12 Eylül darbesinin 40. yılında İHD İstanbul Şubesi, TRT İstanbul Radyosu önünde basın açıklaması yaptı. İHD İstanbul Şubesi Lideri Gülseren Yöreli, “15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrasında duyuru edilen ve iki yıl süren OHAL ile 12 Eylül’ü daha da pekiştirildi”dedi.
‘İNSAN HAKLARI, DEMOKRASİ, BARIŞ ÇABUCAK ŞİMDİ’
İnsan Hakları Derneği İstanbul Şubesi Lideri Gülseren Yöreli’nin 12 Eylül darbesinin 40. yılında okuduğu basın açıklamasından başlıklar şöyle:
TRT’DEN DUYURULMUŞTU: Buradayız, zira her tıp darbeye ve otoriterleşmeye karşı gayrette hafızanın ehemmiyetini biliyoruz. Ağır bilançosunu aşağıda paylaştığımız 12 Eylül darbesi sabah 03.00’de buradan, TRT’den duyurulmuştu. Üzerinden tam 40 yıl geçti. 82 tarihli darbe anayasası hala yürürlükte ve darbe anayasası ile hayatımıza sokulan darbe kurumları hala iş başında. 12 Eylül darbesine karşı olmakla övünen, kısmi anayasa değişikliklerine imza atan ve 12 Eylül’ü büsbütün ortadan kaldıracağını söyleyen AK Parti, uzun iktidar devri boyunca 12 Eylül’le hesaplaşmasını göstermelik bir yargılama ile sınırlamakla kalmadı, ’15 Temmuz darbe girişimi’ sonrasında duyuru ettiği ve iki yıl süren OHAL ile 12 Eylül’ü daha da pekiştirdi, 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Anayasa değişikliğinin hayata geçirilmesi ve 31 Temmuz tarihinde yürürlüğe giren 7145 sayılı torba kanun ile OHAL’i ve darbe şartlarını süreklileştirdi. Bugün rejimin darbe ve OHAL şartlarını aştığından, giderek otoriterleştiğinden kelam ediyoruz. Hakikaten; gereksinim, bu OHAL şartlarından uzaklaşılarak insan haklarından yana bir olağanlaşma iken, geçen bir yılda aksine bir seyir yaşanmış, yeni Bekçiler Kanunu, Çoklu Baro Yasası, Toplumsal Medyaya Sansür Yasası, Ceza İnfazında eşitsizliği derinleştiren yasal düzenleme hayata geçirilerek ‘süreklileştirilmiş OHAL’ şartları da aşılmış, rejim giderek otoriter bir karaktere bürünmüştür. Bayan cinayetlerinin durdurulamaz basamağa vardığı bugün, bayana yönelik şiddetin önlenmesinde uluslar ortası ölçekte değere sahip İstanbul Sözleşmesi’nden çıkma tartışması bile tek başına bu gidişatın vahametini göstermektedir. Anayasa ve yasalar dahil, hukuk normlarının dahi bağlayıcılığı yok sayıldığından, hak ve özgürlükler karşısında siyasi iktidarı durduracak, denetleyecek bir güç kalmamış, halk hukuk güvenliğinden mahrum bırakılarak keyfiyet/hukuk dışılık hakim kılınmıştır.
