Aylin Demir
Bu içinden geçtiğimiz sıkıntı günlerin en çok etkilediği alanlardan birisi de canlı müzik aktiflikleri. Sayısız konser verme planı içinde olan müzisyenler yahut sahne sanatları alanında çalışanlar bir bekleme sürecindeler. Bilinmeyen bir halin içinde…Bu performans alanlarının, sanatkarların meslekleri ne olacak? Ne vakit ve nasıl dinleyicileri ile bir ortaya gelebilecekler üzere pek çok soru mevcut. Ben bu yazıda dinleyici perspektifinden bir yanıt aramak niyetindeyim. Dinlemek neden kıymetli? Ne oluyor canlı bir aktiflikte, ne hissediyoruz, nasıl buluyoruz kendimizi mesela? Sanatkarlar, müzisyenler, organizatörler ve bu alanda çalışan öbür aktörler kadar dinleyicinin de bu soruları düşünmek zorunda olduğu kanaatindeyim. Sonuçta kendimizi konumlandırdığımız anlardan bahsediyoruz. Uygunlaştıran, güçlendiren, dertlendiren… Öyleyse hatırlayalım! En son gittiğim konserlerden birini anlatarak yanıtlar arayacağım bu yazıda.
1 Şubat’ta Metin-Kemal Kahraman’ı Kadıköy Halk Eğitim Sahnesi’nde dinledik. Bir müddettir konserlerine gidemediğim için heyecanla beklediğim bir etkinlikti. Konser repertuarında beyitler, semahlar, methiyeler, Türkçe ve Zazaca müzikler var. Bu çeşitleri o denli bir sakinlikle icra ediyorlar ki dinlemek inanılmaz bir keyif. Kemal Kahraman incelikle kesimleri tanımlıyor. Hızır ve Düzgün’e methiyelerle başlıyor program. Mahmut Yıldız’dan derledikleri bir semahla devam ediliyor. Bu performanslar Zazaca seslendiriliyor. Onların lisanından bu müzikleri dinlemek güçlü bir tesir bırakıyor bende. Bu metinlerin seslendikleri kutsal figürler, onlara sesleniş ve yakarış biçimleriyle yakından ilgili.
Zazacadan Türkçeye bir “Muhammed methiyesi” ile geçiyoruz. Yapıtı Erzincan’ın Gırmana bölgesinden derlemişler. Bu bahiste Kemal Kahraman bir açıklama yapıyor: “Geçtiğimiz yüzyılın başlarında Dersim, Erzincan, Maraş, Malatya tarafında tesirli olan bir Alevi akımı var, Hakikatçi Alevilik.” Bunu özetle “artık vaktin gereklerine uymayan kurumları tartışmaya açan” bir akım olarak tanımlıyor. Bu methiyeyi birinci sefer dinliyorum galiba kendilerinden. Ancak Hakikatçi Alevilik ile ilgili o kış birçok müzisyenden değiniler duydum. Kasım ayında Yenimahalle Belediyesi Dört Mevsim Salonu’nda bir anma programı yapılmıştı. “Hakikatler Meclisinde Bir Gönül Eri: Hacı Bayrak Anma Etkinliği” başlığıyla. Aktiflikte Hakikatler Meclisi’ni, burada çalan söyleyen bireyleri, nasıl bir toplanma yahut buluşma alanı sağladığını görme fırsatımız oldu. Metin-Kemal de kendi bölgelerinden bir çalışmayla bu yıl gündemde yer bulan Hakikatçi Aleviliği selamlayıp bir methiye seslendirdi.
Daha sonra Dersimlilerin pek iyi bildiği “bir aşk ve gurbet şarkısı” olan Cay Berbena’yı dinledik. Bu yapıtın kendi üsluplarında icralarını birinci kez 2014 yılında Büyük Buluşma konserlerinde dinlemiştim. Kemal Kahraman’ın 22 yıl sonra ülkeye dönüşünü selamlamak üzere Dersimli sanatkarlarla bir arada Ankara, İstanbul, İzmir’de üç buluşma düzenlenmişti. Müzik, Ankara konserinde çaldıklarından bu yana enstrümantal olarak o denli bir olgunluk geçirmiş ki bıkmadan usanmadan bir yapıtı çalışmanın ne manaya geldiğini yahut Metin-Kemal Kahraman’ın çalışma pratiklerinin bir müzik üzerinden görünümüne şahit olduk tahminen.
