Moda Sahnesi dönemi Babamı Kim Öldürdü oyunuyla açtı. Başarılı genç jenerasyon Fransız müelliflerden Edouard Louis’nin otobiyografik hikayesi, hoş bir tesadüf sonucu İstanbul ve Paris’te eşzamanlı olarak sahneleniyor. Onur Ünsal’ın oynadığı, Kemal Aydoğan’ın yönettiği Babamı Kim Öldürdü, 20 ve 24-27 Eylül tarihleri ortasında Moda Sahnesi’nde izlenebilir.
Müellif, kendi emekçi sınıfı ailesinden esinlenerek kaleme aldığı üçlemenin son kitabı Babamı Kim Öldürdü’de, cinsiyetçilik, sömürü, ekonomik buhran, nefret cürmü, ayrımcılık temalarına babasıyla ilgisinden yola çıkarak değiniyor. Hayatını personel olarak geçirmiş olan ve bir iş kazası sonucunda yatalak kalan babasının yaşadıklarının sorumlusu olarak devleti gören Edouard Louis’nin metni, edebi niteliğinin dışında sağlam bir politik manifesto. Babamı Kim Öldürdü’nün prömiyeri vesilesiyle Onur Ünsal ve Kemal Aydoğan’la buluştuk hem yeni oyunları hem de tiyatro ve pandemi süreci üzerine sohbet ettik.
Klasik bir soruyla başlayalım. Nasıl bir his epey vakit sonra sahnede olmak?
Onur Ünsal: Çok iyi geldi. Biz de klasik yanıtı verelim. Sahiden bana çok iyi geldi. Ben şahsi olarak çok sıkılmıştım, herkes üzere. Ve dayanılmaz bir çıkış oldu. Hem de yalnızca bir çıkış için bir oyun olmadı. Korona’dan çıkış için bir oyun yapmadık, denk düştü yalnızca. Uygun bir oyun oldu, iyi bir metin bulundu. Takım az kişi olduğu için az kişi toplanmak ve Korona’dan daha az korkmak, hasebiyle güya konutumuzda çalışıyormuş üzere çalışmak kelam konusu oldu. Her şey çok iyi denk düştü. Bu ezayı çok iyi aldı içimizdeki.
Şimdi 3 yıl evvel Fransa’da yayımlanmış, Türkçeye çevrilmemiş, yayımlanmamış bir kitap kelam konusu. Nasıl keşfettiniz bu oyunu?
Kemal Aydoğan: Ahsen Özercan diye bir arkadaşımız keşfetti. Aslında biliyorsunuz, oyun geçen hafta da Paris’te prömiyer yaptı. Thomas Ostermeier yönetti ve müellifin kendisi oynuyor. Galiba bu muharririn öteki bir oyununu Ostermeier sahneye koymuş aslında. Ahsen de romanı okumuş, çok sevmiş ve oynanabilirliği de olduğu için birkaç sayfa çevirip bana örnekledi ve inanılmazdı. Sonra o denli akımızda kaldı. Artık patladı zati. Bir mühlet salgının hayhuyuyla uğraştık, işte devler SGK ödeyecek mi filan diye fakat baktık o denli değil hayatın devam etmesi gerekiyor. Ve Ayberk Erkay’a verdik, şunu çevirir misin, çevirmeye kıymet mi diye. O da bir haftada çevirdi. Metnin bizdeki seyahati da tuhaf yani. Pandemi öncesi geldi, sonra o denli bir şeye denk düştü ki 10 tane oyun olsaydı bunu tercih ederdik.
Babamı Kim Öldürdü, Yazan: Edouard Louis
Babamı Kim Öldürdü 9 Eylül’de Fransa’da prömiyerini yaptı. Oyunun birebir anda hem Türkiye’de hem Fransa’da oynanıyor olması bir tesadüf mü?
KA: Biz de 9 Eylül’de başlayacaktık. Bir şıklık yapıp tıpkı anda başlasın dedik. Ancak oyunları görüntüye çektik burada, provanın içinde çekim vakti olarak kullandık ve sıkıştırmak istemedik.
Mizanseni oluştururken bağlantı halinde miydiniz? Zira muharrir Edouard Louis de oyunun Moda Tiyatrosu’nda oynanacağına dair bir tweet attı.
