Rezan Aksoy
Berlin Duvarı’nın yıkıldığı ve Doğu-Batı Berlin’in fiziki olarak birleşmeye başladığı vakitlere tanıklık eden Timur Çelik, 1990 yılında Avrupa’daki sanat müzelerini dolaşmak için geldiği Berlin’de, kentin sanat ortamına ve çok kültürlü yaşantısına duyduğu hayranlıkla ülkesine geri döndü. İstanbul’daki atölyesini bırakarak, 1993 yılında bir daha dönmemek üzere Berlin’e yerleşti. Çelik, dünyanın dört bir yanından sanatkarların umutlarla geldiği Berlin’de yeni bir ömür kurmanın yanı sıra birçok milletlerarası stantta fotoğraflarını sergiledi ve sanat çalışmalarını aralıksız sürdürdü. Sanatçı bugünlerde ise ‘Görgü Tanığı’ serisinin son yapıtı olan ve helikopterden atılan iki figürü boyadığı resmi ile gündemde. Biz de serinin geri kalan fotoğraflarını ve sanat hayatını konuşmak üzere Timur Çelik ile buluştuk.
En sonda sormam gereken soruyu birinci başta sormak istiyorum. Şu ana kadar hadisenin faili ve mağdurları dışında kimsenin görmediği bir hadisesi boyadınız ve birçok kişi fotoğrafınızı vakanın gerçek fotoğrafı sanarak paylaştı. Bu nasıl oldu sizce?
Haberi birinci okuduğumda, Latin Amerika’daki askeri rejimlerin sivil insanları helikopterden attığı imgeler geldi gözümün önüne. Sonra Vietnam Savaşı’nı ve sinemaları hatırladım. Hadisenin çabucak akabinde sevgili İrfan Aktan’in Gazete Duvar’da yayınlanan yazısını okudum. Yazının son kısmında insanların ilgisizliğini anlatıyordu. Yazısı şu cümlelerle bitiyordu: “O halde Osman Şiban’ın kanlı gözleri, kaybedilmiş hafızası kime, ne anlatıyor?” Bu yazıdan çok etkilendim. Ancak ne yazık ki, bu yazıdan sonra da kâfi reaksiyonun verilmediği kanaatindeyim. Daha sonra kendi reaksiyonumu tuvalin üzerine nasıl aktarabilirim diye düşünürken, şimdi hiç manzarası olmayan bu vakası boyamaya karar verdim. Tesadüf bu ya, ben askerliğimi 1980 darbesinin çabucak sonrasında Van’da yaptım. Bu sebepledir ki Van coğrafyasını çok iyi bilirim. Benim koğuşum Erek Dağı’na bakardı. Erek Dağı’nın güneşin doğduğu yer olduğu rivayet edilir. Nitekim de güneş tam Erek Dağı’nın ortasından doğup Van Gölü’nü yaka yaka Süpan Dağı’ndan batardı. O vakit bütün renkler kahverengi, turuncu ve mavinin karışımı bir hal alırdı. O görüntü bana Romantik periyodun tablolarını hatırlatırdı ve paydos vakti görünüme karşı oturup çayımı içerken, gün batımına eşlik ederdim. Bir yandan Van’ın gözümde canlanan romantik görüntüsü, bir yandan İrfan Aktan’ın yazısı ve elbette ki Osman Şiban’ın kan dolu gözleri beni kaçınılmaz olarak bu resmi boyamaya itti. Artık ne yapacağıma karar vermiştim ve öbür bir röportajımda da söylediğim üzere İkarus’un Düşüşü’nden esinlenerek bu resmi boyamaya karar verdim. Benim açımdan bu fotoğraf mitolojik bir imgenin gerçek dünyadaki karşılığını bulmak üzereydi. Daha sonra malumunuz, resmi toplumsal medyada paylaştım ve bu formda milyonlarca insanın Van’da yaşanan bu vakayla benim fotoğrafım aracılığı ile duygusal bir temas kurmasına vesile oldu. Açıkçası fotoğrafımın böylesine ilgi duyması beni sevindirmekle birlikte büyük bir şaşkınlık da yarattı.
