Can Öktemer
Fatih Akın külliyatının en bilinen ve en sevilen sinemalarından “Temmuz’da” bu yıl 20 yaşına girdi. 20 yıl büyük bir vakit aralığı, hoyrat vakit akışına karşı kimi şeyler çabuk eskiyip kenara atılıyor hatta demode haline gelebiliyor. Lakin ortadan geçen yıllar Fatih Akın’ın sinemasını şarap misali yıllandırmış görünüyor. 1998 yılında tamamladığı birinci sineması “Kısa ve Acısız”la kısa mühlet büyük muvaffakiyet kazana Akın, ortayı çok açmadan “Temmuz’da” ile çıkagelmişti. Moritz Bleibtreu, Christiane Paul üzere oyuncuların takımda yer aldığı “Temmuz’da”, birinci sinemanın sert atmosferine taban tabana zıt renkli görsel atmosfer atmosferi, yol öyküsüyle ve müzikleriyle direktörü geniş kitlelere ulaştıran bir üretim olmuştu.
Aşk, seyahat ve kendi benliğini bulma temaları üzerinden ilerleyen “Temmuz’da”, Hamburg’da başlayıp Doğu Avrupa’yı, Balkanları, sonları, kimlikleri aşıp İstanbul’a uzanıyor ve kıssayı bir köprü üzere birbirine bağlıyordu. Kıssa örgüsünün vakit zaman klişelere yer vermekten çekinmeyen hali ve gidişatın bir müddet sonra iddia edilebilir olmasına karşın, Fatih Akın, sinemaya kendine has bakışını getirmeyi başarmıştı. Direktör, süratli kurgu, aktüel kamera kullanımının getirdiği canlılık ve şahane bir müzik seçkisiyle romantik aşk etrafında şekillenen bir punk-opera öyküsü anlatmıştı bizlere. Sinemanın ana damarlarından biri yol ve yola çıkma haliydi. Bir tıp arayışın izlerine düşüyordu hikaye. Bu arayış da hiç kuşkusuz birçok insanın tüm hayatı boyunca peşine düştüğü arayış olan aşk oluyordu. Aşkın sonsuz bir arayış olduğunu varsayarsak, lakin yolda olursak bu arayışımızı bir bütüne dönüştürebiliriz tahminen de…
‘YOLA ÇIKANLARIN ÖYKÜSÜ OLUR’
“Temmuz’da”, Joseph Campell’ın ‘Kahramanın Yolculuğu’ kitabında anlattığı farklı mitolojilerdeki öykü örgüsü biçimlerine yakın duran bir anlatı. Campell’ın kitabında bahsettiği mitolojik anlatılarda, isimsiz bir kahraman hiç beklemediği bir anda seyahate ve maceraya atılmak durumuna kalır ve seyahati esnasında farklı basamaklardan geçer, olgunlaşır ve kıssanın sonunda diğer biri olarak konutuna döner. Sinemada de sıradan, özgüveni olmayan matematik öğretmeni Daniel bir gün Juli’yle tanışır ve ondan, üzerinde güneş imgesi olan gizemli bir Maya yüzüğü alır. Juli, Daniel’e yüzük sayesinde çok yakın bir vakitte hayatını değiştirecek birisiyle karşılayacağını söyler. Çok kısa bir mühlet sonra Juli’nin dediği üzere olur. Bir akşam Daniel, üzerinde güneş resmi olan bir kıyafet giymiş Melek’le karşılaşır. Daniel, tesadüfün büyüsüne kapılır ve Melek’e âşık olur. Lakin tek bir sorun vardır, Melek’in sonraki gün İstanbul’a dönmesi gerekir. Sınıfta öğrencilerine bile laf geçirmekten aciz Daniel, komşusunun otomobilini alıp İstanbul’a Melek’in yanına gitmeye karar verir. Daniel, tüm kahramanlar üzere çağrıyı duymuştur, tüm hamasetini toplayıp bu şiddetli seyahate çıkacaktır. Öykünün sonunda eski Daniel kalmayacaktır elbette, tüm seyahatler üzere kan, ter ve gözyaşı vardır. Aşması gereken dağlar, beşerler, maniler, ırmaklar ve ırmaklar vardır. Bu macerada elbette yollar Juli ile kesişecektir. Juli, özgürlükten yana ve yol nereye götürürse oraya gitmeyi tercih eden biridir. En nihayetinde aylardan temmuzdur her şey tüm olasılıklara açıktır…