OÜ: Hiç. Sadece bizim oyunu çalışacağımıza dair konuşuldu. Telif konuşmaları da yapıldı. Zati haberdardık birbirimizden. Lakin bizim her şeyimiz tamamlandı, biz artık akış almaya başlamıştık. Onlar prömiyer yaptı ve prömiyer imajlarını yayımladılar. Kısa görüntülerdi, birtakım seyircilerin görüntüleri, dekoru anlayabildiğimiz, oyunun fotoğraflarını görebildiğimiz, ne yapmışlar diye bakabildiğimiz. Bizimkine emsal şeyler yapmışlar. Bizim sahnede de bilgisayar vardı, sonra vazgeçtik. Âlâ ki vazgeçmişiz, oraya bakıp kopya mı çektiniz diye (gülüşmeler)
Can Yayınları’nın kitabı basacağını duydum. Sizin vesile olduğunuz çeviri mi yoksa bağımsız bir proje mi, biliyor musunuz?
KA: Birebiri. Ayberk, Can Yayınları’yla konuşmuş, onlar da çok sevmiş. Aslında muharrir kitapların sırayla basılmasını istemiş. Lakin biz oynuyoruz diye son kitabı başa aldılar ve basılma sırasını değiştirdiler.
Babamı Kim Öldürdü son derece politik bir metin. İzlerken yer yer gülsem de, güldüğüm için utandığım anlar oldu.
OÜ: Valla Moda Sahnesi’nin benim için özeti bu. Gülerken ağlatmak değil de güldüğüne pişman etmek. Ben oynadığım bütün oyunlarda bunu hatırlıyorum. Kıyı’da da, bu oyunda biraz daha fazla. Ve bu salonda da belirli oluyor zati. Titanic sahnesi geliyor, hoş bir şey gelebilir fakat sonunda dayak da yiyebilir, muhakkak değil. Hasebiyle biri kıkırdamadan rahatlamıyor seyirci. Onu hissediyorum.
Moda Sahnesi’nin oyunlarının afişlerini satışa çıkardınız. Biraz bu projeden bahseder misiniz?
KA: Paramız yoktu. Ancak 2021 Mayıs ayına bilet satıyoruz üzere gerçekleştiremeyebileceğimiz bir şey yapmak istemedik. Somut bir şey olsun diye düşündük. Hem de saklayacakları bir anı oldun. Burada oynanmış ve sevilmiş oyunlar da onlar. Flaneur yayınevinden arkadaşımız bu fikri önerdi. Yine tasarlattık afişlerimizi, oyuncular, direktör ve dizayncılar imzaladı. Ve bu oyunu onun parasıyla yaptık işte. Bu türlü bir gelir olsun, oyunlar için kaynak olun ancak somut da bir şey sunalım ve gelecekte bilinmeyen bir şey olmasın istedik. Zira izleyiciden gelecek için açık bilet satmayacak mısınız sorusu geldi. Oynayıp oynamayacağımızı bilmiyoruz ve bilmediğimiz bir şey için taahhüt altına girmek ağır bir şey. Bir de afişler bir anı nesnesi niteliği taşıyor. Her afişten 100 adet var, özel bir baskı tekniğiyle hazırlandı. İleride savunulabilir de bir şey. Babamı Kim Öldürdü’nün afişini de hazırlamayı düşünüyoruz. Bira Fabrikası üzere öteki oyunların afişleri de var aklımızda. Elimizde 500 tane daha var, onları da satarsak yapacağız. Tahminen tiyatro yapmayı bırakıp bunları satmaya başlarız…
OÜ: Elimizden gelen her şeyle başlarız. Patates baskı ya da kozalak boyarız filan.
Moda Sahnesi afiş koleksiyonunda Hamlet, Bütün Çılgınlar Sever Beni, En Kısa Gecenin Düşü, Kıyı ve Yeni Bir Müzik oyunlarının afişleri izleyicinin beğenisine sunuldu. Cem Dinlenmiş, Moklich, Burak Beceren, Bülent Gültek, Kaan Bilaloğlu, Pelin Kırca ve Selin Çınar tarafından tasarlanan afişler 50×70 cm boyutunda, 300gr Canson kağıda serigrafi tekniğiyle numaralanmış olarak 100er adet basıldı ve tüm oyuncular, direktörler ve dizayncılar tarafından imzalandı. https://www.modasahnesi.com/e-dukkan
Dönemi Babamı Kim Öldürdü ile açtınız. Ufukta diğer oyunlar var mı?
KA: Eşzamanlı olarak Shakespeare’in Hırçın Kız’ını sahneye koymak istiyorduk lakin şartların uygun olmadığını anladık. Şu etapta bir şey yapamayız üzere salgını atlatmadan. Oyuncuların da huzursuz olmaması için bunu göze almayacağız. Şayet bahara yanlışsız biraz geçerse Hırçın Kız’ı yaparız. Zira takımımız tamam, oyuncularla Zoom üzerinden toplantılar yaptık, oyunu konuştuk…
Moda Sahnesi birinci kurulduğunda da bir aktüel oyun (Tüm Çılgınlar Sever Beni- Stefan Tsanev) ve bir Shakespeare (Hamlet) ile yola çıktınız. Ortadan 7 geçti ve hâlâ bir yeni metin bir de Shakespeare ile dönem açmayı planlamışsınız. Bu bilhassa kurduğunuz bir istikrar mi?