‘BU RESMİ BOYAMAM HAMASETTEN FAZLA SORUMLULUK’
Şiddet hadisesini estetik biçimde anlatmanın yürek istediği kanaatindeyim. Bu yüreği nereden buluyorsunuz?
Bu ne kadar dehşetli olursa olsun, özü prestiji ile bir yaprağın düşmesi, yırtıcı bir hayvanın avını yakalaması üzere tabiatta gerçekleşen bir vaka. Orada bir helikopter ve iki insanın düşüşünü görüyoruz. Ben yalnızca kendi tekniğimle rastgele bir hadisesi, objeyi, nesneyi boyadığım üzere bu hadisesi boyadım. Elbette ki yılların verdiği deneyim ile uçağın kalkışı, düşme arası vb. detaylarda titizlik gösterdim. Lakin benim için bu resmi boyamam, cüret hududunu aşan bir duyguya karşılık geliyor. Bu resmi boyamak zorundaydım. Bunu bir görgü şahidinin gelecek nesillere ulaştırılması gereken tanıklık evrakı olarak da düşünebilirsiniz. Ben gökyüzünden düşen bir saksıyı da boyayabilirdim. Ancak bunu tercih etmedim. O yüzden bu durumu hamasetten fazla sorumluluk halinde özetleyebilirim.
”Ampul” , 200×150 cm , tüyb , 2012 Resmi birinci gördüğümde ve sizinle fotoğraf üzerine konuşmaya başladığımız andan itibaren bir şeyi çok merak ettim. Resmi boyarken o an oradaymışsınız üzere bir izlenim doğuyor. Fizikî olarak orada olmasanız da aşikâr ki duygusal olarak o an o vakaya tanıklık ettiniz. Bu nasıl bir histi?
Van’da askerlik yaparken bir helikopter daima kalkıp geri dönerdi ve nereye gidiyor diye sorduğumuzda “göreve gidiyor” karşılığını alırdık. Coğrafyayı biliyor oluşum ve edindiğim görsel deneyim birleşince bu fotoğraf çıktı ortaya. Bu duyguyu uzun uzadıya anlatmak pek mümkün değil fakat güya akrabalarımı atmışlar üzere hissettim demem de kâfi olacaktır temelinde.
“Conyevor beld” ,100×80 cm , tüyb , 2012 “Görgü Tanığı” serisinin son resmi olan Helikopter hayli öne çıktı. Fakat sanatkarın bir yapıtının öne çıkması bir bakıma başka yapıtlarının de görünmez olmasına yol açabiliyor. Sizin eski işlerinizi bilen biri olarak bu röportajda bir nebze de olsa bunun önüne geçmek istiyorum. Bize eski işlerinizden kelam edebilir misiniz?
Benim yaptığım fotoğraflar realist fotoğraflar olarak tanımlanıyor. Daha çok günümüz dünyasının sıkıntıları ile ilgileniyorum. Benim sanat dünyasında görünür olmamı sağlayan fotoğraflar büyük tuvallere boyadığım portreler oldu. O portrelerde etrafımdaki insanları boyadım. Bu benim kendi etrafım üzerinden dünyaya karşı tanıklığım üzere düşünülebilir.
Yani ‘görgü tanığı’yım diyorsunuz?
