İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü (İSTANPOL) Genel Yöneticisi, Siyaset Bilimci Seren Selvin Korkmaz yeni neslin ailelerinden farklı olduğunu, onların mağduriyetlerini, öfkelerini, kinlerini, laik-dindar kutuplaşmalarını yaşamadığını söyledi. Korkmaz, “Bu gençler bugün bu çatışmaları, bundan ötürü yaşanan ayırımcılıkları manasız buluyorlar. Bana kalırsa iktidar gençlerle ve onların değişen dünyalarıyla baş edememiş” değerlendirmesini yaptı.
Tıpkı vakitte İSTANPOL’un ocak ayında yaptığı “Türkiye’de gençlerin güvencesizliği: Çalışma, geçim ve ömür algısı” araştırmasının koordinatörlerinden olan Korkmaz, Üniversal gazetesinden Serpil İlgün’e yaptığı açıklamalarda gençlerin özgürlük, para ve geleceğe ait kanılarını kıymetlendirdi. Korkmaz’ın açıklamalarından bir kısım şöyle:
Öteki çalışmalarla da örtüşen gençlik araştırmanızdaki bulguların en öne çıkan yanı gençlerin kendilerini teminatsız hissetmeleri. Gençler güvencesizliği nasıl tanımlıyor?
Seren Selvin Korkmaz.
Belirttiğiniz üzere çok farklı kurumların yaptıkları araştırmalarda da gençlerin temel sorunu güvencesizlik oldu. Güvencesizlik gençlerde kaygı, gerilim ve öfke hisleriyle birlikte, geleceğini öngörememe, bugünün bilinmeyen olması, özetle hayata dair hiçbir teminatının olmaması halinde yansıyor. Gençler önemli formda hem bir borç sarmalında, hem özgürlüklerinden yana dertleri var, hem de ekonomik korkuları var, aileye bağımlılar. Hasebiyle en kolay tabiriyle gençlerdeki güvencesizlik hissi, bugününü ve geleceğini öngörememek ve kendilerini hiçbir formda ekonomik ve özgürlükler manasında garanti altında hissedememek.
Güvencesizlik tarifi, genel olarak çalışma hayatı ve iş garantisi üzerinden değerlendirildiği için soralım, gençlerin garantili iş tarifleri ne?
Gençlerin anladıkları şey, sistemli çalışma saatleri, sistemli maaş ve tertipli tatil hakkı olan bir iş. Yani bizim en temel insan hakları olarak tanım edeceğimiz talepler, bugün gençlerin hasret duyduğu şeyler. Bazen hani toplumsal medyada vs rastlarız ya, “Gençler bir şey beğenmiyor!” Hayır bu gençler çok kolay talepler üzerinden garanti istiyorlar. Zira bizim çalışma yaptığımız gençlerin, mesela bir kamu dairesinde çalışmıyorlarsa, bir sefer tatil hakları yok, tatil hakkı olsa tatile gidemiyorlar zira o kadar gelirleri yok. Tekrar çalışma saatleri çok esnek, sabah işe gidiyor lakin kaçta çıkacağı muhakkak değil. Birçok vakit hafta sonları yok. Maaşa gelince, kimileri taban fiyat bile almıyor. Bugün çalışan gençlerin birçoğu “Acaba yarın bu işimi yapabilecek miyim?” telaşı taşıyor.
Bu tablo gençleri kamuda çalışmaya yönlendiriyor. Ancak kamuda da özelleştirme, esnek çalışma, torpil, KHK üzere uygulamalardan yana telaşlarını belirtiyorlar…
Doğal. Özel daldaki bu esneklikten kaçmanın bir yolu olarak kamuyu görüyorlar, daha teminatlı olduğunu düşünüyorlar, doğal kamuda birtakım toplumsal haklar da daha fazla. Fakat bahsettiğiniz üzere bir, liyakat sıkıntısı gündeme geliyor. Yani “Kendi yetenek ve hünerlerimizle zati bir akrabamız, bir tanıdığımız olmadığı sürece kamuya giremeyiz” anlayışları var.
İkinci tereddütleri, kamuda kendilerini çok geliştiremeyeceklerini, daha durağan bir yer olduğunu düşünüyorlar.
