Robin McKie
Bilim insanları, dünya başkanlarını, ormansızlaşma ve biyolojik çeşitlilik kaybı seviyelerinin mevcut yıkıcı oranlarda devam etmesi halinde, sayısı artan ölümcül salgıların gezegeni etkileyeceği konusunda uyaracaklar.
Doğal hayat korumacıları ve biyologlar tarafından gelecek ay New York’ta yapılması planlanan biyolojik çeşitlilik bahisli BM doruğunda, çevresel yıkım ile Covid-19 üzere ölümcül yeni hastalıkların ortaya çıkması ortasında güçlü bir ilişki olduğuna dair açık deliller olduğu lisana getirilecek.
İNSAN ELİYLE YARATILAN ‘KUSURSUZ FIRTINA’
Delegelere, yaygın ormansızlaşma, tarım ve uzak bölgelerdeki maden faaliyetlerindeki denetimsiz yayılmanın -yanı sıra yabanî hayvanların besin, klasik ilaçlar ve egzotik evcil hayvan kaynakları olarak sömürülmesinin-, yaban hayatından insanlara hastalıkların yayılması için ‘kusursuz bir fırtına’ yarattığı söylenecek.
Ortaya çıkan hastalıkların neredeyse üçte birinin arazi kullanımında yaşanan değişim sürecinden kaynaklandığını savunuluyor. Sonuç itibariyle yakında, yılda beş ya da altı yeni salgın dünya nüfusunu etkileyebilir.
Duke Üniversitesi’nden doğal ömür müdafaa profesörü Stuart Pimm, “Şu anda, bu krizi yaratan nedenler ortasında yabanî hayvan avcılığı ve egzotik evcil hayvanları maksat alan memleketler arası kaçakçılıkla birlikte, yasa dışı ağaç bölümüyle ticareti ve madencilik üzere birçok faaliyet kelam konusu” diyor: “Covid-19 salgını dünyaya trilyonlarca dolara mal oldu ve daha şimdiden neredeyse bir milyon kişinin vefatına yol açtı; bu yüzden, açıkçası bir acil harekete muhtaçlık duyuyoruz.”
Palmiye ağaçları ve besi sığırları yetiştirmek, petrol çıkarmak, madenlere ve maden yataklarına giden yollar açmak için her yıl on milyonlarca hektar yağmur ormanı ve başka yırtıcı ömür alanının buldozerlerle yok edildiği iddia ediliyor. Bu durum, büyük kısmı bilim tarafından şimdi bilinmeyen sayısız virüs ve bakteri cinsine mesken sahipliği yapan bitki örtüsü ve yaban hayatında devasa bir imhaya yol açıyor. Bu mikroplar daha sonra kazara beşerler ve evcil hayvanlar üzere yeni konaklara bulaşabiliyor.
TABIATTAKI YIKIM YENİ SALGINLARIN ÖNÜNÜ AÇIYOR
Bu çeşit hadiseler ‘dağılma’ diye biliniyor. En önemlisiyse, virüslerin yeni insan konakları üzerinde gelişerek öteki bireylere de taşınabilme mümkünlüğü. Bu durum ‘bulaşma’ diye bilinir ve sonuç, yeni gelişmekte olan bir hastalık olabilir.
Bu cins vakaların bir örneği, yirminci yüzyılın başlarında -Batı Afrika’da eti için katledilen- şempanzelerden ve gorillerden insanlara bulaşan ve o vakitten beridir 10 milyondan fazla insanın (AIDS hastalığı sebebiyle/ç.n.) vefatına neden olan HIV virüsüdür. Öteki bir örnek ise yarasalar tarafından primatlara ve insanlara bulaştırılan Ebola hastalığıdır; 2009 yılında yaşanan domuz gribi salgını ve başlangıçta yarasalardan insanlara aktarılan Covid-19 virüsü de böyledir.
Princeton Üniversitesi’nden Ekoloji ve Evrimsel Biyoloji Profesörü Andy Dobson, “İşçiler ağaçları kesmek için yağmur ormanlarına girdiklerinde, yanlarında yiyecek götürmüyorlar” diyor. “Yalnızca öldürebildikleri canlıları yiyorlar. Bu da onları daima biçimde enfeksiyona maruz bırakıyor.”
Bu nokta Pimm tarafından da destekleniyor: “Ekvador ormanının derinliklerinde yabanî bir domuzu öldüren bir adamın fotoğrafı var. Adam yasa dışı bir oduncuydu, kendisinin ve iş arkadaşlarının yiyeceğe muhtaçlığı vardı ve bu yüzden bir domuzu öldürmüşlerdi. Bu süreçte yırtıcı domuzun kanı üzerlerine bulaştı. Bu durum korkutucu ve katiyetle hijyenik değil; işte hastalıkların yayılışı bu halde gerçekleşiyor.”
