Cihan Başakcıoğlu-Osman Çaklı
İZMİR – Çocuk mahpuslar sıralamasında Avrupa’da birinci sırada olan Türkiye, cezaevlerinde çocukların ruhsal, toplumsal gelişimleri, topluma geri dönüşlerinde yaşadıkları travmalar ve hapishane hayatlarında ellerinden alınan haklar konusunda olumsuz bir profile sahip. Daha evvel Direktör Tunç Başaran’ın “Uçurtmayı Vurmasınlar”, Yılmaz Güney’in “Duvar” sineması üzere birçok sinema, kitap, dizi ve senaryoya bahis olan cezaevlerinde kalan çocukların durumu, kamuoyunda öne çıkamayan sıkıntılardan bir tanesi. İnsan Hakları Derneği Çocuk Komisyonu’ndan Avukat Ali Aydın, İnsan Hakları Çalışanı Zafer Kıraç ve bir mühlet Şakran Cezaevinde tutuklu bulunan Emine Akbaba cezaevinde şahit olunan problemler ve sonrasında karşılaşılan zorlukları konuştuk.
‘BİR ÇOCUĞUN BURADA NE İŞİ VAR?’
2017 yılının nisan ayında yapılan Cumhurbaşkanlığı Referandumu sonrası İzmir’de yapılan protesto aksiyonlarında gözaltına alınarak tutuklanan üniversite öğrencisi Emine Akbaba, yargılandığı mühlet boyunca Şakran Bayan Cezaevi’ne tutuldu.
Emine Akbaba
Tutuklu kaldığı koğuşta biri 4 oburu ise 1 buçuk yaşında olan iki çocukla kalan Akbaba, koğuşta çocuklarla karşılaştığı anı, “Daha evvel daima öykülerden dinlerdik. Tahminen de Uçurtmayı Vurmasınlar kitabını okumak bir tesir yaratmıştı bende lakin birinci kez bir çocukla cezaevinde karşılaşıyordum. ‘Bir çocuğun burada ne işi var?’ sorusu birinci sefer karşıma geliyordu. Ben koğuşa girdiğimde 4 yaşında Şaban ve daha 1.5 yaşında Hükümran vardı. Tahminen Şaban’ın oyun oynama talihi, dışarıda en azından bir kısmını görmüş olma bahtı vardı lakin Hâkim için hiç o denli bir durum yoktu. Daha 6 aylıkken annesiyle birlikte cezaevine girmişti” diye konuştu.
‘ÇOCUKLAR ŞİDDETİN İÇERİSİNDE BÜYÜYOR’
Daha evvel hakkında açılan “Başbakan’a hakaret” davası nedeniyle 2012 yılında “suça sürüklenen çocuk” kapsamında da yargılanan Akbaba, cezaevlerinde çocukların önemli bir ruhsal şiddet içerisinde büyüdüğünü belirtti ve, “Bu çocuklar tam şiddetin ortasında büyüyor. Yalnızca bir cezaevi şiddetinin de dışında gardiyanından cezaevi idaresine, dört duvar ortasındaki o ruhsal şiddetin dışında bir de oradaki mahkûmların birbirlerine yönelik şiddetini görüyorlar. Bu aile şiddetinden çok daha başka” sözlerini kullandı.
Başka tutukluların çocuklara yönelik yaklaşımına da değinen Akbaba, çocukların oyun anlayışının oradaki bayanlar için bir rahatsızlık biçimine dönüşebildiğini söyledi. Akbaba, “Belki kendi çocukları yapsa tahammül edecekleri şeyleri oradaki çocuklar yaptığında saldırgan ve hoşnutsuz bir halla bakabiliyorlardı. Gürültü olarak algılıyorlardı. Çocukların hayattaki tek cümbüşleri bayanların havalandırmaya astığı çamaşırlardan akan su damlacıklarını yakalamaya çalışmak. Lakin çocukların bu durumuna bile tahammül edilmediği oluyordu.” dedi.
‘ÇOCUKLUKLARINI OLAĞAN YAŞAYAMIYORLAR’
Kitaplara, sinemalara husus olan birçok durumu Türkiye cezaevlerinde bulunan çocukların yaşadığını tabir eden Akbaba, bu çocuklara olağan ruh halindeki çocuklarmış üzere davranmanın yanlış olacağını belirtti ve kendi müşahedelerini şöyle anlattı:
“Bir gün kukla muhabbeti yaparken, Şaban ‘Kukla ne?’ diye sordu. Örneğin hepimizin çocukken gördüğü ve bir oyuncak olan kuklayı Şaban bilmiyordu. Hâkim birinci sefer pasta görüyor. Doğum günü yaşıyor. Bunu yaşadığı birinci yer cezaevi. Uçuşan poleni çiçek zannediyorlar. Bulunduğu yerin uzunluğu 10, eni 4 adım. Buradan gökyüzüne bakıyor çocuklar. Küçük çocuklar doğdukları ve büyüdükleri yerin ne olduğunu bilmiyor.”
