Rebecca Solnit
Bu hafta, bir insan olarak David Graeber’ı kaybetmenin hüznünü ve müellif David Graeber’a kapılıp gitmenin sevincini yaşarken, birçok heyecan verici özgün denemesine ve kitaplarına dalıp giderek bir karmaşa yaşadım; öte yandan bu yapıtların görkemi, yaşadığımız kaybı daha da üzücü bir hale getirdi. Antropolog ve aktivist Graeber, 2 Eylül günü Venedik’te aniden ve beklenmedik bir halde öldü ve dünyanın dört bir yanında üzüntü, anma ve şükran dalgalarına neden oldu.
O, harikulâde bir insan, seçkin bir bilim insanı ve kararlı bir direkt hareket örgütleyicisiydi. Sonuncu özelliği, 1990’ların sonlarındaki global adalet hareketinden 2011’deki ‘Wall Street’i İşgal Et’ (Occupy Wall Street) hareketine ve son yıllarda Suriye’nin kuzeydoğusunda bulunan hoş ve anarşik özerk Rojava bölgesine verdiği dayanağa kadar uzanıyordu.
BAŞINDAN BERİ KÜRTLERİN UYGUN BİR DOSTUYDU
Haberin duyulmasının akabinde, Kürt aktivist Hawzin Azeez şunları söyledi: “David, bizler şimdi hiçbir dayanağa sahip değilken bile Kürtlerin dostuydu. Ezilenler olarak, böylesine büyük entelektüellerin bizimle dayanışma içinde olmasına ve sarsılmaz bir dayanak sunmasına muhtaçlığımız vardı. Buna karşılık, ona sunabileceğimiz en büyük sevgi hareketi, onun ufuk açıcı yazılarını okuyarak mirasını korumak, onu Kürtler, aktivistler, solcular, anarşistler ve özgürlük ve umut sevdalıları olarak çalışmalarımızda ve çabamızda yaşatmaktır. Bununla birlikte, David Graeber’ı yitirmiş değiliz; onun mirası, kıymetleri, fikirleri, Rojava’nın zeytin bahçelerinde, komünlerinde ve kooperatiflerinde yaşıyor.” Fransa’daki dostları, Graeber’ın Rojava bölgesine insansız hava araçları götürdüğünü söylüyorlar.
‘İLHAM VERİCİ BİR UCUBE’
Tanıdığım insanların büyük kısmı onu biliyor ve seviyordu; çünkü onunla birlikte örgütlenmiş ve protestolara katılmışlardı. Toplantılarda ne kadar sevinçli ve sabırlı, tıpkı vakitte ne kadar iyi bir dinleyici olduğunu anlatıyorlardı. Bunlardan birisi, 20 yıl evvel David’in 19 yaşındayken ona birinci hareket kaskını nasıl aldığını sevgiyle hatırlıyor; “Nasıl da ilham verici bir ucubeydi” diyor. O, konuşmalarını, gündelik ömründe, özgürleştirici ve cüret verici fikirleri bağlamında çekinmeksizin sürdürdü. Vefatından kısa müddet evvel siyasi düşünür Astra Taylor ile yaptığı bir yazışmada, ona “iyi bir yazar” olduğunu söylemiş ve bunun “solcular ortasında nadir görülen bir beceri” olduğunu kelamlarına eklemişti. Ona teşekkür ederek şöyle demişti: “Buna, bir manada siyasetin bir uzantısı olarak ‘okuyucuya iyi davranmak’ diyorum.”
Japonya’dan, Ortadoğu’dan, ABD’den ve Avrupa’dan kendisiyle ilgili övgü ve keder dolu birçok ileti yayınlandı: bunlar, Graeber’ın coşkusunu, nezaketini, derleyiciliğini, kimi vakit teatralliğini ve çoklukla kırışık olan elbiselerini anlatan sevgi dolu anılar içeriyordu. David’i çok iyi tanımıyordum ancak yıllar içerisinde konuşmalarla ve yürüyüşlerle birkaç olağanüstü ikindi geçirmiştik ve onun çalışmalarından birçok sefer ilham almıştım; o vakitten beri, birden fazla insanın bilimsel bir meslek seçmesine neden olduğunu söylediği, boyutu küçük ve fikirleri büyük bir kitap olan Anarşist Antropoloji’nin Modülleri (Fragments of an Anarchist Anthropology) ortaya çıktı.
TARİHİ ÖZGÜRLÜKÇÜ BİÇİMDE TEKRAR YORUMLADI
O, sadece kendisine ilişkin birisiydi ve geçen hafta Zoom üzerinde düzenlenen anma merasiminde birinin belirttiği üzere, akademide olsa da oraya teslim olmamıştı. Akademi, tutuculuğu ödüllendirirdi ve David’in alışılmışın dışındaki karakteri kazara açık bir kapıdan gelen taze bir rüzgâr üzere içeri dolmuştu.
