Haden Öz
Müzisyen Ferhat Tunç, 14 Mart 1964’te Dersim’de doğdu. Tunç, 14 yaşındayken sahne almaya başladı. 1980 darbesinden kısa bir mühlet evvel Almanya’da yaşayan ailesinin yanına yerleşen müzisyen, birincisi 1982 ve 1984 yılında olmak üzere iki başka albüm çıkardı. 1986 yılında sanat hayatını Türkiye’de sürdürme kararı alan Ferhat Tunç’un Türkiye’deki çalışmaları siyasi münasebetlerle güçlü geçti.
40 yıllık müzik hayatına 24 albüm ve yüzlerce konser sığdıran müzisyenin Güç Vakitler, İnce Müzikler ismini taşıyan bir de kitabı yayımlandı. Tunç, 2000 yılında Fremuse Dünya Özgür Müzik Ödülü’nü, İranlı sanatçı Mahsa Vahdat ile birlikte paylaştı.
Bir müzisyen olarak Ferhat Tunç için müzik nedir, hayatına ne katıyor, onsuz bir hayat düşünebiliyor mu, bu salgın sürecinde hayatı nasıl etkilendi? İşte tüm bu sorulara karşılık aradık.
‘TANIŞTIĞIM BIRINCI OZAN AŞIK İHSANİ’YDİ’
Dinlediğiniz yahut söylediğiniz birinci müzik neydi, ne hissetmiştiniz?
Dersim merkeze bağlı bir köyde doğdum. Çocukluğum babamın personel olarak Almanya’da olması nedeniyle dedem ve nenemin yanında geçti. Doğal olarak dedemin Kırmançki söylediği ağıtları duydum öncelikle. Dedem ’38 katliamında annesinin birkaç söz Türkçe konuşmasının hatırına meyyit diye teslim edilen birisiydi, yaşadığı fark edilince Dersim’in birinci doktorlarından Miste Sılıc’ın yardımıyla hayatta kalması sağlanmış. Yaşadıklarına dair hiçbir şey anlatmazdı lakin ağıt söylerken gözyaşları eksik olmazdı dedemin. ‘Kalik tu çaye berbena?’ diye daima sorarmışım. Yani birinci duyduğum ağıtlar dedemin Kırmançki ağıtlarıydı. Gözyaşları eşliğinde söylenen bu ağıtlar, derin bir acı hissettirir yalnızca. Daha sonra babam sayesinde radyo ile tanıştık. Kısa dalga üzerinden Budapeşte ve Sofya radyolarını çok dinlerdim. Bu sayede birinci tanıdığım ozan Aşık İhsani idi. Aşık İhsani’den Balta türküsünü çok dinlerdim. Radyonun Türkçe yayını içim haftanın belirli gün ve saatini iple çekerdim. Yalnızca dinlemez, radyonun son sesini açarak bağıra bağıra eşlik ederdim.
Balta türküsünün kelamları şöyle;
odun kırıcıydı ismi İlyas’tı
yanaştım yanına yüzünü astı
işin nedir dedim bir küfür bastı
gerisinden baltasını biledi
bana bak arkadaş dedim: dedi ne
dedim sen bir vatandaşsın, dedi he
dedim kanunun var, dedi çekil be
gerisinden baltasını biledi
İlkokul yıllarımda Aşık Mahsuni’yi dinlerdim. “Yedi yaşına basmadan ihtiyar oldum” türküsünü ezberlemiştim. Bayram günlerinde okulda benim dışımdaki öğrenciler şiirler okurken, ben türkü söylerdim ve bu türkülerin katiyetle Türkçe olması kaide koşulurdu. İlkokula başladıktan sonra ana dilimle birlikte dedemin ağıtlarını da unutmaya başlamıştım.
”DERSİM’İN KÜÇÜK OZANI’ OLARAK HATIRI SAYILIR BİR ÜNÜM VARDI’
Ne vakit müzikle uğraşmaya karar verdiniz?
İlkokulu bitirdikten sonra kente göç ettik. Dersim Kanoğlu Mahallesi’nde Munzur’un ırmağına çok yakın yerde babamın satın aldığı bir meskene yerleşmiştik. Kanoğlu’da iyi arkadaşlıklar edinmiştim. Bu sayede devrimci fikirlerle, devrimci marş ve ağıtlarla buluştum. Birinci başardığım şey ise babamın uzun uğraşlarım sonucunda almasını sağladığım bağlama olmuştu. Akabinde çok kısa bir müddette çalmasını öğrenmiştim. Bağlamayla birinci söylediğim ağıt Soloqız’a aitti. “Hewa Dere Laçi” ağıdını benden birinci duyan, dedem ve nenem olmuştu. Dedem tekrar gözyaşları eşliğinde dinlemiş ve gözlerimden öperek beni kutlamıştı. Meğer ben kesinlikle okumak ve hekim olmak istemiştim. Dayımın tıp okuyor olmasından kaynaklı bir etkiydi bu sanırım. Sonra tabip olmak yerine iyi bir devrimci olmaya çabaladım. Bu efor için de, sesimin de hoş olması nedeniyle ağıt ve marşlara merak sardım. Dersim küçük bir yerdi, giderek sesimi duymayan kalmadı. “Dersim’in küçük ozanı” olarak hatırı sayılır bir ünüm vardı! Şimdi 15 yaşındayken Dersim’den ayrılmak zorunda kaldım. Almanya’ya, 1979’un sonlarında ailemin yanına geldiğimde elimde babamın aldığı bağlamam vardı. Almanya’ya gelir gelmez zati devrimci gecelerin vazgeçilmezi oldum! Evet, o vakit artık yalnızca iyi bir sanatçı olmanın gereğine inandım ve bunu başarmanın heyecanı içinde oldum.
