Mika McRae
Bir vakitler Batı dünyasındaki çocuklar için önde gelen mevt nedenlerinden biri olan ‘kızıl’ hastalığı, 20. yüzyıl tıbbı sayesinde neredeyse yok edilmişti. Ama son yıllarda İngiltere ve Kuzey Doğu Asya’da görülen yeni salgınlar, hâlâ kat etmemiz gereken uzun bir yol olduğunu gösteriyor.
Bu ölümcül patojenin (hastalık bulaştırıcı mikroorganizmanın/ç.n.) yine canlanmasının sebebi şimdilik belirsizliğini koruyor. Yapılan yeni bir çalışma, hastalığın sorumlusu olan bakteriyel suşlardan (alt türlerden) birinin genomundaki ipuçlarını açığa çıkardı ve bulaşıcı hastalıkların aile ağacının ne kadar karmaşık olabileceğini gösterdi.
SORUNUN KAYNAĞI ‘A KÜMESI STREPLER’
Hastalığın ardındaki alt cins olan ‘A Kümesi Strep’ yahut ‘Streptococcus pyogenes’dir; bunlar, bedenin içinde hasara neden olabilen ve ‘superantijenler’ denilen toksik bileşikleri etrafa yayabilen top halindeki mikroplardır. Özellikle de çocuklarda…
Sonuçlar, rahatsız edici bir farenjit ya da makus bir döküntü olayı kadar hafif yahut organların fonksiyonlarını yitirmelerine yol açan toksik bir şok kadar şiddetli olabilir.
Antibiyotiklerin ortaya çıkmasıyla birlikte, salgınlar denetimden çıkmadan evvel kolaylıkla tedavi edilebilir hale geldi. 1940’lara gelindiğinde, hastalık yayılma yolunda ilerliyordu.
Artık bu gerçekler büsbütün değişiyormuş üzere görünüyor.
Queensland Üniversitesi’nde moleküler biyolog olan Stephan Brouwer, “2011’den sonra, 2014’ten itibaren İngiltere’de görülen ikinci bir salgına ait haberlerle birlikte salgının global biçimde yayıldığı ortaya çıktı ve artık Avustralya’da salgın kaynaklı tecritler olduğunu fark ettik” diyor ve ekliyor: “Kızıl hastalığının bu türlü global biçimde tekrar ortaya çıkması, hastalık oranında beş kattan fazla artışa ve dünya genelinde 600 binden den fazla hadiseye neden oldu.”
A kümesi strep genleri hakkında yapılan bir araştırmada milletlerarası bir araştırma kümesine liderlik eden Brouwer, Kuzey Doğu Asya kökenli belli bir suş tarafından üretilen çeşitli süperantijenleri tanımlayabildi.
BAKTERİYE YENİ YOLLAR AÇAN ‘SÜPERANTİJEN’
Bunlar ortasında, bakteriler ortasında daha evvel hiç görülmemiş bir konakçının hücrelerinin iç kısımlarına ulaşmaları için bakteriyel istilacılara yeni ve makul bir yol sunan bir çeşit süperantijen bulunuyordu.
Onun yeni olması, bu salgınların, geçmiş yüzyıllarda topluluklar ortasında dalgalanan tıpkı bakteri cinslerinin soyundan olmadığının bir göstergesi. Daha fazla, bunlar, kendi kendilerine yeni numaralar öğrenen A Kümesi Strep kaynaklı hastalıklarla yakından bağlantılı bakteri popülasyonlarıdır.
Emsal organizmaların -gelişmiş bir hastalığa neden olma derecesi gibi- birebir özellikleri geliştirebilmesinin bir yolu, doğal seleksiyonun, paylaşılan genlere tıpkı formda bağımsız ve ince bir ayar yapmasıdır.
Ancak daha evvelki öteki çalışmalar, bu bakteri alt çeşidinin, ‘faj’ ismi verilen bir virüs çeşidinin neden olduğu enfeksiyondan yardım aldığını ileri sürmüştü.
Queensland Üniversitesi’nden biyobilimci Mark Walker da, “Toksinler, toksin genlerini taşıyan virüsler tarafından enfekte edildiğinde bakteriye aktarılmış oluyor” diyor; “Bu dışarıdan elde edilen toksinlerin, Streptococcus pyogenes’in konağını daha iyi kolonileştirmesine imkan sağladığını gösterdik; ki bu da muhtemelen öteki suşlarla rekabet etmesini sağlıyor.”
YATAY GEN TRANSFERIYLE DAHA DA GELİŞTİLER
‘Yatay gen aktarımı’ diye bilinen bir süreçte, bir mikropta evrimleşen bir gen, bir virüsün genomuna dahil edilebilir ve yeni bir konağın DNA’sında dönüştürülerek asıl genin bir çeşit klonunu yaratabilir.
Bu, bakterilerle sonlu olmasa da tek hücreli mikropların ahenk sağlaması için süratli ve kullanışlı bir yoldur. Bunun üzere çalıntı genler, konut sahibi dokulara giriş için patojenlere yeni yollar sunabilir ya da onları engelleyebilecek bir kimyasal savaşa karşı dinebilirler.
Bu olayda, daha az önemli bir bakteri alt çeşidinin, onu mağlubiyete uğrayan kuzeni kadar değişik kılan bir silah geliştirmesine yardımcı oldu.
Araştırmacılar, dışarıdan edinilen superantijenin değerini teyit etmek emeliyle, kodlamalarını devre dışı bırakmak için genetik düzenleme tekniğini kullandılar. Netice itibariyle, suşlar, bakterilerin virülansını (hastalık bulaştırma oranı) test etmek hedefiyle kullanılan hayvan modellerini kolonileştirme marifetini yitirdiler.
COVID-19 ÖNLEMLERI ŞİMDİLİK YAYILMASINI ENGELLİYOR
Şimdilik daha büyük bir tehditle baş etme yolumuz, en son ortaya çıkan kızıl hastalığı salgınlarını denetim altında tutmak üzere görünüyor.
SARS-CoV-2 üzere aerosoller (havada uçan parçacıklar/ç.n.) aracılığıyla yayılan A Kümesi Strep’inin mevcut kısıtlamalar altında bir salgın haline gelmesi de olası görünmüyor.
Walker, “Fakat sonuç itibariyle toplumsal aralık kuralları gevşediğinde, kızılın geri dönmesi beklenen görünüyor,” diyor.
“Tıpkı Covid-19 üzere, sonuçta bir aşı kızıl hastalığını ortadan kaldırmak için hayati değere sahip olacak; çünkü bu, tarihin en yaygın ve ölümcül çocukluk hastalıklarından birisi.”
Araştırmanın ayrıntıları Nature Communications dergisinde yayınlandı.
Bu makalenşn özgünü Science Alert mecmuasında yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