REJİM OTORİTERLEŞİYOR: Korona virüsü salgını bu süreçte otoriterleşme istikametinde atılan adımların toplumun gözünden kaçırılmasına imkan olarak kullanılmış, can kaygısına düşen toplum bu tıp gelişmeleri izleyemez hale gelmiştir. Geçen yıl ‘Tablo net; OHAL’in ismi gitti kendisi süreklileşti ve 12 Eylül devam ediyor’ demiştik. Bu gün, rejimin bir adım daha ileri giderek otoriterleştiğini söylüyoruz. Ve bir sefer daha hatırlatıyoruz: Darbeleri önlemek için yapılması gereken aşikardır; darbe kurumlarını kapatmak, darbecileri ve bu vesile ile işlenen her tıp hatası cezalandırmak, hak ve özgürlükleri kozmik ölçülerde genişletmek, baskıdan kurtarmak, demokratik ve özgürlükleri temel alan bir anayasa yapılması, hak ihlallerine neden olan maddelerin ve sonuçlarının kaldırılması, demokratikleşme yanında barışı sağlamak ve kurumsallaştırmak. AK Parti iktidarı otoriterleşme yolundaki adımlarına karşın darbe aykırısı olduğunu söylemekten vazgeçmiyor. O halde, 12 Eylül’e ve darbelere karşı olduğunu kanıtlamaya çağırıyoruz. Darbelere de otoriterleşmeye de hayır! İnsan hakları, demokrasi, barış çabucak şimdi!”
12 Eylül’ün yarattığı tablo
İHD’nin 12 Eylül, iki yıllık OHAL ve sonrasında çıkarılan ve OHAL’i süreklileştiren 7145 sayılı yasaya ait süreç ve yaşanan hak ihlallerine ait açıkladığı tabloda şu bilgilere yer verildi:
“Darbe 12 Eylül 1980’de duyuru edilmiş ve 1982 darbe anayasası ile de kurumsallaştırılmıştı. 1983 yılında kurulan Bülent Ulusu hükümeti ve sonrasında kurulan hükümetler darbeci zihniyetin ve darbe uygulamalarının aracı olmuşlardı. 19 Temmuz 1987 tarihine kadar sıkıyönetim devam ettirilmiş ve sonrasında 1983 tarihli Inanılmaz Hal Kanunu uygulamaya konularak, 30 Kasım 2002 yılına kadar da vakit zaman bölgesel uygulanmış olsa da kesintisiz OHAL uygulaması ile hak ve özgürlüklerimize yönelik hücumlar ve gasplar sürdürülmüştü.
2002 yılında demokrasi ve insan hakları diyerek hükümet olan AKP ise 12 Eylül’e ve darbelere karşı olmakla övünmekten hiç vazgeçmemiş lakin 82 darbe Anayasası, YÖK, MGK üzere 12 Eylül kurumlarını kaldırmak için manalı adımlar atmaya yanaşmamıştı. Milletlerarası baskılar ve toplumun demokrasi, özgürlük ve barış taleplerinin baskısıyla vakit zaman darbe anayasasını büsbütün değiştirme, darbecileri lanetleme üzere telaffuzlara yönelmişse de bu telaffuzların kelamdan öteye geçemeyeceğini de 12 Eylül davası açıkça göstermişti. Anayasanın 15. hususunun kaldırılması ve darbecilerin yargılanmasının önünün açılması sonucunda; bir manada ‘dağ fare doğurmuş’, göstermelik bir dava açılarak, darbecileri duruşma salonuna bile getirmeden 7 yıldızlı otellerde ağırlayarak ve milyonlarca mağduriyeti bir davaya hapsedip üstüne zamanaşımı zırhını geçirerek darbecileri korumuş, davayı siyasi çıkar maksatlı bir şova dönüştürmüştü hükümet.
Halbuki 12 Eylül darbesi sürecinde işlenen insanlığa karşı kabahatler vardı. Çarçabuk ve adil yargılanma unsurlarına riayet edilmeden yapılan yargılamalarla:
- 517 şahsa idam cezası verilmiş ve 50’si infaz edilmişti.
- 300 kişi “kuşkulu” bir formda ölmüş 171 kişinin ‘işkenceden’ öldüğü dokümanlarla kanıtlanmış, 11 kişi gözaltında kaybedilmişti.
- 1 milyon 683 bin kişi fişlenmiş, 650 bin kişi gözaltına alınmıştı.
- 14 bin kişi vatandaşlıktan çıkarılmış, 30 bin kişi siyasi mülteci olarak yurtdışına gitmek zorunda kalmış, 30 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atılmıştı.
- 937 sinema ‘sakıncalı’ bulunduğu için yasaklanmış, 23 bin 667 derneğin faaliyeti durdurulmuş, yalnızca İstanbul’da 300 gün gazetelerin çıkması engellenmişti.
