İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) “İstanbul’a 6 bin yeni taksi” teklifi, dün öğlen saatlerinde Ulaştırma Uyum Merkezi (UKOME) içtimasında görüşüldü. 11’e 16 oyla reddedilen teklifle ilgili kararı pahalandıran İBB Meclisi CHP Küme Sözcüsü Tarık Balyalı, “16 milyon İstanbullunun gereksinimi yok sayılarak siyasi bir karar alındı” diyor.
Teklifin görüşüldüğü içtima, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Umum Sekreteri Yavuz Erkut başkanlığında, İstanbul Kongre Merkezi’nde gerçekleştirildi. Oylamaya geçilmeden evvel görüş bildiren İstanbul Taksiciler Esnaf Odası, yeni sarı taksilere muhtaçlık olmadığını ve bir düzenleme yapılacaksa bunun taksilerin kalitesinin artırılmasıyla ilgili olması gerektiğini tabir etti. Akabinde oylamaya geçildi. Oy çokluğuyla reddedilen teklif, alt yarkurula sevk edildi. Alt komite, kararı kendi içinde görüştükten sonra tekrar UKOME’ye gönderecek.
Tarık Balyalı: Siyasi bir karar alındı…
Tarık Balyalı, 19 Şubat 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelikle UKOME’nin yapısının değişiklik yapıldığını hatırlatarak, “UKOME iktidarın yönlendirmesine açık hale geldi” diyor. Bu değişiklikten evvel UKOME’de 11’i İBB, 10’u hükümet tarafından belirlenen 21 üye bulunuyordu. Şu anda ise UKOME’nin 27 üyesi bulunuyor. Bu üyelerin 11’i İBB’den 16’sı ise hükümet tarafından belirleniyor.
“Bugünkü içtimada İstanbul Büyükşehir Belediyesi dışındaki tüm kuruluşlar, ‘6 bin yeni taksi’ teklifine ret oyu verdiler. Külliyen siyasi bir kararla karşı zıdda kaldık. Fakat İstanbul halkının beklentisine müsait bir halde aklı selim bir karar verilmesi gerekiyor. Bütün İstanbulluların gözü bu kararda. Bunu bize gelen telefonlardan ya da toplumsal medya paylaşımlarından çok net olarak görüyoruz. UKOME’nin de bu hususta İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin önerdiği biçimde karar alması gerektiğini düşünüyoruz.”
İMAMOĞLU 12 HAZİRAN’DA DUYURMUŞTU
İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Yöneticisi Ekrem İmamoğlu, 12 Haziran tarihinde katıldığı bir televizyon programında İstanbul’a 5 bin yeni taksi kazandırılacağını açıklamıştı. Gelgelelim bu sayı revize edildi ve teklif UKOME’ye 6 bin taksi olarak sunuldu. Hizmet standartlarını yükseltmeyi ve taksicilerin çalışma koşullarını iyileştirmeyi amaçlayan düzenleme, yeni bir model olma tezi taşıyor. İBB’nin açıklamasına nazaran şoförler, yeni ticari taksilerde üç vardiya sistemine nazaran çalışacak ve 8 saat mesai yapacak. Taksiler, elektronik sistemlerle donatılacak ve böylelikle denetlenebilir olacak. Ödemeler İstanbul Kart’la yapılabilecek. İBB Yöneticisi İmamoğlu, taksi eksiğini gidermeyi ve piyasayı istikrarda tutmayı amaçlayan düzenlemeyi kamuoyuyla paylaşırken, “Bir nevi İstanbul’a has taksi üretimine de start vermiş olacağız bu çalışmayla. Bizim burada koruyacağımız alan, İstanbullu olacak” diye konuşmuştu.
İBB’nin yeni taksi açıklamasına İstanbul Taksiciler Esnaf Odası ve Bağcılar Oto Center’da plaka alım satımı yapan galericiler reaksiyon gösterdi. Bir galericinin, “Esnaf eski esnaf değil. İstanbul trafiğini kilitleriz” lafları ise tansiyonu artırdı. İBB Yöneticisi İmamoğlu’nun bu laflara cevabı ise, “İstanbul halkının, taksi muhtaçlığı olup olmadığına karar verecek makam, Bağcılar Oto Galerisi’ndeki birkaç taksi galericisi değildir. Kimse bizi tehdit etmeye kalkmasın” oldu. Öte yandan hafta başında Anadolu Ajansı’na konuşan İstanbul Taksiciler Esnaf Odası Yöneticisi Eyüp Aksu, “Biz Türkiye’de siyasetin de kaderini değiştirecek bir STK ve topluluğuz” sözlerini kullanmıştı. Aksu’nun bu lafları, “6 bin yeni taksi” tartışmasının siyasi bir boyuta taşınması olarak yorumlandı.
