Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Topluluk Derneği’nden (CİSST) Berivan Korkut, 2016 ve 2019 yıllarını kapsayan bir rapor hazırladı. ‘İnsan Hakları İhlalleri Müracaat Cevapları’ isimli raporda 1 Ocak 2016 ile 31 Aralık 2019 tarihleri arasında Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Umumi Müdüriyeti (CTE), Cumhurbaşkanlığı Muhabere Merkezi (CİMER), Meclis İnsan Haklarını İnceleme Encümeni (MİHİK), Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), ceza infaz kurumları ve tutukevleri izleme konseyleri ile vilayet ve ilçe insan hakları konseylerine yapılan müracaatlar ve bu müracaatlara verilen cevapların değerlendirmesi yapıldı. Raporda öne çıkan kurumlardan biri de işleyişi ve varlığı sıkça muaheze konusu olan Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu oldu.
15 BİN MÜRACAAT
Dört yıllık vade içerisinde dernek tarafından 7 farklı kuruma 15 bin 659 müracaat yapıldı. Raporda yapılan bir değerlendirmede şu tespitte bulunuldu: “Kurulların müracaatlara verdiği karşılıklarda ehliyetli ve efektif inceleme yapılmıyor. Bu nedenle konsey kararlarına itiraz etme muhtaçlığı olduğunda hangi kurum ve kuruluşa itiraz edileceği hususunda bir boşluk bulunmakta.”
Raporda çarpıcı kısımlardan biri de Cezaevi İzleme Kurulları’na yapılan müracaat sayısının yılları nazaran artışı oldu. 2016-2017 yılları arasında bu konseye 400’e yakın müracaat yapılırken 2018 ve 2019 arasında bu sayı giderek arttı. Rapora nazaran son iki yılda Cezaevi İzleme Kurulu’na 900 müracaat yapıldı. Bu müracaatlara cevaplar ise 2016-17 yılları arasında 25 iken 2018-19 yılları arasında 16’ya kadar düştü.
ALANINDA İZLEME GİDEREK DÜŞTÜ
Cezaevi İzleme Kurulları’na yapılan müracaatlarda cezaevine giderek mahallinde incelemede bulunma talepleri de konum aldı. Şuranın 2017-18’de farklı cezaevlerinde 19 noktasında inceleme yaptığı belirtilirken 2019 yılında ise bu sayı 2’ye kadar düştü. Bölgesinde inceleme için raporda şu açıklamalar nokta aldı: “ Gelen yanıtlarda, görüşmenin nasıl gerçekleştiğine dair bir habere rastlanmadı. Tüm bu dört yıllık süreçte müracaata sebep mahpusun hak ihlaline uğradığına dair bir rapor şura tarafından hazırlanmadı.”
Raporda konum alan bir öteki mevzu ise ceza infaz kurumlarını direkt izleme salahiyeti olan vilayet ve ilçe İnsan Hakları Şuraları oldu. Kamu kurumlarıyla ilgili şikayetleri inceleyen bu şuraya yapılan müracaat sayısı 2016 yılında 400’e yakınken 2019 yılında kurumlarla ilgili yapılan hak ihlali şikayetlerinin sayısı 900 oldu.
Raporda Vilayet ve İlçe İnsan Hakları Kurulu’yla ilgili şu değerlendirmeler yapıldı: “İl ve ilçe insan hakları şuralarına son dört yıl içerisinde derneğimiz tarafından 2327 müracaat yapılmıştır. Bu müracaatların sonucunda 416 müracaata inceleme yapılarak yanıt verilmiştir. 278 müracaat için de gayrı kurumlara yönlendirme yapıldığına dair evrak elimize ulaşmıştır. Dokümanlar incelendiğinde karşılık verilen müracaatlardan 180’inde hapishane ziyaret edilerek izleme yapıldığı ve bu izlemelerin yalnızca 20’sinde müracaatta bulunan mahpusla direkt görüşüldüğü belirtilmiştir. Verilen yanıtlarda görüşmenin nasıl gerçekleştiğine dair bir habere rastlanmamıştır. Dört yıl içerisinde yapılan müracaatlar sonucunda 9 ihlal, 20 kısmen ihlal karşılığı derneğimize ulaşmadı.”
‘YERİNDE İNCELEME YAPILMIYOR’
En çok şikayetlerin ulaştığı kurumlardan biri de Meclis İnsan Haklarını İnceleme Komitesi oldu. Raporda, Meclis İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na yapılan müracaatlar ve gelen karşılıklarla ilgili şu tabirlere bölge verildi: “Dört yıl içerisinde yapılan 2 bin 254 müracaatın yalnızca 381’inin sürece alındığına dair kurumumuza haber ve evrak ulaşmıştır. Bu karşılıklar incelendiğinde bölgesinde izleme yapılmadığı, mahpusların görüşünün alınmadığı, kurumdaki evraklar ve kamera kayıtlarının incelenmediği görülmekte.”
BÜTÜN MÜRACAATLARA TIPKI CEVABI VEREN KURUM
Çalışmalarıyla ilgili sıkça gündeme gelen Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu’nun (TİHK) karnesi de raporda detaylıca nokta aldı. Hizmeti insan onurunu temel alarak insan haklarını korumak ve geliştirmek, insanların eşit muamele görme hakkının garanti altına alınmasını sağlamak olan kurumla ilgili raporda konum alan şu tabirler dikkat çekti: “Başvurulara kurumun direkt verdiği bir karşılık yok. Yalnızca aşikâr aralıklarla standart yanıt göndermekte.”
Türkiye İnsan Hakları Eşitlik Kurumu’nun, dernekler vasıtasıyla kendisine yapılan müracaatlara şu cevabı verdiği de ortaya çıktı: “İllerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar dışında rastgele bir hükmî kişi vasıtasıyla kurumumuza yapılan müracaatların incelemeye alınmadığı…”
Raporda CİMER, Adalet Bakanlığı ve Ceza Tevkifevleri Umumî Müdüriyeti üzere yetkili kurumlara da 2017 yılından sonra yapılan hak ihlali müracaatlarının arttığı ve bu kurumlardan da yıllar içerisinde verilen karşılık sayılarında azalma görüldüğünün altı çizildi.
SONUÇ: FARKLI TAVIRLAR SERGİLENİYOR
Raporun sonuç kısmında yetkili konsey ve kurumların farklı tavırlar sergilediği ve objektif bir biçimde sorumlu bireylerin aydınlatılmadığı belirtildi: “Sivil topluluk açısından Türkiye hapishanelerinde uzun vadeden beri hak temelli izleme yapılamaması, raporda anılan konseylerin hapishane ortamındaki sorumluluğunu daha kıymetli hale getirmekte. Bu heyetlerin insan hakları bağlamında ortamdaki tesiri, müracaat mekanizmalarını en faal kullanan kişi ve kuruluşlardan biri olan CİSST için son radde değerlidir. Rapor değerlendirildiğinde ise mekanizmaların bağımsız ve mekanında izleme cephesinin eksik olduğu, birebir heyet yapısının farklı isimli yargı ortamlarında ve bölgelerde farklı tavırlar sergilediği, bir hak ihlaline ya da hak ihlali tezine karşılık objektif ve detaylı olarak ilgililerin aydınlatılmadığı görülmekte. Tüm bunlar, müracaat mekanizmalarının etkililiğinin arttırılmasına işaret eden değerli datalardır.”
Gazete Duvar