Bu akış içinde seyirciyi en çok coşturan iki müziğe değinmeden geçmek olmaz. Bunlardan biri Kaybolan Kentin Eskicisi, oburu de Deniz Koydum Ismini. Ben ikincisinden bahsedeceğim. Çünkü ne vakit dinlesem etkilendiğim bir müziktir. Metin Kahraman’ın sesinden müziğin her tekrarında yitip gideni tekrar hatırladık. Böylece o an’ı daima yine kurucu bir niteliği var müziğin. Birinci mısranın kelamlarını hatırlarsak “Nerde o kendini bilmez çocuklar/ Bir sabah birdenbire çekip gittiler”. Akabinde devam eden “vuruldu kentler soluksuz kaldık” mısrası, bir yitiklik duygusu, acı.
Metin-Kemal Kahraman 2015’te Beşiktaş Kültür Merkezi’nde Şahmaran isimli albümünü sergilemişti. Büyüleyici bir performanstı. Sıkıntı vakitlerden geçiyorduk yeniden. Derin bir sessizlik içinde izlemiştik. Etrafımdaki birçok insan ağlamıştı, hatırlıyorum. Bu konser de, misal bir sessizliğe büründü yer yer. Özellikle bu müzikler söylenirken. Tuhaf vakitlerde birlikte hatırlamanın rahatlığıyla bıraktık kendimizi onların sazına kelamına. Ahmet Tirgil’in keman performansının bu tesirleri yaratmadaki rolünü de hatırlatayım!
Tia De Nora “Hatırlamak estetik olarak tekrar pozisyonlanmadır” der. Müzik üzerinden mental bir sürecin içinde olmayı vücudu içeren aksiyonla birlikte tanımlar (After Adorno:Rethinking Music Sociology isimli eserinde): “Gözyaşları, kalp ritmi, ısı, kan basıncı ve hal.”
Hatırlamak, der birebir yapıtta, duygusal ve bedensel olarak kendini tekrar adapte etmektir. İşte bu dinleme esnasında “geçmiş” o anda yine tecrübeleniyor. O tekrar tekrar dinleyip içine girdiğimiz hallerde kendimizi tekrar konumluyoruz. Bazen nefesimizi tutmuş derin bir sessizliğin içinde dinlerken, bazen konser sırasında ağlarken.
Bu müzikte Kemal Kahraman‘ın seslendirdiği bir şiir var: “Düştük yola hoş şeyler bulmak umuduyla/ Işıklarıyla büyük kentler yol oldu bize/ İz sürdük yalnızlığa”. Etrafımdaki dinleyicilerle o denli bir empatik halin içinde olduğumu hayal ediyorum ki yalnız hissetmiyorum bu dinleme anlarında kendimi. Bir kolektif hatırlama ediminin içindeyim. Bir cins iyileşme üzere. Birlikte hatırlamanın dayanılmaz hafifliği! Buna muhtaçlığımız var her vakit. Hele ki bugünlerde!
Bu müziğin yarattığı tesir Dewrano ile bir hoş tamamlanmıştı. “Dewran o, no dewr, dewr o vergû vêsanan o/ Dewran o, no dewr, dewro vergû têsanan o/ Cêrayime verû la-lawu unciya ma rê zulumkar o/ Dewran o dêm dano/Dewran o çerxdano” “Devrandır bu periyot aç kurtların devridir/ Devrandır bu dönem susuz kurtların devridir/ Dönüp yalvardık/ Hey tekrar de bize zulümkardır/ Devrandır dönüyor devrandır çark ediyor…”
Kemal Kahraman, konserleri esnasında bu şarkıyı çoklukla mağduriyet yaşayan birilerine ithaf eder. Bugünden bakınca düşünüyorum sanki şiddet sarmalında dönüp duran bayanlara da ithaf edilebilir mi? Yahut bu müziğin yarattığı çeşitten estetik duygulanma anları bayana şiddet saçan hareketlere karşı da bir birliktelik hissine imkan verebilir mi?
İşte bu türlü bir akışın içinde Metin-Kemal Kahraman’ın Zazaca-Türkçe performanslarının büyüsüyle baş başaydık. Bugün baktığımda yine o his hallerini anımsıyorum. Diyorum ki bunu hatırlamaya muhtaçlığımız var. Birlikte dinlediğimiz, duygulandığımız ve şifalandığımız o anları geri çağıralım!
Gazete Duvar