‘BAĞCIYI DÖVMEYELİM, ÜZÜM YİYELİM’
Taksicilere zarar vereceği gerekçesiyle tatbike karşı çıkan İstanbul Taksiciler Esnaf Odası’na nazaran taksilerin mevcut problemleri çözülmeden yeni plaka tartışması yapılmamalı. Taksiciler Odası Lider Vekili Veli Yurt, “İstanbul trafiği ve korsan en değerli iki sorun. Bunlar bir masada görüşülür ve ortak bir tahlil bulunur. Bunlar çözülmeden olmaz. Biz diyoruz ki bağcıyı dövmeyelim daima birlikte üzüm yiyelim” diyor.
Veli Yurt: Kırıp dökmek mizacımızda yok fakat ekmeğimizi yedirmeyiz…
Veli Yurt, UKOME’ye sunulan teklifin taksi piyasasının yarışma dinamiklerine ve hukuka ters olduğunu savunuyor. “Kiralık vukuatının belediye tarafından yapılması ne bizce ne de hukuken kelam konusu olabilir. Plaka sahibinin hangi kriterleri taşıması gerektiği 1986 yılında çıkarılan 10553 sayılı Bakanlar Şurası Kararı ile çizilmiştir. Orada ‘geçimini şoförlükle kazanan kişi’ ibaresi vardır mesela. Artık belediye geçimini şoförlükle mi kazanıyor?”
“Bir sorun varsa, sayı zayıfsa bunu zahir kriterlerle ortaya koyan bir tahlil olmalı. Kalkıp Londra, Paris, Dubai demek çok hakikat değil. Toplulukların gelişmişliği, kişisel araç tasarruf sayısı, kente gelen turist sayısı ve kişi başına düşen ulusal gelir üzere ölçütlerle tespit edilmeli. Muhtaçlık varsa burada ihale yolu olabilir, biz ihaleye karşı değiliz. Ancak biz diyoruz ki evvel sıkıntılar çözülmeli.”
Veli Yurt, Bağcılar Oto Galerisi’ndeki esnafların tehdit içeren kelamlarını Taksiciler Odası olarak onaylamadıklarını da belirtiyor. “Evet, oto center bizim borsamız. Ancak oto center’ın açıklamaları bizi bağlamıyor ve biz de bu açıklamaları kabul etmiyoruz. Orada bir esnaf açıklama yaptı, ‘Yolu kilitleriz, trafiği kapatırız’ dedi. Biz bunu sahih bulmuyoruz. Kırıp dökmek taksici esnafının mizacında yoktur. Fakat şunu da altını çizerek söylemek istiyorum, biz emeğimizi, ekmeğimizi, hakkımızı kimseye yedirmeyiz.”
Ticari plakaların ünlülere ya da güçlü iş adamlarına ilişkin olduğu argümanını da sorduğumuz Veli Yurt, “10 bin üyemiz var. Ben taksi takip sistemine girdiğim devir bir tane ünlünün ismini bile göremiyorum” diye konuşuyor.
YENİ TAKSİYE MUHTAÇLIK OLUP OLMADIĞINA NASIL KARAR VERİLİR?
1991 yılından beri yeni plaka verilmeyen İstanbul’da, resmi kayıtlara nazaran 17 bin 395 taksi bulunuyor. Eksperler, nüfus 3 katına çıkarken taksi sayısının birebir kaldığını belirtiyor ve bu sayının gereksinimi karşılamadığına dikkat çekiyor. Pekala, bir kentte ne kadar taksi bulunması gerektiğine karar verilirken hangi ölçütlere bakılıyor? Kent araştırmacısı Adnan Tetikol, bir kentte ulaşım aracı sayısında düzenleme yapılırken esas alınması gereken birinci kriterin kamu yararı olduğunu belirtiyor:
“İstanbul büyük bir global merkez. Binaenaleyh ulaşımla ilgili karar verirken bu kentin global sistem içerisindeki mahalline bakmak lazım. Birçok şirketin merkezinin bulunduğu İstanbul, çok büyük bir ticaret hacmine sahip. Örneğin dünyada en çok noktaya uçuş gerçekleştiren Türk Hava Yolları’nın merkezi İstanbul’da. Ayrıyeten İstanbul yılda 10 milyondan fazla turistin geldiği kültürel derinliği olan bir merkez. Bununla birlikte kentin yapılaşma ortamı da değerli bir ölçüt. Görüyoruz ki bir ulaşım aracının hizmet ettiği alan mütemadi büyümüş lakin ulaşım aracı yani taksi sayısı tıpkı kalmış.”
Adnan Tetikol: Galericiler plaka sahibi olmadan plakadan gelir sağlıyor.
Yüksek lisansını Marmara Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Global Kentler ve İstanbul Araştırmaları kısmında tamamlayan Adnan Tetikol, 2018 yılında yazdığı “Küreselleşme Sürecinde İstanbul’da Taksicilik Hizmetinin İktisadi Olarak İncelenmesi” başlıklı tezinde taksicilik dalını ele aldı.