Üçüncüsü ise, bizim görüşmelerimizde KHK çok öne çıkmadı fakat Türkiye’nin bugünkü durumuna baktıklarında görüyorlar; yakınlarından görüyorlar, etraflarından görüyorlar, zira KHK’ler sorunu toplumun çok farklı kısımlarına değdi. Münasebetiyle “Kamuda iş bulsak bile bir gün çok keyfi bir biçimde hiçbir hakkımızı almadan işten çıkarılabiliriz” diye düşünüyorlar. Tüm bunlar gençlerde devletin onlara eşit yurttaşlar olarak davranmadığı algısını yaratabilir.
Bu da yurtdışına gitmek isteyenlerin oranını artırıyor. Son araştırmalara nazaran bu oran yüzde 76. Buradaki temel saik işsizlik mi? Öteki faktörler de kelam konusu mu?
Gençlere, “Bu ülkeden neden gitmek istiyorsunuz?” dediğimizde, birincisi daha iyi iş standartlarına erişmek; ikincisi, daha iyi ömür standartları karşılıklarını veriyorlar. Bizim araştırmamızda çıkan datalar bu. Lakin hem farklı araştırmalara baktığımda hem gençlerle ilgili yaptığım okumalar, onlarla yaptığım görüşmelerde sıklıkla vurgulanan bir, daha iyi bir iş; iki, özgürlükler sorunu. Bu ikisi gençlerin yurtdışına gitme isteklerinin altındaki en temel iki tasa.
Adres olarak da birinci sırada Batı Avrupa, İskandinav ülkeleri ve ABD geliyor. Lakin Ortadoğu, örneğin Suudi Arabistan o adreslerden biri değil. Bu, üzerinde kelam söylenesi bir detay mı?
Evet, bu değerli bir nokta. Zira Ortadoğu’daki gençlik araştırmalarıyla, Türkiye’deki gençlik araştırmaları örtüşüyor. Ortadoğulu gençler de birebir Türkiye’dekiler üzere yurtdışına gitmek istiyor. Zira Ortadoğu’daki ülkeler de gençlerine adil, özgür bir hayat vadetmiyorlar. Haliyle gençler çıkışı diğer ülkelerde arıyorlar. Türkiye’deki gençler örneğin Suudi Arabistan’da iyi para kazanabilecek işler bulabilir, fakat buradaki kıssa işte o özgürlükler sorunu. Bugünün gençlerinin bedelleri ve yaklaşımları bir evvelki nesilden çok farklı. Özgürlük tarifleri da çok farklı. Bizim eski neslin kavgalarını, öfkelerini, hırslarını barındırmıyorlar. Hayata da siyasete da çok farklı bakıyorlar. Münasebetiyle gençlerin kaygısı yalnızca para kazanmak değil; adil, onurlu, özgür hayat sürebilecekleri ülkelerde yaşamak. O nedenle de en azından demokratikleşme konusunda daha ileri düzeyde gördükleri Batı Avrupa ülkelerini tercih ediyorlar. Doğal gençler oralarda yaşamayı deneyimlemediler, uzaktan görüyorlar, yani göçmen olarak yaşayacakları zorlukların vs farkında değiller.
Tüm bu telaşlar, belirsizlik, genç bayanlara nasıl yansıyor?
Genç bayanlardaki işsizlik oranları ne yazık ki daha yüksek. Ne istihdamda ne eğitimde olanlar yüzde 35’lere varıyor. İkincisi, bayanlar daha teminatsız zira genç bayan mesleğindeki liyakati ya da hünerleriyle ilgili olmayan, bayana atfedilen işlerle karşı karşıya kalıyor. Örneğin bizim araştırmamızda genç bayan aşçı olmak üzere başvuruyor lakin ona aşçı olamazsın diyorlar. Yahut muhasebeci olarak çalışan bir genç bayana getir götür işleri yaptırılıyor ancak birebir statüdeki erkeğe yaptırılmıyor. Bu da bayanlardaki güvencesizliğin ve mesleksel kimlik kaybının daha keskin olduğunu gösteriyor. Yani bayanlar her hususta daha garantisiz, daha kırılgan. Tıpkı statüdeki erkeklerden daha düşük kazanıyorlar ve kreş üzere toplumsal haklardan mahrumluk, bayanları işyerlerinde daha kırılgan hale getiriyor.