Müzik yapmıyor olsaydınız ne yapardınız?
Hekim olmak istemiştim lakin sanata ve müziğe yönelimim daha baskın çıktı. Müzik, hayatımın pek çok alanında nefes almamı sağladı. Müzik sayesinde fikrimi söylemiş, sevincimi yahut hüznümü paylaşmış, kederimi kelama dökmüş oluyorum. Hoş bir dünya için sorumluluk üstlendiğimi hissettiriyor bana. Galiba sanat dışında bunların hepsini yaşatacak alan pek yok. Bazen düşünüyorum da sonradan öğrenilecek bir şey olmadığına kanaat getiriyorum, güya doğuştan sahipmişim üzere geliyor bana. Hayatımın her evresinde ruhumda ve vücudumun her hücresinde hissediyorum.
Keşke çalabilseydim, dediğiniz bir enstrüman var mı?
Yalnızca bağlamayla yetinmedim, öteki müzik enstrümanlarıyla Almanya yıllarımda buluştum. Çok iyi olmasa da çalıyorum birçok enstrümanı. Amerikalı müzisyen dostum Darnell Summers, müzik ismine farklı imkânlar sundu bana. Keman çalmayı çok istedim. Keman çalmak konusunda ne yazık ki başarısız kaldım.
Müziksiz bir hayatı tanım edin desem..
Verimsiz, anlamsız, kapkaranlık bir hayat olurdu herhalde. Söz etme biçimlerimizden olan sanatın estetiği hayatın her alanına, toplumların zihninden kalbine kadar nüfuz ediyor. Bunlar olmadan bir hayatın yaşanabilirliğini düşünemiyorum. Çok farklı alanlarda yoğunlaşmam oldu. Günlük siyasette hiç istemediğim halde faal olduğum bir süreç yaşadım. Türkiye üzere bir ülkede problemli bir alan ve bunun zorluklarını yaşadım. Siyasetin sanatı değil, sanatın yönlendirdiği bir siyaset anlayışına baht tanınmıyor ne yazık ki. Siyaseten var olmaktan diğer hiçbir seçeneği olmayanların, sanatçıyı küçümseyen tutumlarını ziyadesiyle sıkıntı edindim. Günlük siyasetin yıpratıcı, değersizleştiren fonksiyonuna karşılık iyi ki sanatçıyım, iyi ki hayatımda müzik var, diyorum artık.
Kim ile, meyyit yahut sağ, birebir sahneyi paylaşmak isterdiniz?
Sanırım bu Aşık İhsani olurdu. Ölmeden evvel yaşadığı Diyarbakır’da kendisine ulaşma talihini buldum. Hakkımda çok hoş şeyler söylediğini hatırlıyorum. Budapeşte radyosu sürecini anlatınca çok duygulanmıştı. Evet, değişik bir buluşma olurdu, diye düşünüyorum. Birlikte “Balta” ile birlikte “üç kişi bir tabuttayız”ı söylerdik.
Sizin belirlediğiniz 5 müzik yapıtı insanlıktan geriye kalsaydı, listeniz ne olurdu?
Bu listeye kesinlikle kendimden bir yapıtı dahil etmek durumundayım. Bu yapıtın kendi ana dilimden olmasını çok isterdim. Fakat “Metin’e Ağıt”ın bütün anların ortak acısını tarihe taşıyacak bir ağıt olduğuna inanıyorum. Hewa Dere Laçi (Sıloqız), The Wall (Pink Floyd), Metin’e Ağıt (Ferhat Tunç), Ez Kevok ım (Hesen Cizrevi), Çeşmi Siyahım (Aşık Mahsuni).
‘MUKTEDİRLER HATALARINI AKLAYAN MÜZİKLERDEN RAHATSIZ OLMAZ’
Tarih boyunca muktedirlerin öbür sanat kolları üzere müzikle de sorunu olmuştur. Müzisyenler, müzikçiler, müzikler yasaklanmış, baskılara maruz kalmıştır. Sizce muktedirler neden müzikten korkuyorlar?