- 31 gazeteci tutuklanmış, 300 gazeteci atağa uğramış ve 3 gazeteci öldürülmüştü ve tam 49 ton gazete, mecmua ve kitap, sakıncalı olduğu savıyla imha edilmiş, basın özgürlüğünü kısıtlayan 151 yasa çıkartılmıştı.
- Göstermelik bir dava ve zamanaşımı ile üstü örtülerek tüm bu kabahatlerden aklandı darbeciler ve devlet. Kabahatleriyle yüzleşmedi, cezasını çekmedi. Bu yüzden de hükümet; 2015 Nisan seçimleri sonrasında sokağa çıkma yasakları ile attığı adımı, 15 Temmuz sonrasında 20 Temmuz 2016 tarihinde duyuru ettiği OHAL ile taçlandırdı ve ülkeyi 12 Eylül’ün ta başına döndürmekte bir beis görmedi.
20 Temmuz 2016 tarihinden başlayarak 7 defa mühleti uzatılan ve 2 yıl yürürlükte kalan OHAL de gerisinde ağır bir bilanço bıraktı. Bu süreçte ikisi cumhurbaşkanlığı seçimlerden sonra olmak üzere 34 Kanun Kararında Kararname (KHK) çıkarıldı. OHAL KHK’ları ile yalnızca OHAL hedefi ve mühleti ile hudutlu işler yapılabilecekken bu yasal hudut aşıldı ve pek çok kanunda kalıcı düzenlemeler gerçekleştirildi. OHAL uygulamaları ile telafisi imkânsız mağduriyetler yaratıldı. Bu KHK’lar ile ömür hakkından çalışma hakkına kadar pek çok alanda temel haklar ve özgürlükler budandı, kazanılmış haklar gasp edildi. Azap, hapishanelerde yaşanan hak ihlalleri, keyfi gözaltı ve tutuklamalar, çalışma hakkı ihlalleri, örgütlenme hakkına ve söz özgürlüğüne yönelik ihlaller giderek arttı. Basına ve kamuoyuna yansıyan, resmi kurumların ve sivil örgütlerin raporlarından derlediğimiz bilançoya nazaran 2 yıllık OHAL müddetince:
- 125 bin 800 kamu vazifelisi meslekten ihraç edildi, 20 bin dolayında memur açığa alındı.
- 446 bin kişi hakkında isimli süreç yapıldı. OHAL nedeniyle tutuklananların sayısı 80 bine yaklaştı, 50 bin civarında kişi isimli denetim kuralı ile özgür bırakıldı.
- OHAL mühletince 15 milletvekili tutuklandı, 99 belediyeye kayyım atandı belediye liderleri tutuklandı.
- 174 medya ve yayın kuruluşu kapatıldı, Türkiye, gazeteci tutuklama konusunda dünyada birinci sıraya yükseldi.
- Haklarında soruşturma açılanlar ve kamudan ihraç edilenlerin kendileri ve eşlerinin pasaportlarına el konuldu.
- 7 grev yasaklandı.
- Hapishanelerde mahpus haklarına ağır sınırlamalar getirildi. Sohbet, arkadaş görüşü üzere kimi haklar büsbütün rafa kaldırıldı.
- OHAL mağduru 50 kişi intihar etti.
- İş cinayetleri, bayan cinayetleri ve çocuklara yönelik istismar hadiselerinde önemli artışlar oldu.
- Ekonomik kriz derinleşti. İşsizlik ve yoksulluk arttı.