Gençlerle yapılan değerlendirmelerde şöyle bir yorum var: Ne istemediklerini biliyorlar lakin ne istediklerini bilmiyorlar! Gençler ne istediklerini mi bilmiyor, yoksa isteklerini nasıl hayata geçirecekleri konusunda ortak bir kavrayıştan mı mahrumlar?
Gençler aslında ne istediklerini de biliyor. Lakin kamuoyunda yaygın olarak anlaşılan biçimde politikleşmedikleri için, “onların politik bir talebi yok” deniyor. Kamuoyunda gençlerle ilgili tartışmalar biraz sığ bir yerde ilerliyor. Yani “Gençlerin siyasete ilgisi yok, gençler apolitik yahut gençler taleplerini lisana getiremiyorlar!” biçiminde bir argüman var. Halbuki gençler, bu politik sisteme, bu sisteme, iktidarından muhalefetine bu siyaset yapma biçimine yabancılar. Türkiye’de siyasetin lisanı 40 yaş üstü. Münasebetiyle gençlerle bağlantı kuramıyor, onlarla bilmedikleri bir lisandan konuşuyorlar. Bu gençler Türkiye’nin bu kutuplaştırılmış ortamında politik olmaktan, fikirlerini lisana getirmekten olağan ki uzak kaldılar. Politik olan gençlerin muhalif bir görüşü varsa çok kolay etiketlenebilirler, bunu deneyimlediler. Bilhassa Gezi’den itibaren onların hafızası da bununla doldu. Fakat gençlerin talepleri var ve bence bugünlerde çok farklı kümelerden yeni yeni gençlik örgütlenmeleri görüyoruz. İtiraz ediyorlar, bizim taleplerimiz bunlar diyorlar. Mesela Gri Bölge Hareketi var, “Biz sizin konuştuğunuz lisandan siyaset yapmak istemiyoruz” diyorlar. Çok da eleştirildiler isimleri ‘gri’ olduğu için. Yani çıkan her hareket direk o kutuplaşmanın bir öznesi oluyor. Münasebetiyle gençler tahminen bu reaksiyonlardan de çekiniyor. Gençlerin katiyetle bir talepleri olduğunu lakin politikleşme konusunda, ülkenin kutuplaşmış ortamında, bir adım geride durduklarını, ancak önümüzdeki periyotta yeni yeni talepleri, gençlik örgütlenmelerini göreceğimizi düşünüyorum.
Tıpkı bağlamda şu dikkat cazibeli bulguyu da soralım; ‘Gençler, kendi geleceklerinden yana umutsuz ancak tekrar de kendi nesillerinden umutlular. Türkiye’nin problemlerini kendi kuşaklarının çözebileceğine inanıyorlar.’ Fakat bir yandan ülkeden gitmek istiyorlar. Kendilerini bunun dışında mı tutuyorlar?
Araştırmamızda gördüğümüz en kıymetli ayrıntılardan biri buydu. Gençler ülkeyi terk etmek istiyorlar ancak enteresan bir formda beş yıl sonra düzelecek diyorlar. Ülkenin geleceğinden umutsuz değiller ve belirttiğiniz üzere kendi kuşaklarında umut görüyorlar. Bence üst jenerasyonların, siyasetçilerin biraz kendilerini dönüp sorgulamaları gerekiyor; demek ki biz gençlere umut vadeden bir siyaset yapmıyoruz! Biz araştırmada politik bir ipucu vermeden şunu sormuştuk, “Son vakitlerde sizi en çok umutlandıran şey ne?” İstanbul seçimleri yani 31 Mart mahallî seçimlerini söylemişlerdi. Zira düşünün bu nesil kendilerini bildi bileli daima tıpkı iktidarı görmüş. Bir değişim onlarda umut yaratmış. Bugün siyaseten yapılacak en ufak olumlu atağın ülkenin gençleri açısından olumlu olacağını düşünüyorum.
Örgütlenme kavramının kriminalleştirilmesi yahut bir tiweet atmanın bile tutuklanmaya yetmesi üzere şartlar, gençlerin bu değişimde rol oynaması konusunda ne kadar tesir ediyor?