TARIM ALANLARI VİRÜSLERİ İNSANLARA TAŞIYOR
Bununla birlikte, University College London’dan Zoolog David Redding’in de vurguladığı üzere, ortaya çıkan her hastalığa tek bir büyük bulaşma hadisesi neden olmaz: “Ağaçların yok edildiği bölgelerde, çiftliklerin etrafında açılan ve eski orman parsellerinin ortasına serpiştirilmiş tarım yerleri, görüntüde kendini gösteriyor.”
“Bu, yırtıcı ve ekili alanlar ortasındaki ilişkiyi artırır. Yarasalar, kemirgenler ve garip yeni virüsler taşıyan öbür canlılar şimdi dokunulmamış ormanlık alanlardan gelir ve çiftlik hayvanlarını enfekte eder; bu hayvanlar da daha sonra insanlara bu enfeksiyonları bulaştırır.”
Bu bulaşma biçiminin bir örneği, birinci sefer 1969 yılında Nijerya’da keşfedilen ve günümüzde her yıl birkaç bin vefata neden olan Lassa hastalığıdır. Virüs, Afrika’nın düzlüklerinde ve ormanlarında yaygın bir kemirgen olan ‘Mastomys natalensis’ tarafından yayılıyordu lakin artık konutlarda ve çiftliklerde koloniler oluşturarak hastalığı insanlara aktarıyor.
Dobson, “Önemli olan nokta, muhtemelen memelilerde bulunandan 10 kat daha fazla farklı virüs çeşidi olmasıdır” diye ekliyor. “Sayılar bizim aleyhimizde ve yeni patojenlerin (hastalık bulaştırıcı organizmaların/ç.n.) ortaya çıkması kaçınılmaz.”
Geçmişte, yeni hastalıkların yol açtığı birçok salgın denetim altındaki bölgelerde kalıyordu. Buna rağmen, ucuz hava yolu seyahatlerindeki artış bu resmi değiştirdi ve bilim insanları tam manasıyla neler olduğunu fark etmeden evvel dünya çapında birçok salgın yaşanabilir.
GLOBAL ULAŞIMIN KRİTİK ROLÜ
Cambridge Üniversitesi Veterinerlik Kısmı Lideri Profesör James Wood, “Yeni bir hastalığın ilerleyerek bulaşması, salgın öyküsündeki bir öteki kıymetli unsurdur” diyor: “Domuz gribi salgınını düşünün. Neler olduğunu anlamadan evvel bunu dünyanın dört bir yanına birkaç kez uçurduk. Global ilişki, Covid-19’un dünya üzerindeki çabucak hemen her ülkeye taşınmasına imkan sağladı ve hala da buna imkan sağlıyor.”
Geçtiğimiz ay Science mecmuasında yayınlanan bir makalede, Pimm, Dobson ve başka bilim insanları ile ekonomistler, yaban hayatını izlemek, hastalık yayılmalarını azaltmak, yaban hayvanı eti ticaretini sona erdirmek ve ormansızlaşmayı azaltmak için bir program oluşturulmasını önerdiler. Bu çeşit bir plan, dünya çapında ulusal ekonomilerden trilyonlarca doları yok eden Covid-19 salgınının maliyeti karşısında neredeyse ‘küsurat’ denebilecek biçimde, yılda yaklaşık 20 milyar dolara mal olabilir.
“On yıllık tedbire maliyetlerinin toplamının, Covid-19 salgınının yol açtığı maliyetin sırf yaklaşık yüzde ikisi kadar olacağını iddia ediyoruz,” diyorlar. Buna ek olarak, araştırmacılar, -karbon salımlarının kıymetli bir kaynağı olan- ormansızlaşmanın yavaşlatılmasının birebir vakitte iklim değişikliğine karşı uğraşa de ek bir faydası olacaktır diye ekliyorlar.
Bilim insanlarından oluşan küme, “Yeni hastalıkların ortaya çıkma oranı artıyor ve bunların ekonomik tesirleri de çoğalıyor.” diyor: “Salgın riskini azaltmak için global bir stratejinin ertelenmesi, maliyetlerdeki artışın devam etmesine yol açacaktır. Toplum, gelecekteki salgınların tesirlerinden kaçınmak için efor göstermeli.”
Yazının aslı The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
