tepesi’nin ikisi çıkmaz, yedi sokağına; Kale Mahallesi’nin en kıymetli meydanı olan Domuz Alanı’na ve mahallenin bir bakıma ova düzlüğündeki hududunu oluşturan Kınık Caddesi’ne odaklanan monografi çalışmaları, yer ve insan bağını, kültürel ve ticari bağları, klâsik mahalle hayatının ritmini kavramaya çalışıyor. Yüzyılı aşan bir vakit diliminde birikenleri ortak hafızaya kaydetmeyi deniyor.
Fotoğrafçı: Burcu Işık Mahalle kayıtlarının ikinci kısmını ise Kale Mahallesi sakinlerinden Ali Yurtseven, Ayfer Şaşmazer, Ayşe Üregen, Cavidan Çobanoğlu, Cengiz Kızılık, Efe Nazım Arslançelik, Fikriye Ertop ve Makbule Çelen’in biyografik anlatılarına, yeni ve aile arşivlerinden fotoğrafların eşlik ettiği portre öyküleri oluşturuyor. “Bir Mahallenin Kayıtları” kısmı, tarih yazımının yaygın biçimine karşı duran bir yaklaşımla, muktedirlerin ve ünlülerin tarihi yerine, büyük çoğunluğun savsız temsilcilerine, onların rutinlerine, farklılıklarına ağırlaşarak kadim bir kentin yakın tarihini tekrar yazmayı deniyor.
Bir Mahallenin Kayıtları, sokaklardan bireylere uzanan seyriyle ortak sivil hafızaya, Attalos Hanedanlığı’nın, Kleopatra’nın, Karasi Beyliği’nin, Sultan Bayezıd’ın, Enver Paşa’nın, Adnan Menderes’in değil, bir mahalle halkının sırlarının, umutlarının, acılarının, öfkelerinin, içtenliğinin, ketumluğunun, paylaşımcılığının, yalnızlığının kayıtlarını ekliyor.
Fotoğrafçı: Tuğba Yılmaz Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi Hakkında:
Sarı Denizaltı, görsel sanat ve görsel kültür üzerine projeler üretmeyi hedefleyen; sergiler, söyleşiler ve atölyeler düzenleyen, kâr gayesi gütmeyen bağımsız bir sanat inisiyatifidir. Günseli Baki ve Yücel Tunca tarafından, etkinlikler ve atölyeler düzenleyen bir yer olarak Mart 2018’de İzmir’de kurulan Sarı Denizaltı, 2019 yılından itibaren proje bazlı üretimlere tartı vererek çalışmalarını sanat inisiyatifi olarak sürdürme kararı aldı. Farklı husus, fikir ve kavramlar üzerinden bir diyalog ortamı oluşturmaya çalışan inisiyatif, başka sanat disiplinleriyle de etkileşimde bulunan şimdiki fotoğraf çalışmalarını dayanaklar ve bu üretimlerin gerçekleştirilmesi için alan açar. Hiyerarşik, cinsiyetçi, ırkçı ve milliyetçi yaklaşımları reddeden, üretimlerini üniversal bir bakışla gerçekleştirmeye ihtimam gösteren Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi, kişisel proje bazlı üretimlerin yanı sıra ortak çalışma ve kolektif üretimi önemser. Bu bağlamda davetli kolektif stantlar ile görsel sanatlar alanında bilgi, niyet ve tecrübe paylaşımına katkıda bulunacak söyleşiler ve atölyeler düzenler.
Gazete Duvar