Şöyle bir şey var, birincisi gerçekten özgürlükler manasında ülkede çok önemli bir geriye gidiş var ve bunlardan gençler de nasibini alıyor. Belirttiğim üzere, Gezi’de gençler önemli bir hak ve özgürlükler ihlaline uğradı. Ve o günden bugüne gitgide artan, önemli bir yasaklar silsilesi var. Toplanma özgürlüğünden tutun haber alma hakkına her türlü özgürlüklerin, örgütlenmenin, politik faaliyetin kısıtlandığı bir ortamdasınız. Bunun tesiri var alışılmış ki, bu bir etken. Onun dışında gençler toplumdaki kutuplaşmadan da çekiniyor. Bu nasıl yansıyor? Arkadaşlarıyla siyaset konuşmak istemiyorlar zira arkadaşlarını kaybedeceklerini yahut bir formda etiketleneceklerini düşünüyorlar. O yüzden siyaseti nerede yapıyor? İşte düzmece hesap açıp Twitter’dan yapıyor, Twitter’dan da başına bir şey geldiğini düşünün… Pekala bu genç nerede siyaset yapacak, nerede meselelerini lisana getirecek? Bu alanlar gitgide kısıldığı için bir geri çekilmeden bahsedebiliriz ancak ben gençlerin çok yaratıcı olduğunu ve her seferinde kendilerini bir formda tabir etmenin yollarını bulduklarını, önümüzdeki günlerin bu yeni yollarla tanışacağımız bir devir olacağını düşünüyorum.
Gençlerin seküler fikre daha yatkın oldukları, deizm yahut ateizmin gençler ortasında daha fazla ilgi çekiyor hale gelmesi de tartışma bahislerinden biri. Bundan, gözünü AKP iktidarında açmış gençlerin, AKP’nin ‘dindar ve kindar nesil’ yetiştirme projesini akamete uğrattığı çıkarımı yapılabilir mi?
Ben şöyle görüyorum; AKP’nin dindar kuşak yetiştirme hedefi bir sefer eğitim sistemiyle demek ki çok başarılı olmamış. Eğitimin o bütün doktrinasyonunu kullanıyorlardı lakin buna karşın başaramamış. Zati eğitimde çok başarısız bir iktidar. Eğitimi hallaç pamuğuna çevirdiler lakin demek ki kendi doktrinasyonlarını bile yapamamışlar, bu onlar için üzücü olmalı!
Gençlerin dünyaya bakışları, bedel yargıları çok farklı ancak bu kuşakta öbür bir farklılık daha var ve bu bilhassa Kovid devrinde daha da ilerledi: Gençler internetle, dijital araçlarla kendi mahallerinden dışarı çıkabiliyorlar, farklı dünyaları görebiliyorlar. Hasebiyle onun dünyası yalnızca onun ailesi, onun mahallesi değil. Bu da sekülerlik, dindarlık kavramlarına, milliyetçilik üzere kıymetlere farklı bir halde bakmasını sağlıyor. İkincisi, gençler medya yerine daha çok toplumsal medyayı kullanıyorlar, Youtube izliyorlar, böylelikle o basma kalıp yargılardan çıkabiliyorlar. Üçüncüsü, AKP’nin birinci yıllarında Türkiye’ye vadettiği özgürlükçü laiklik bir mühlet yaşar üzere oldu lakin Türkiye’deki o eski daha dışlayıcı laiklik anlayışının bir diğer türlü dışlayıcı bir şeye dönüştüğünü gördük. O da ne oldu, seküler hayat usulüne sahip insanların bilhassa devlet kademesinde dışlandığını, eşit muamele görmediğini görmeye başladık. Hasebiyle paha yargıları ailelerinden farklı olan, onların mağduriyetlerini, onların öfkelerini, kinlerini, laik-dindar kutuplaşmalarını yaşamayan bu gençler bugün bu çatışmaları, bundan ötürü yaşanan ayırımcılıkları manasız buluyorlar. Bana kalırsa iktidar gençlerle ve onların değişen dünyalarıyla baş edememiş.
SÖYLEŞİNİN TAMAMI
Gazete Duvar