Bu ağır bilançoya karşın OHAL’i daima hale getirecek bir yasal düzenleme, 7145 sayılı torba yasa 31 Temmuz 2018’de Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak yürürlüğe sokuldu. Bu kanunun münasebetinde; OHAL’in hükümete sağladığı harikulâde yetkiler ile hak ve özgürlükler üzerindeki baskının OHAL şartlarında olduğu üzere devamını sağlamak gayesi güdüldüğü açık olarak yer aldı. Temel hak ve özgürlüklerin özüne dokunan, kullanılamaz hale getiren, hayat hakkı, azap yasağı üzere temel haklara tehdit oluşturan bu yasa, açıklamanın giriş kısmında de değindiğimiz üzere OHAL’i olağanlaştırdı ve iktidara bu defa yasa yoluyla denetimsiz bir güç sağladı. Bu denetimsiz güçle desteklenen iktidar bu gün, idam cezasını geri getirmeyi vaat ediyor.
Bu yasa ve hukuka muhalif idari kararlar ile Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları kontratının teminat altına aldığı hak ve özgürlükler, bilhassa tabir özgürlüğü ve barışçıl toplantı ve şov hakkı neredeyse büsbütün kullanılamaz hale getirildi. Galatasaray Meydanı’nda oturan Cumartesi Anneleri’nin hareketi 700. haftasında yasaklandı. Hala, Galatasaray Meydanı da dahil meydanlar insan hakları savunucularına, kayıp yakınlarına, adalet arayan ailelere dahi yasak. Bu süreçte, idari ve yargısal kararlarla toplumun tüm kısımları baskı altına alındı. Azap olaylarını artırdığı, yasa ve anayasaya muhalif olduğu bilinmesine karşın 12 güne varan uzun gözaltı mühleti uygulaması devam ediyor.
İdari kararlarla ve güvenlik soruşturması sonucunda işten atılmalar devam ediyor. Hapishanelerde yaşanan sıkıntılar devasa boyutlara ulaştı ve can kayıpları arttı. Kişi özgürlüğü ve güvenliğine yönelik tehditler ve ihlaller daha da görünür oldu. 80’lerden, 2020’ye kaçırılma hadiselerinde kullanılan araçlar beyaz Toros’lardan siyah Transporter’lara değişim göstermiş olsa da kaçırılma biçimleri, alıkonulma yerleri, uygulanan azap teknikleri neredeyse birebir.
Haksız yere tutuklanan milletvekilleri ve belediye liderleri hala tutuklu. Akademisyenler, tabipler, öğretmenler, siyasetçiler her an gözaltına alınma, işlerinden edilme ihtimali ile ömürlerine devam ediyorlar. Sudan sebeplerle ve daima tekrar eden gözaltı ve tutuklamalarla muhalifler baskı altında tutuluyor, faaliyetleri engelleniyor.
Basın ve internet yasakları, gazetecilere yönelik baskılar devam ediyor. Hala, gazeteci tutuklayan ülkeler ortasında birinci sıradayız.
Şahısların hak ve özgürlüklerinin, can, mal, inanç ve kültürel bedellerinin hukuk kuralları tarafından korunacağına olan inanç olarak tabir edilen, hukuk kurallarının şahıslar tarafından öngörülebilir olmasını ve o kuralları uygulayan yönetimin süreç ve aksiyonlarının de kanunlara uygun olmasını gerektiren hukuk güvenliğinin kalmadığı, adalete ve yargı bağımsızlığına inancın ortadan kalktığı bugün; Anayasa’yla, Anayasa Duruşması ve Avrupa insan Hakları Duruşması kararlarıyla bağlı olmadığını açıklayan iktidar, faaliyetlerini hukuk dışı alanda sürdürüyor. Üstelik kamu vazifelilerinin faaliyetleri kontrol ve hesap verebilirlik dışına çıkarılarak ya da MİT mensuplarında olduğu üzere kontrolleri, atamaları yalnızca Cumhurbaşkanına bağlanarak yargıdan güvenliğe tüm kamusal faaliyetler iktidarın eline teslim edildi. Tarih 2020 Eylül’ünü gösterirken, çıkarılan yasalar ve uygulamaya konulan siyasetlerle rejim kalıcı olarak otoriterleşme yolunda epey yol almış, bu tablo hak ve özgürlükler aleyhine daha yıkıcı bir hal almış durumda.”
Gazete Duvar