2011 yılında yayımlanan kitabı ‘Dept: The First 5.000 Years’ (Borç: Birinci 5.000 Yıl), paranın neden var olduğuna dair klasik açıklamayı aksi yüz etti ve yeni borçluların yaratılışının gayrimeşruluğunu göstermek için gereken argümanları ortaya koydu. Bunu, (Wall Street bölgesinde 17 Eylül 2011 tarihindeki işgale kadar geçen aylarda örgütlenmesine yardımcı olduğu) ‘Occupy Wall Street’ hareketinden doğan çeşitli teşebbüslerde borç direnişi aktivisti olarak sürdürdü. Bu hadise dünya çapında binlerce işgal hareketine yol açtı ve ekonomik adaletsizlik ve bunun alternatifleriyle ilgili global tartışmalarda değişime neden oldu.
EMEKÇI SINIFININ KLASIK DİŞ BİLEMESİNDEN FARKLI BİR ÇERÇEVE SUNDU
Occupy Wall Street’in “Biz yüzde doksan dokuzuz!” sloganını atanları övmekte ebediyen süratli olmasına karşın, temeline yüzde 99’u ortaya atan da şahsen kendisiydi ve David’in alışılmış iyimser bakış açısından, bu slogan, aslında birden fazla insanın hakikaten de zenginlere karşı birebir tarafta olduğunu tabir ediyordu; ve ayrıyeten yüzde 1 olarak isimlendirdiğimiz, sonları meçhul bir emekçi sınıfının emsal biçimde hudutları belgisiz bir orta sınıfa karşı klasik diş bilemesinden çok daha farklı bir çerçeve sunuyordu.
David’in 2018 yılında yayımlanan ve sevinçli, isyancı coşkusunu somutlaştıran bir yazısında bir kısım başlığı vardı: Kısaca “Yeniden düşünmenin vakti geldi” diyordu. Aslında, bu ortak çalışma, antropolog arkadaşı David Wengrow ile birlikte yazdığı bir makaleydi ve göründüğü kadarıyla, daha sonra yazacağı kitapların da tohumuydu. Bu makalenin mizahi bir halde argümanlı bir başlığı vardı: “İnsanlık tarihinin gidişatı nasıl değiştirebilir (en azından zati yaşanmış olan kısmını).”
‘OLASILIK’: YENİ BİR İNSANLIK YARATMAK
Bunu, insanların eşitlikçi avcı-toplayıcı kümelerden ortaya çıktığına ve daha sonra bir biçimde faziletten eşitsizliğe yöneldiğine, küçük toplumun eşitlikçi, büyük toplumun hiyerarşik olduğuna ve 8 milyar nüfus büyük olduğu için makus bahtımıza mahkum olduğumuza ait klâsik fikri sorgulayarak yaptı. Çalışmalarının birçoklarında olduğu üzere, insan toplumlarının yabani çeşitliliğine, bir çeşit davet üzere baktı. ‘Utopia of Rules’ (Kuralların Ütopyası) isimli kitabında şunları söylüyordu: “Dünyanın en büyük ve saklı gerçeği, bizim yaptığımız ve çarçabuk farklı bir formda yapabileceğimiz bir şey olmasıdır.” Onun çalışmalarının bütünü, işlerin farklı bir biçimde yapılması için sunulan davetiyelerdi.
‘Olasılıklar’, şu açılış satırlarıyla birlikte 2007’de yayımladığı bir deneme kitabının başlığıydı: “Bu derlemeye ‘Olasılıklar’ ismini vermeye karar verdim; zira bu sözcük, bir antropolog olmak için başlangıçta bana ilham veren şeylerin büyük bir kısmını içinde barındırıyor. İnsanın toplumsal varlığının öbür muhtemel biçimlerine pencereler açtığı için disipline odaklandım; ayrıyeten, bu, değiştirilemez olduğunu düşündüğümüz şeylerin birçoklarının farklı vakit ve yerlerde ziyadesiyle farklı hallerde düzenlendiğine ve bu yüzden, beşerle ilgili olasılıkların olağanda hayal ettiğimizden çabucak hemen her formda daha büyük olduğuna dair bilinçsel bir hatırlatıcı fonksiyonu gördü.”
2014’te Missouri eyaletindeki Ferguson kentinin polisiyle ilgili makalesinden ihtilalin tekrar gözden geçirilmesine, bürokrasiye yönelik hararetli tenkitlerinden bir öteki kitabının başlığı olan ‘Bullshit Jobs’a (Saçma İşler) kadar yazdığı neredeyse her şey, geri kalanımıza bir armağan, bu büyütülmüş olasılıkları hayal etmek ve görmek için bir teşvik olarak sunulmuştu.
Makalenin yepyenisi The Guardian gazetesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