‘TÜRKİYE ÇOCUK MAHPUS SAYISINDA AVRUPA’DA BİRİNCİ’
Hususla ilgili Ruh Sıhhatinde İnsan Hakları Teşebbüsü Derneği (RUSİHAK) kurucu üyesi ve İnsan Hakları Çalışanı Zafer Kıraç ise Cezaevlerinde 12-17 yaş ortası 3146 çocuk bulunduğunu, anneleriyle hapishanelerde kalan çocuk sayısının ise 780 olduğunu söyledi.
Zafer Kıraç
Kıraç, “Sonuç itibariyle hala dünyada beşinci Avrupa’da birinci sırada olmaya devam ediyoruz. Cezaevinde doğanların sayısını ise bilemiyoruz. Lakin doğum yapıp, bebeğiyle hapsedilen anneleri uzun bir müddettir çok görmeye başladık” diye konuştu.
‘SOSYAL MEDYA PAYLAŞIMI YÜZÜNDEN İÇERİDE OLAN ÇOCUK BİLE VAR’
“İncelemelere baktığımızda yoksulluk nedeniyle hırsızlık, gasp ve gibisi cürümle ilişkilenmelerin olduğunu görüyoruz” diyen Zafer Kıraç, “Aile içi ya da dışarda yaşanan her türlü fizikî ve cinsel istismar ile cürümle ilişkilenme ortasında bir alaka olduğunu görüyoruz. Bir küme çocuğun siyasi hadiselere iştirakleri var, kamuoyunda hala ‘taş atan çocuklar’ diye biliniyor fakat suçlamalar çok çeşitlendi aslında. Toplumsal medya hesabında paylaşımı yüzünden içerde olan çocuk bile var. Çocukların hayatla kuracağı alakalarda keskin kopukluklar olmuş, dağılan aile, göç ve eğitimden kopuşlar hatayla ilişkilenmeyi kolaylaştırıyor” sözlerini kullandı.
‘YILDA 120 BİN ÇOCUK ISIMLI SİSTEMLE TANIŞIYOR’
Çocuklar isimli sistemle tanışmaması gerektiğini söyleyen Zafer Kıraç, isimli süreçlerin çocuklar üzerindeki ruhsal tesirini şu sözlerle anlattı: “Bu çok üzücü bir damgalanma. Yılda yaklaşık 120 bin çocuk isimli sistemle, yani karakol ve adliye ile tanışıyor. Yaklaşık 10 bin çocuk ise hapishaneyle tanışıyor. Çocuk isimli sistem ile tanışınca artık hayatı zorlaşıyor. Her açıdan, ruhsal açıdan esasen inanılmaz yara alıyor, travma yaşıyor ve bu bütün geleceğine yansıyor. Damgalanma, aileden, eğitimden uzaklaşmasına neden oluyor, okuması, iş bulması güçleşiyor ve tekrar hapishaneye dönmesi çok kolaylaşıyor.”
‘YARGILAMA MÜHLETLERI UZUN VE BELİRSİZ’
İnsan Hakları Derneği Çocuk Komisyonu’ndan Avukat Ali Aydın, cezaevi ortamının çocukların gelişimi ve eğitimi açısından engelleyici ve örseleyici olduğunu söyledi. Cezaevlerinin, çocukların topluma tekrar kazandırılmaları tarafında istenen amaçlara ulaşmaktan uzak olduğunu belirten Ali Aydın “Çocuk Hakları Sözleşmesi’ndeki “Çocukların yasadışı ya da keyfi biçimde özgürlüğünden mahrum bırakılmamaları; bir çocuğun tutuklanmasının, alıkonulmasının yahut hapsinin lakin en son başvurulacak bir tedbir olarak düşünülüp, uygun olabilecek en kısa mühlet ile sonlu tutulması” prensibine karşın, yargılama sürecinin uzunluğu ve meçhullüğü, çocuklar üzerinde olumsuz tesirler oluşturmaktadır” dedi.
‘CEZAEVİNDEKİ GENÇLERİN YÜZDE 65’İ RUHSAL BOZUKLUK YAŞIYOR’
Cezaevi kurallarındaki gençlerde korku bozukluğu ön planda olmak üzere tek ruhsal bozukluk görülme sıklığının yüzde 65, bir ya da daha fazla ruhsal bozukluğun bir ortada görülme sıklığının yüzde 75 olduğunu vurgulayan Aydın, “Çocuk cezaevlerinde kalan çocukların cezaevi sonrası toplumsal hayatla bağlantılanması için, öncelikle çocuğun topluma ahenginin sağlanmasını sağlayacak kurumların oluşturulması ve kurumlar ortası işbirliğinin sağlanması gerekmektedir. Sıhhat, adalet, eğitim, maliye ve gibisi kurumların, çocukların topluma ahenginin sağlanması için çocuk hakları temelli örgütlenmesi gerekmektedir” diye konuştu.
Gazete Duvar