Müzik yalnızca iyi vakit, keyifli vakit için yok. Anlatan, teşvik eden, tanıştıran, hislerini ve özünü koruyan her şeyi müzikte bulmak mümkün. Bir toplumun sevinci de sıkıntısını harekete geçiren faktörleri de muktedirler için vahim. Onların da itiraz etmediği müzikler var olağan; kabahatlerini aklayan yahut gizleyen, toplumu bomboş bir yaşama sevk eden, sanatın içini boşaltan müziklerden rahatsız olmazlar yalnızca.
‘BİRÇOK ÜLKEDE TOPLUMLAR, SANATIN HER BERBATLIĞA KARŞI AYAKTA TUTAN GÜCÜNÜ GÖSTERDİLER’
Salgın genel olarak hayatınızı ve özel olarak müzik hayatınızı nasıl etkiledi?
Müzik çalışmalarıma sürgünde devam ettim. Salgın hasebiyle alışılmış ki konserlerimiz iptal oldu. Üstelik 40. sanat yılımı Avrupa’nın birçok ülkesinde konserlerle kutlayacaktım, olmadı. Yalnızca üç konser gerçekleştirebildik. Sanatkarlar ve onlara eşlik eden müzisyenlerin gelirleri kesildiği için ekonomik olarak da zorluklar yaşadılar ve kuşkusuz olumsuz olarak etkilendiler. Bu ortada müziğin salgın sürecinde insanların bağlantı ve dayanışma aracına dönüşmesinden de çok etkilendim. Birçok ülkede toplumlar çeşitli yollarla müzik yaptılar, sanatın her berbatlığa karşı ayakta tutan gücünü gösterdiler.
Genelde internet, özelde toplumsal medya sanatın birçok kolunu olumlu yahut olumsuz manada etkiledi. Sizce internetin müziğe en olumlu ve en olumsuz tesiri nedir?
Daha çok bireye daha kısa yoldan ulaşmanın imkânları arttı natürel. Mesela sürgündeyim ve müziğimi internet yoluyla program yaparak paylaşmaya başladım. Haftalık toplumsal medya programlarıyla bunu yapmaya çalıştım. Bana çok iyi geldi ve bu programlarla milyonlarca beşere ulaşmanın heyecanını yaşadım. Öteki taraftan kolay ulaşılan her şeyin bir yerden sonra değeri azalıyor mu emin değilim lakin bir yandan da artık herkes istediğini dinleyebilme bahtı ediniyor; yasaklar, engellemeler -tamamen olmasa da- aşılıyor internet yoluyla.
Dinlediğiniz vakit “Ben bunu daha evvel nasıl olur da dinlememişim” dediğiniz ‘geç’ keşifleriniz var mı?
Daima üretmeye çalışan bir sanatçıyım. Şu an hatırlamasam da dikkate kıymet bulduklarım alışılmış ki çok. Lakin farklı ülkelerden yeni sanatkarları tanıma ve dinleme fırsatım da oldu. Mesela Mari Boine’yi dinliyorum bu ortalar. Norveç’te birlikte konser de gerçekleştirmiştik. Sami halkının kaybolmaya yüz tutmuş lisanından söylüyor ve Avrupa’da çok seviliyor. Yaptığı müzikten çok etkilendiğim harika bir sanatçı. “Kobani” albümümde yer alan Dersim yöresine ilişkin Kırmançki “Dere Emırxani” isimli yapıtta de bana eşlik etmişti. 2000 yılında Dünya Özgür Müzik Ödülü’nü paylaştığımız İranlı Sanatçı Mahsa Vahdat’ı herkesin dinlemesini isterim. Merkezi Oslo’da bulunan KKV yapımdan çıkan “Enligten The Nigt” isimli son albümünü kesinlikle dinlemelisiniz.
Son olarak hiç unutmayacağınız ve size “İyi ki de müzik yapıyorum” dedirten bir anınız var mı?
Türkiye’de muhalif bir sanatçı olmanın zorluklarını daima yaşadım. Kendi kıymetlerinin sanatkarı olanlara hayat hakkı tanınmıyor ne yazık ki. Elli beş yaşımda sürgünde bir hayat yaşamak zorunda bırakılmamın tek nedeni budur. Sahip olduğunuz bedelleri tavizsizce savunmanız ve iktidarların savaş siyasetlerine karşı çıkmanız, “terörist”, “vatan haini” duyuru edilmeniz için kâfi sayılıyor. Avrupa’da tam aksisi bir durum var. Sanata ve sanatkara ayrım gözetilmeden bedel veriliyor. Birçok şenliğe davet edildim ve harika bir ilgiyle karşılıyorlar sizi. Kendi ülkenizde baskı ve sansüre karşı çaba etmeniz, iktidarların değil halkların sanatkarı olmaya çalışmanızın burada güçlü bir karşılığı var. “İyi ki sanatçıyım” dedirten bir karşılık bu.
Gazete Duvar