OÜ: Bence tam olarak o denli. Moda sahnesini çok iyi tanımlayan bir başlangıçtı. Daima de bu türlü devam etti.
KA: Shakespeare galiba vazgeçmeyeceğimiz bir muharrir. Zira çok iyi oyunlar yazıyor. Hem oyuncuya hem direktöre çok imkân tanıyor. Dünyası inanılmaz. Kadim sorunları, insanların sorunları anlatıyor.
Moda Sahnesi oynadığı oyunları tekrar çeviren bir takım. Hırçın Kız’ı da kendiniz mi çeviriyorsunuz yoksa hazır bir çeviri mi kullanıyorsunuz?
KA: Hamlet’i Onur çevirmişti Emre Adıyaman’la birlikte. Hırçın Kız’ı da Alfa Yayınları’nın Shakespeare serisini yapan arkadaşımız Emine Ayhan çevirdi. Hatta ekim-kasım üzere o da basılacak.
OÜ: O çevirilere yeni baştan oturmak, tercümanlarla birlikte hazırlamak bu tiyatronun en kıymetli maceralarından biri bence. Oyunlardaki muvaffakiyet çeviriden başlıyor bence. Tiyatroda çok atlanan bir mevzuymuş. Daha genç uşak olarak bunu söyleyebilirim. Zira metinlerin oynanabilirlik halleri, çeviri çeviri üzere oynanır tartışmalar vs. bir yana, çeviri faaliyeti oyunu neredeyse baştan yazmışsınız üzere bir pay sürüklüyor. O vakit da çok emin oluyorsunuz yaptığınız şeyden. Daha iyi çıkıyorsunuz sahneye. İşin çok büyük bir hilesiymiş bu. Hasebiyle Moda Sahnesi’nin bir alametifarikası da çevirileri tercümanlarla, oyuncularla birlikte daima tekrar tekrar okuması. Hamlet çevirisi aylarca sürdü. Kemal abi, Onur’lar çevirdi diyor fakat biz aslında onu daima birlikte beyin fırtınası biçiminde çevirdik. Bir cümleyi kuracağız diye aylarca sürdü, kaç ay önemli masa başı faaliyeti, hepsini de çevirmedik ve gerçekten hiç kolay değil. Biz 60 sayfaya indirmiştik Hamlet’i. Bir iki sahneyi tam çevirdik ve okuyup oynayacağımız kısımları çevirmeye karar verdik, ona karşın iki ay sürçü iş. Mütercimler çok az kazanıyor.
Tiyatrocular da keza…
OÜ: Herkesin ne yaşadığını bilmiyorum. Ben kendi adıma, yaptığım şeyin karşılığı var. Ben kiramı, elektriğimi, suyumu yaptığım işten verebilmeliyim. Düşünüyorum, düşünüyorum ve her gün gelip haftada 3-4 gün bu işi yapacaksam, kira için ikinci bir iş yapmıyor olmam lazım diyorum. Sahne tasarımcımız benimle birlikte her gün buradaydı. Her gün, her gün, kolay bir şey mi sanıyorsunuz, her gün benimle provalardaydı. Bırakın Kemal abiyi, beni onlar da her gün oradalar. Onların konuta gittiği vakit kirasını düşünmemesi lazım. Saçmalık yani. Bunlar çok aptalca, konuşulmaması gereken sayılar. Sistem çok yanlış.
Onur Ünsal ve Kemal Aydoğan
6 ay orta verdikten sonra 1 saat 45 dakika boyunca sahnede tek başına olmak güç geldi mi?
OÜ: Herkes soruyor çok yorucu değil mi diye. Açıkçası o denli değil. Keyifli yani. Hoş çalışma fırsatımız oldu. Vakti yalnızca bunun için kullandık. Buluştuk ve yalnızca çalıştık. Tek kişi olmanın avantajı da var. Başımızı buna verdik. Dün birilerine daha itiraf ettim. Güya yorucu demek daha havalı fakat bana o kadar uzun ve güç da gelmiyor oyunun kendi zorluğu dışında. Galiba bizim de modumuz yüksek şu an, karantinadan ötürü. Oh be, diyerek geliyorum buraya. Bazen o denli olmaz zira, kimi oyunlar o denli olmaz, birtakım günler o denli olmaz, bir şımarıklık olur üstünüzde, lakin bu orta çok hoş gidiyor.
Metnin de tesiri vardır bunda diye düşünüyorum.
OÜ: Olağan temel bunu konuşmamız lazım. Metnin tan yakıcılığı, öykülerin herkse dairliği, öyküleri bağlama biçimi filan işin anahtarı bence.