Sinema, bir taraftan kahramanın değişimine odaklanırken öteki taraftan da kimlik, sonlar ve yol güzellemesi üzerine bir hadise örgüsü inşa eder. 1990’lı yıllar ulusal kimliğin, kültürün ve hududun sorgulandığı bir periyottu. Göçmen bir ailenin çocuğu olarak Fatih Akın da tam bu atmosferin içerisinde birinci sinemalarını çekmeye başlamıştı. Bununla birlikte tıpkı devirde Almanya da göçmen siyasetinde değişikliğe giderek, kültürel entegrasyon konusunda büyük adımlar atmaya çalışıyordu. Ne kadar Türk ne kadar Alman çok sıklıkla tartışılan bir soruydu. Münasebetiyle göçmen sinemacılar da sinemalarında bu konuları merkeze almış, çok kültürlü, çok kimlikli bir yapı inşa etmişlerdir. Hamid Naficy, ‘Aksanlı Sinema’ kitabında göçmen sinemacıların sinemalarının çok kültürlü yapısına dikkat çekip, bu sinemalarda birden fazla lisanın konuşulduğunu, yol temasının belirleyici olduğunu ve her daim bir ana yurt arayışının öne çıktığını vurgulamaktaydı. Bu temalar Akın’ın sinemalarının de ana sınırını oluşturmakta. “Temmuz’da”da çok lisanlı, çok kimlikli bir atmosfer kelam konusu, sinema boyunca sonlar, ülkeler aşılıyor; Avrupa, Doğu Avrupa ve Balkan kültürü sinemanın her karesine sızıyordu. “Ev” ya da ana yurt sorunu ise sinemada şahsî arayışla bütünleşiyor. Daniel’in seyahati ya da arayışında manileri, ırmakları, sonları, kayıp pasaportları, uçsuz bucaksız tarlaları, kayıp otobanları, tekinsiz yol üstü barları aşıp kendi öyküsünü yazacak ve en sonunda “eve”, yani sevdiği bireyle kavuşarak dönüş sağlanacaktı.
AŞK, İHTİMALLER VE TESADÜFLER
Sinema, bir taraftan çağdaşlığın getirisi ulusal kimlik sıkıntısını aşındırıyor, kimliğin temel olarak “akışkan” ve inşa olduğunu hatırlatıyor; öbür taraftan ise “büyüsünü yitiren dünyada” masalsı bir atmosfer kurarak tesadüflere, ihtimallere açık bir öykünün peşine düşüyor. Sinema, bu manada hem görsel rejimi, müzik tercihiyle epik aşk anlatısının dışına çıkarak farklı bir romantizm kuruyor. Her şeyin tek düze ve öngörülebilir halde yaşandığı dünyada, tesadüflere, müsabakalara yer var. Tesadüf yoksa kıssa de yok aslında. “Temmuz’da” ise istikametini olasılıklardan, beklenmedik denk gelişlerden yana kuruyor. Hislerin süreksiz yanılsaması yerine, emek vermenin, sabırla sevmenin, çaba etmenin, kan ter içerisinde de kalınsa bile karşı tarafa duyulan hissi manalı kılmanın yollarını arıyor. Hem esasen aşık olmazsınız, aşık olduğunuzu anlarsınız… Bunun için de hayatın size güneş ışığıyla projeksiyon tutup, sunduğu işaretleri, izleri takip etmekte yarar var. Bazen o izler sizleri hiç beklenmedik hoş bir kıssanın modülü kılabilir. “Temmuz’da” özetle, aksanlı sinemanın çok lisanlı, çok kültürlü atmosferinin, Balkanların gücünün, Doğu Avrupa’da ay ışığında Elvis dinlemenin, Romanya’da kırık dökük bir otomobilin içerisinde gezerken fotoğraf makinesiyle anı ölümsüzleştirmenin, lezzetli yaz akşamı sofralarının, ihtimalleri gerçek kılmaya çalışanların, bir tek aşk var diyenlerin, yolunu kaybedenlerin, konuta devrin yolunu arayanların, olgunlaşmasının, yolda olmanın, yolun sonunda kesinlikle sevilen şahsa dönmenin değeri, hayatın sunduğu işaretleri takip etmenin kıymetinin hikâyesi…
KAYNAKLAR
- ‘Melez İmgeler Sinema ve Ulusötesi Oluşumlar’, Nejat Ulusay, Dost Yayınları, 2008
- ‘Fatih Akın, Sinema, Benim Memleketim Filmlerimin Öyküsü’, Volker Behrens, Michael Töteberg, Doğan Kitap, 2011 (Çev.Barış Tut.)
Gazete Duvar