Elbette, ben bir görgü şahidiyim diyebilirim. Benim işim görmek. Berlin’de bir standa hazırlık yaparken, etrafımdaki sanatkarların tabirlerini küçük tuvallere boyadım. O insanların hepsi benim etrafımdaki dostlarımdı. Kimi müzisyen, kimi ressam, oyuncu, direktör ve daha kaçları. Onlar da benim üzere göçmen sanatkarlardı. İtalya’dan, İspanya’dan, İngiltere’den, dünyanın çeşitli yerlerinden bir hayalin peşinde Berlin’e gelmişlerdi. Herkes sanatını yapıyordu lakin hiçbiri arzuladığı yerde değildi. Hepsi çok zeki, hassas ve yetenekli insanlardı. Lakin yüzlerinde hayata tam olarak tutunamamış olmanın sözü ya da ifadesizliği vardı. Ben bu yüzleri boyamaya çalıştım. Berlin, birçok sanatkarın hayal kurup geldiği bir kent olmakla birlikte, başka yandan da hayal kırıklığına uğrayıp vazgeçmiş sanatkarlarla dolu bir kentti. Vakitle bu küçük portreleri bırakıp daha büyük portreler boyamaya başladım. Detayları görmek ve sorunu büyütmek için aldım bu kararı. Bir bakıma vakası sinema perdesinden izlemek üzere düşünülebilir. Büyük portrelere geçerken, öteki bir gayem da seyirciyi rahatsız etmekti. Zira bu beşerler tam olarak memnun değildi. Bu portreler, benim büyük portreler yapan realist bir ressam olarak tanınır olmamı sağladı. Selahattin Demirtaş, Osman Kavala, Ahmet Altan, Eren Keskin, Hayko Bağdat, Ahmet Türk ve daha birçok Türkiyeli muhalifin portrelerini ve eş vakitli olarak çeşitli nesneler boyadım. Bilhassa Künstlerhaus Bethanien’da dünyanın çeşitli yerlerinden sanatkarların katıldığı “Flying – Uçmak” standında, havaalanının bagaj kısmındaki bant üzerinde unutulan Bavul fotoğrafım büyük bir ilgi ile karşılandı. Daha Seyahat Hadiseleri olmadan evvel patlamış bir ampul resmi boyadım. Rejime karşı bir iğnelemeydi bu. İstanbul’da kendi açtığım bir stantta sergilendi bu fotoğraf. Örneğin yakınlarda kaybettiğimiz sevgili dostum Birol Ünel’i boyadım. O vakitler şimdi “Duvara Karşı” sineması çekilmemişti. Meşhur olmadığı vakitlerdi. Buradan onu bir sefer daha hasretle anmak istiyorum.
”Birol” , 200×150 cm , tüyb , 2010 Ben de sevgi ile anıyorum ve son olarak “Görgü Tanığı” serisinden de bize kelam ederseniz çok seviniriz…
Bu seriye temel olarak Kobanê’den sonra başladım. Tahlil süreci bitti, darbe oldu, şiddet sarmalı büyüyerek şu anki halini aldı. Seyahat Parkı protestoları ve daha sonra 7 Haziran seçimleri ile umut yerini karamsarlığa bıraktı. Berlin’in sokakları Türkiye’den göç eden yahut etmek zorunda olan Türkiyeli entelektüellerle dolup taşmaya başladı. İşte bu süreçte ben de Kürt kentlerinde ve bölgede yaşananları bir görgü şahidi olarak boyamaya çalıştım.
‘AYSEL TUĞLUK’UN ANNESİNİN GÖMÜLMESİNE MÜSAADE VERİLMEYEN BİR ÜLKEYE DÖNMEYİ REDDEDİYORUM’
Son olarak eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Türkiye artık her gününü 12 Eylül üzere yaşamaya başladı. Bu 12 Eylül’ü çok ağır yaşamış bir emekçi mahallesi olan Kartal’da büyüdüm. Herkes üzere doğup büyüdüğüm topraklara gitmek isterim lakin şunu açıkça söylemem gerekir ki: Ben Aysel Tuğluk’un annesinin gömülmesine müsaade verilmeyen bir ülkeye dönmeyi reddediyorum.
Alevilerin fişlendiği, Kürtlerin helikopterden atıldığı, Ermenilerin tehdit edildiği, gazetecilerin, sanatkarların ve her türlü muhalifin tutsak edildiği bir ülkeye dönmeyi reddediyorum. Ancak bu makûs günlerin geçeceğini ve daha özgür bir Türkiye’ye olan inancımı da koruyorum.
”Önder” , 200×150 cm , tüyb , 2018
Gazete Duvar