Pandemi sürecinde tiyatroların yaşadığı problemlerden biraz bahsedelim mi?
KA: 5-6 aydır tiyatrocular sorunlarını tanım etmek ve ortak sorunlarını lisana getirmek konusunda çok maharetsiz kaldı. Zira sorun tanım edilemiyor. Ne tip tiyatrolar var, nasıl kurulmuşlar, neye muhtaçlıkları var, nasıl çözülür? Daha ticari bir tiyatroyla, daha kamusal bir tiyatronun farkı Türkiye’de yok. Hasebiyle da bu siyasetsizliğe yol açıyor.
OÜ: Daha nitelikli örgütlenme daha nitelikli sonuç getirir. Aslında örgütlenmede bir sorun yaşamadık ancak örgütlenmeyi nitelikli bir halde yapamıyoruz galiba daha. Bazen bakıyorsunuz tiyatro sözü hariç ortak bir şeyiniz yok. Hasebiyle meslek birliği olduğunuzda birtakım telaffuzların içinde kaybolabiliyorsunuz. Zira her tiyatronun kaygısı öteki. Birinin sorunu yangın perdesi, başkasınınki vergi, ötekinin yeri olmaması, diğerinin da kira ödeyememesi.
KA: Ben kültürel bir ünite olmakla uğraşıyorum. Kendime teşebbüsçü demek istemiyorum. Sanat kurumu demeyi tercih ediyorum. Biz sanat kurumuyuz. Bunun bir iktisadı var, çalışanlarımız var, onların toplumsal ve özlük hakları var, onların yerine getirilmesi var. Bunun kaynaklarının nereden geleceğini anlayalım. Merkezi idareden mi, lokal idarelerden mi, yarısı oradan yarısı oradan mı? Dünyada aslında birçok örneği var bunun. Bunun şablonunu, mekaniğini kuralım ve çalıştıralım lakin biz ticaret yapmayalım. Yani şöyle, ben buradan kazandığım parayla…
ÖÜ: … Lamborghini almayayım.
KA: Doğal ki ve bu net. Kemal kaç lira alır? Kirası, yemeği, çocuğunun okul masrafı. Bitti. Artık öbürü ticaret yapıyorsa, 200 liralık bilet satıyorsa, o arabayı alabilirsin fakat o vakit sen kamusal tiyatro değilsin ve biz tıpkı vergi diliminde olmamalıyız.
OÜ: Bu noktada devletin, belediyenin, vakfın sana demesi lazım ki sen bilet fiyatını yükseltme fakat gel ben senin vergini şöyle hesaplayayım. Bir Excel tablosu bu işi çözüyor aslında. Ticari ve kamusal tiyatronun ayrışması lazım. Bu birine iyi başkasına makûs demek değil. Lakin bu tiyatroların hiçbir şeyi birbirine benzemiyor. Birebir keder için koşturamıyoruz. Biz aslında zenginler için o kadar utanç verici bir şey konuşuyoruz ki şu anda. Şu anda konuştuğumuz mevzuyu, ne olur bu sözlerle geçsin, bir Koç, bir Sabancı okusun ve ne olur güldüğünü söylesin buna. Bu kadar küçük bir paranın, devlet için hiçbir şey etmediğine ismimiz üzere emin olduğumuz bu paranın yıllardır, en ufak bir diliminin bile buraya ayrılmıyor olması… Bağırdığımız, konuştuğumuz paraya bakın ya…
Bakanlıktan yapılan açık havada gösterim müsaadesi bu örgütlenmenin bir başvurusu sonucunda mı gerçekleşti?
OÜ: Bence orada çok komik bir şey oldu. Orada tiyatro yazmayı unuttular. Zira biz 3-4 gün WhatsApp kümelerinde kaos yaşadık. Ne olacağınız kimse bilemedi. Sonra da yasaklanmadığı söylendi. O açıklama yapılana kadar biz yasak bir şey yapıp yapmadığımızı bilemiyorduk. Güzel gelelim, oynuyorsak oynayalım zabıta gelirse kapatırız diyorduk. Mesela UNIQ’te oyun oynayacaktık, sonra oynayamayacak olduk, sonra UNIQ’e sahneyi toplattılar. Biz çarşamba günü, tiyatromuz olarak, parası olmayan bir yerin yaptığı aksiyonlardan birinin yasaklı olup olmadığını bilmediğimiz için oyun kalkıyor ve yasaklı olmadığını öğrendiğimizde fizikî olarak tekrar oraya oyun koyamıyoruz zira sahneyi yine kurmak kolay bir şey mi? Doğal seleksiyona bırakıldı, kesimler de beşerler da.
Gazete Duvar