Ticari plaka alım satımı yapan Bağcılar Oto Center’daki galerileri “hayali bir borsa” olarak tanımlayan Adnan Tetikol, “İnsanlar hayali bir plakaya ortak oluyorlar, hiçbir bağlayıcılığı yok” diyor.
“1/8, 1/5, 1/4 üzere nispetlerde plakaya giriyorlar. Daha sahihi bir plakanın kira gelirine yatırım yapıyorlar. Velev devir dönem hayali taksi plakaları üzerinden dolandırıcılık hikayeleri ile karşılaşıyoruz. Şöyle bir örnek var mesela: 2013’te İstanbul Eyüp’teki bir firma, hayali plakalar üzerinden tam 900 kişiyi dolandırmış ve piyasadan topladığı 700 milyon TL ile ortadan kaybolmuştu.”
Evet bu ‘hayali kiralama’ süreci nasıl gerçekleşiyor? Ticari plakanın yasal sahibi, plakasını muayyen bir fiyat karşılığında galerilere kiraya veriyor. Galeriler de bu ticari plakaları, üzerine yarkurul koyarak taksicilere kiralıyor. Böylelikle bir plaka, en az iki kere kiraya veriliyor. Ticari taksiyi işleten şahısla, plakanın yasal sahibinin hiçbir ilgisi ya da muhaberesi olmuyor. Hasebiyle bir teftiş mekanizması da kurulamıyor. Adnan Tetikol bu sürecin nasıl geliştiğini şu laflarla anlatıyor: “Önceki yıllarda plaka sahibi olan kişinin çalışmadığı saatlerde aracı bir oburu çalıştırırmış. Bu umumide aile içinde yapılırmış. Mesela baba dinlenirken oğlu ticari taksiye çıkarmış. Vakitle plaka sahiplerinin yüksek kira gelirleri sebebiyle kesimden çekilmesiyle bu bir ticaret haline geliyor. Şu anda Bağcılar’daki oto galericiler bu işin acenteliğini yapıyor. Bir şahıs plaka ediniyor ve galericiler ‘Plakayı kiraya vereceğiniz biri yoksa biz sizin isminize kiraya verebiliriz’ diyor. Binaenaleyh plaka sahibi olmasalar da kira gelirinden de yarar sağlamış oluyorlar.”
Tartışmanın bir öbür odak noktası ise bir büyükşehir belediyesinin elinde 6 bin ticari taksi plakası bulundurmasının haksız yarışmaya yol açacağı niyeti. Adnan Tetikol, ‘haksız rekabet’ tartışmasının yanlışsız bir eksende yürütülmediğini savunuyor:
“Bir kamu kurumunun, mevcut taksi plakalarının neredeyse dörtte biri kadar plakayla bölümde bulunması bir tesir ve bir müdahale yaratır lakin bu müdahaleyi muaf piyasa söylemleri üzerinden pahalandırmak yanlış olur. Zira burada, günde 1 milyon yolcunun taşındığı bir kamu hizmetinden bahsediyoruz. Bunun fiyat tarifesi ve tüm yasal düzenlemelerini zati kamu belirliyor. Bu sebeple hizmet üretecek araç sayısını da kamu belirleyebilir.”
Teklifin UKOME tarafından kabul edilmemesini “büyük bir talihsizlik” olarak kıymetlendiren Tetikol, “Ticari taksi zayıflığı taksilerle ilgili bütün problemlerin kaynağı. Korsan taksi, yasa dışı çift plaka, alım satımdaki yüksek rant bu problemden kaynaklanıyor. Zira beşerler ulaşım aracına gereksinimleri olduğu sürece bunu çözmeye çalışacaklar. Hoş bir fırsat yakalanmıştı. Umarım teklif tekrar UKOME’ye geldiğinde bu yanlıştan dönülür.”
‘BELEDİYENİN SALAHIYETIDIR KİMSE KARIŞAMAZ’
15 yıldır taksi şoförlüğü yapan Ercan Yılmaz ise, “Bir taksi şoförü olarak size söylüyorum, belediye taksi sayısına karar da verir düzenleme de yapar. Buna kimse karışamaz, bu belediyenin yetkisidir” diyor. Yılmaz’a nazaran İBB’nin sunduğu pratiğin desteklenmesi ve yeni ticari taksilerin bir an evvel trafiğe çıkması gerekiyor.
“Çok evvelden beri tıpkı taksi sayısı ile devam ediyoruz fakat nüfus gitgide artıyor. Evet korona periyodunda işler azaldı, taksiler boş kaldı lakin artık yavaş yavaş düzeliyor. Önümüzdeki aylarda talep daha da artar, o vakit bu kadar kimseye kim, nasıl yetişecek? Kişisel aracı olan bile gün geliyor taksiye biniyor. Bunun yağmuru var, karı var.”
‘GALERİCİLER 12 AYA 13 KİRA ALIYOR’
Kullandığı aracı Bağcılar Oto Center’da bulunan bir galeriden fahiş bir bedel ödeyerek kiraladığını söyleyen Seçkin Saruhan ise iki yıldır taksicilik yapılıyor. Saruhan, İBB’nin 6 bin yeni taksi kararını desteklemiyor ve “İhtiyaç var, akıllıcadır fakat evvel mevcut meseleleri çözsünler” diye konuşuyor.
Seçkin Saruhan: Yeni taksilere muhtaçlık var fakat evvel mevcut problemler çözülsün…
Seçkin Saruhan’a nazaran en büyük sorun, mal sahiplerinden aldığı plakaları kendi kurallarına nazaran işleten galericilerin hiçbir biçimde denetlenmemesi. “Devletin buna el atması lazım. Kiracılar çok çetin durumda kalıyor. Galericilerin kiracılar üzerinde şiddetli bir baskısı var. Bizden 12 kira mahalline 13 kira alıyorlar, bir kira hava parası oluyor. Kiracıyla plaka sahibinin hiçbir irtibatı, alakası yok. Bu yasal da değil bildiğimiz kadarıyla. Bizim tüzüğümüze nazaran bu türlü bir işleyiş yok lakin devlet bunu es geçiyor, denetlemiyor.”
Ticari taksi sayısında bir artış olursa plaka alım ve kiralama bedellerinin düşmesi bekleniyor. Seçkin Saruhan, kiraların bir ölçü düşmesinin hiçbir sorunu çözmeye yetmeyeceğini söylüyor:
“Piyasaya 6 bin taksi sürerek devlet bu meseleleri çözmüş olmuyor. Zira bir ölçü düşüş olsa bile ben yeniden aşağı yukarı birebir kirayı ödemeye devam edeceğim. Bana hiçbir yararı olmayacak. Kiraları aşağıya çektirsinler mesela, galericilere tek elden işi yaptırmasınlar. Şayet plaka kiraya verilecekse bunu mal sahipleri kiraya versin. Mesela benim bir tane otomobilim var ben bunu mal sahibinden bulamadım, şayet bulabilsem 45-50 bin TL ödeyecekken bu arabayı galeriden 100 bin TL’ye aldım. Yani galeri, yüzde 100’ün üzerinde kâr sağladı.”
İBB’nin modelinde çalışanlara sigorta yapıldığını ve mesai saatinin 8 saatle sonlu olduğunu hatırlatan Saruhan, sair taksicilerin bu koşullarla yarışma edemeyeceğini anlatıyor.
“Galeriye ödediğimiz kira bedeli bu kadar yüksekken biz bu kuralları sağlayacak durumda değiliz. Bunların hepsi ek bir maliyet. Esasen kira ödemekte zorlanan kiracı bunu ödeyemez hale gelir.”
Bölüm içi tartışmaların yanı sıra ticari taksilerin hizmet kalitesi de uzun devrandır üzerine konuşulan başlıklardan. Tam da bu sebeple İBB’nin gündeme getirdiği yeni pratik, İstanbullular için hizmet kalitesini artıracak bir model olma umudu taşıyor. Taksilerden en çok yağmurda yolcu almama, gideceği lokasyona nazaran yolcu seçme ve yolu uzatarak fazladan yarar elde etme üzere nedenlerle şikayet ediliyor. Her hafta en az bir defa taksi kullandığını söyleyen Bengisu Çolak, taksicilerin tavır ve davranışlarını çoğunlukla kaba bulduğunu tabir ediyor: “Bir denetleme sistemi olmadığı için akşam saatlerinde kullandığım taksilerde mahsusen tek başıma isem çok tedirginlik yaşıyorum. Başkaca, taksiciliğin ne kadar sıkıntı olduğunu, hak ettikleri parayı asla kazanamadıklarını bu yüzden küçük kurnazlıklarına göz yummamız gerektiğini vurgulayarak söylüyorlar.”
Kültür sanat meydanında faaliyet gösteren bir şirkette çalışan Bengisu Çolak, İBB’nin taksi girişimini toplumsal medyadan öğrenmiş. İstanbul’un denetlenebilir ve sürdürülebilir bir taksi sistemine sahip olması gerektiğine dikkat çekerek şöyle diyor: “İstanbul trafiğine girecek taksiler iyi denetlenirse, taksicilere potansiyel para kazanacakları insanların müşteri oldukları kadar insan oldukları da anlatılırsa girişimin başarılı olacağına inanıyorum. Alışılmış ki bu süreçte kimsenin mağdur olmasını da istemiyorum.”
Gazete Duvar
